Δεν είναι τυχαία η σπουδή με την οποία η ελληνική κυβέρνηση καταπιάνεται με το ζήτημα της τριτοβάθμιας ή ανώτατης εκπαίδευσης. Η Σύνοδος της Λισαβόνας έθεσε τον ευρύτερο στόχο η Ευρώπη να γίνει μια οικονομία γνώσης ανταγωνιστική προς τις ΗΠΑ και η συνάντηση της Μπολόνια τον Ιούνη του 2000 εξειδίκευσε αυτή την κατεύθυνση στο ζήτημα της εκπαίδευσης. Η στροφή προς την επαγγελματική εκπαίδευση διεισδύει στις παραδοσιακές ανώτατες σπουδές, οι οποίες γίνονται συντομότερες, με την ειδίκευση μόνο στα μεταπτυχιακά και κατά συνέπεια πιο ταξικά επιλεκτικές. Το νέο εκπαιδευτικό μοντέλο βρίσκει την έκφρασή του στο σχήμα τρία χρόνια προπτυχιακές σπουδές-δύο χρόνια μεταπτυχιακά-τρία χρόνια διδακτορικό. Μέσα από την παρουσίαση των όσων ισχύουν στην ανώτατη εκπαίδευση σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης προκύπτει η τάση υποταγής στη Διακήρυξη της Μπολόνια, που εύστοχα έχει χαρακτηριστεί ως το «εκπαιδευτικό Μάαστριχτ», δηλαδή το όραμα του ευρωπαϊκού κεφαλαίου στην ανώτατη εκπαίδευση, για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες της σύγχρονης καπιταλιστικής παραγωγής. Αυτό αποδεικνύει ίσως με τον καλύτερο τρόπο τη δεσμευτικότητα της Διακήρυξης και μπορεί οι κυβερνήσεις και τα υπουργεία Παιδείας σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης να βαυκαλίζονται ότι η Διακήρυξη της Μπολόνια δεν είναι δεσμευτική, όμως οι συνθήκες ανταγωνισμού την επιβάλλουν και, όπως δηλώνει και το ελληνικό υπουργείο Παιδείας, πρέπει αναγκαστικά να «συγκλίνουμε προς τις εξελίξεις, για μην αλβανοποιηθούμε...». Ιδού η κατάσταση που επικρατεί σε άλλες χώρες, εκεί που την κατάσταση ελέγχει επίσης το κεφάλαιο.

«Η Αγγλία δεσμεύεται στο να προωθήσει την κινητικότητα των φοιτητών, των πανεπιστημιακών και όλου του προσωπικού στην Ευρώπη και στο να άρει οποιαδήποτε εμπόδια σε αυτή την κινητικότητα». Τη δήλωση αυτή έκανε στη συνδιάσκεψη στην Μπολόνια ο Andy Walls, από το τμήμα Εκπαίδευσης και Απασχόλησης της Αγγλίας. Και δε θα μπορούσε να ήταν αλλιώς αφού η Αγγλία είναι από τις χώρες-προορισμούς φοιτητών από όλη την Ευρώπη και από τις χώρες οι οποίες φωτογραφίζονται μέσα από τη Διακήρυξη της Μπολόνια με 200.000 φοιτητές κάθε χρόνο.

Στην Αγγλία εδώ και χρόνια αναπτύσσονται δραστηριότητες στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης ευθυγραμμισμένες με τη Διακήρυξη της Μπολόνια. Το σύστημα των δύο κύκλων με προπτυχιακές σπουδές διάρκειας συνήθως τριών ή τεσσάρων χρόνων και με μεταπτυχιακές είναι πια παράδοση στην ανώτατη εκπαίδευση στην Αγγλία. «Δίνουμε έμφαση στο αποτέλεσμα των σπουδών και όχι στη διάρκειά τους», δηλώνει ο Αγγλος εκπρόσωπος συμπληρώνοντας ότι η χώρα του εξετάζει τη δυνατότητα προγραμμάτων σπουδών διετούς φοίτησης εύκολα προσβάσιμων από τους σπουδαστές και με μεγαλύτερη ανταπόκριση στην αγορά εργασίας (!), χωρίς όμως να υποκαταστήσουν τις παραδοσιακές προπτυχιακές σπουδές.

Σε ό,τι αφορά στις πιστωτικές μονάδες, το σύστημα εφαρμόζεται ευρέως στην ανώτατη εκπαίδευση στην Αγγλία από το 1989, κυρίως μέσα από τα προγράμματα Erasmus και Socrates, και δηλώνει ανοιχτή για υιοθέτηση ενιαίου συστήματος πιστωτικών μονάδων στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ειδικότερα στη Σκοτία, υπάρχει το σχέδιο μεταφοράς πιστωτικών μονάδων με το όνομα «Scotcat». Τέλος, σε ό,τι αφορά στην αξιολόγηση, στην Αγγλία λειτουργεί το Συμβούλιο Διασφάλισης Ποιότητας, το οποίο ξεφεύγει μάλιστα από τα όρια της Αγγλίας.

Το βρετανικό μοντέλο ανώτατης εκπαίδευσης αποτέλεσε πρότυπο για την αναμόρφωση της ανώτατης εκπαίδευσης στη Φινλανδία. Στην ανώτατη εκπαίδευση ανήκουν τα πανεπιστήμια και οι μη πανεπιστημιακές τεχνολογικές σχολές που, σε αντίθεση με τα κρατικά πανεπιστήμια, ανήκουν στους δήμους. Οι προπτυχιακές σπουδές στα φινλανδικά πανεπιστήμια διαρκούσαν αρχικά πέντε χρόνια, αλλά το πτυχίο που παρείχαν δεν αναγνωριζόταν σε καμία χώρα της Ευρώπης ως μάστερ καθώς δεν είχε προηγηθεί τίτλος bachelor. Το σύστημα 3 χρόνια προπτυχιακές σπουδές-5 ή 7-9 εφαρμόστηκε στη Φινλανδία πριν από τη Διακήρυξη της Μπολόνια, υπό τις έντονες αντιδράσεις των πανεπιστημιακών.

Η εφαρμογή του συστήματος των πιστωτικών μονάδων διαπνέει την ανώτατη εκπαίδευση στην Ιταλία, η οποία «κερδίζει» τον τίτλο της χώρας-οδηγού για την εφαρμογή των όσων προβλέπει η Διακήρυξη της Μπολόνια. Μέσα σε 18 μήνες τα πανεπιστήμια της χώρας υποχρεώνονται να αναπροσαρμόσουν τα προγράμματα σπουδών τους σε τρία χρόνια προπτυχιακές σπουδές, δύο χρόνια μάστερ και τρία χρόνια για διδακτορικό (με εξαίρεση την Ιατρική). Η αντανάκλαση του παραπάνω συστήματος σε πιστωτικές μονάδες είναι 60 μονάδες για κάθε έτος σπουδών, που με τη σειρά τους μεταφράζονται σε επίπεδο σπουδών σε 1.500 ώρες διδασκαλίας και μελέτης. Δηλαδή, με το πρώτο πτυχίο οι φοιτητές συγκεντρώνουν 180 πιστωτικές μονάδες και με το δεύτερο 300, με την προϋπόθεση ότι το δεύτερο πτυχίο θα έχει το ίδιο αντικείμενο με το πρώτο.

Το ιταλικό μοντέλο βασίζεται στη «διαπίστευση», στη διαρκή αξιολόγηση των φοιτητών, οι οποίοι συγκεντρώνουν πιστωτικές μονάδες περνώντας με επιτυχία τις εξετάσεις τους και όχι περνώντας από το ένα έτος σπουδών στο άλλο.

Στη Γερμανία η ανώτατη εκπαίδευση αποτελείται από τα πανεπιστήμια και τις μη πανεπιστημιακές πολυτεχνικές σχολές. Σε ό,τι αφορά στις αλλαγές στους κύκλους σπουδών, παρότι η υιοθέτηση του μοντέλου κύκλων σπουδών της «Μπολόνια» είναι προαιρετική, τα περισσότερα πανεπιστήμια οδηγούνται για λόγους ανταγωνισμού να το υιοθετήσουν (εκτός από την Ιατρική και τη Θεολογία), σύμφωνα με τα όσα μετέφερε στο συνέδριο που έγινε στην Αθήνα στις 19-20 του Γενάρη για τη Διακήρυξη της Μπολόνια ο Γερμανός εκπρόσωπος. Από την πλευρά τους οι πρυτάνεις των ελληνικών ΑΕΙ σημειώνουν ότι είναι τελικά ελάχιστα τα πανεπιστήμια που υιοθέτησαν το μοντέλο γιατί δε δέχτηκαν να υποβαθμίσουν τις σπουδές τους.

Η Γαλλία μόλις το καλοκαίρι του 1999 θεσμοθέτησε τον τίτλο μάστερ για πενταετείς σπουδές στην κατεύθυνση προσαρμογής στη Διακήρυξη της Μπολόνια. Παράλληλα, στην κατεύθυνση σύντομων, «ευέλικτων», φτηνών και συνδεδεμένων με τις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς, σπουδών το γαλλικό υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει την εισαγωγή προγραμμάτων σπουδών μέσα στα πανεπιστήμια, με διετή διάρκεια (!), τα οποία δε θα οδηγούν σε πτυχίο αλλά σε δίπλωμα, με στόχο «την ανταπόκριση στις ανάγκες της ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας». Στη Γαλλία η τεχνολογική εκπαίδευση είναι ευθύνη των πανεπιστημίων και των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων επαγγελματικής εξειδίκευσης και οι σπουδές τους διαρκούν τρία χρόνια. Ενα ποσοστό 20% των αποφοίτων τους μπορούν να συμμετέχουν στα μεταπτυχιακά εφόσον έχουν επαγγελματική εμπειρία.

Μια σειρά από ρυθμίσεις πραγματοποιούνται σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι οποίες έρχονται να στρέψουν το βλέμμα της ανώτατης εκπαίδευσης στην αγορά, σύμφωνα με τις τρέχουσες ανάγκες του κεφαλαίου σε «εξειδικευμένο» εργατικό δυναμικό. Στη Νορβηγία το σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης διαιρείται σε δύο κύκλους, τον προπτυχιακό, το μεταπτυχιακό και επιπλέον το διδακτορικό και συζητείται η πρόταση για προσαρμογή σε μία δομή 3-2-3 κατά τις επιταγές της «Μπολόνια». Σε ό,τι αφορά στις πιστωτικές μονάδες, στη Νορβηγία οι περίοδοι σπουδών κατανέμονται σε χρόνια και κάθε χρονιά μεταφράζεται σε 20 μονάδες, ενώ είναι πρόθεση του υπουργείου Παιδείας να επεκτείνει το σύστημα σε όλα τα πανεπιστήμια.