Για την ανισόμετρη ανάπτυξη | ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Για την ανισόμετρη ανάπτυξη

«... στις συνθήκες του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρχει ισόμετρη ανάπτυξη των χωριστών επιχειρήσεων, τραστ, κλάδων της βιομηχανίας και χωρών».(Λένιν Απαντα, τ. 27, σελ.424)

Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει ισόμετρη ανάπτυξη στις συνθήκες του καπιταλισμού; Ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε επιχειρήσεις, κλάδους, στην αγορά μιας χώρας, αλλά και στη διεθνή αγορά, αναγκάζει τους καπιταλιστές να κυνηγούν τη μεγέθυνση των διαστάσεων του κεφαλαίου τους και την ολοένα και μεγαλύτερη συγκέντρωσή του. Αυτή η διαδικασία συντελείται σε συνθήκες εμπορευματικής παραγωγής στην αγορά. Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, είτε λόγω της δράσης του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης, είτε λόγω της δυνατότητας κάποιες επιχειρήσεις να μπορούν να διαμορφώνουν ανταγωνιστικές τιμές, είτε γιατί λόγω αλλαγής της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου τους αυξάνουν την παραγωγικότητα της εργασίας, είτε γιατί εφαρμόζουν μορφές έντασης της εκμετάλλευσης, είτε γιατί βρίσκουν φτηνό χρηματικό κεφάλαιο για ανάπτυξη των επενδύσεών τους, είτε γιατί συνάπτουν συμφωνίες συγχωνεύσεων και εξαγορών, έχουν τη δυνατότητα να συσσωρεύουν μεγαλύτερα από άλλες κέρδη, να αυξάνουν τις διαστάσεις των κεφαλαίων τους, να εξοστρακίζουν τους ανταγωνιστές τους, κλπ. Αυξάνεται, λοιπόν, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και της παραγωγής, σ' αυτές τις επιχειρήσεις, ή κλάδους.

Στην εποχή του ιμπεριαλισμού, αυτή η διαδικασία συντελείται πολλαπλάσια πιο γοργά και σε μεγαλύτερες διαστάσεις λόγω του μονοπωλίου. Τα μονοπώλια, δρώντας σε συνθήκες ανταγωνισμού, και ιδιαίτερα στη διεθνή αγορά, ο οποίος μάλιστα οξύνεται, επιδιώκουν διαρκώς την αύξηση των κεφαλαίων τους και έχουν την τάση για κυριαρχία. Κυριαρχούν στην αγορά, τη διαμοιράζουν μεταξύ τους, ανάλογα με τη δύναμη καθενός, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για τη σύναψη διαφόρων μορφών συμφωνιών μεταξύ των καπιταλιστών, αλλά αυτές οι συμφωνίες είναι προσωρινοί συμβιβασμοί, αφού κάθε μονοπώλιο επιδιώκει πάντα μεγαλύτερο μερίδιο. Πάντα πίσω από τις συμφωνίες υπάρχουν οι ανταγωνισμοί, δεν καταργούνται. Γι' αυτό και οι συμφωνίες σπάνε, για να ξαναδημιουργηθούν άλλες, αλλάζουν οι μεταξύ τους συμμαχίες, οι συσχετισμοί ομίλων κλπ. Ανάλογη είναι και η διαδικασία ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη την εποχή του ιμπεριαλισμού.

Οσο μεγαλώνουν οι διαστάσεις των μονοπωλίων, τόσο διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά, αλλά αυτή η τάση μεταβάλλει τη δύναμη ανάμεσά τους. Εδώ βρίσκεται και η ουσία του νόμου της ανισόμετρης οικονομικής ανάπτυξης.

Ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού που δρα σ' όλη την ιστορία του. Αλλά η εποχή του χρηματιστικού κεφαλαίου και των μονοπωλίων, δηλαδή του ιμπεριαλισμού, αποκτά νέα χαρακτηριστικά σχετικά με τις συνθήκες, το χαρακτήρα και τα αποτελέσματα της δράσης αυτού του νόμου. Η κυριαρχία των μονοπωλίων εντείνει τις διαφορές στους όρους της απόσπασης του κέρδους στους διάφορους τομείς της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά και από τους καπιταλιστές των διαφόρων κρατών, πράγμα που σημαίνει και όξυνση των αντιθέσεων. Στα καπιταλιστικά κράτη με ισχυρή οικονομία την εποχή του ιμπεριαλισμού που έχουν υψηλό βαθμό μονοπώλησης η συγκέντρωση του πλούτου γίνεται αρκετά πιο γρήγορα, απ' ό,τι σε κράτη με πιο αδύνατη καπιταλιστική οικονομία, που βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση στο σύστημα του ιμπεριαλισμού. Ετσι μεγαλώνει η ανισομετρία ανάμεσά τους. Το ίδιο συμβαίνει και ανάμεσα στα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη.

Μέχρι την εποχή του ιμπεριαλισμού το ξεπέρασμα ορισμένων καπιταλιστικών κρατών από άλλα καπιταλιστικά κράτη, συντελούνταν μέσα σε μια πολύ μεγάλη χρονική περίοδο. Στον ιμπεριαλισμό η πορεία αυτή συντελείται με άλματα.

Η αλλαγή του συσχετισμού των καπιταλιστικών οικονομιών στην εποχή του ιμπεριαλισμού οξύνει τις αντιθέσεις ανάμεσά τους για το μοίρασμα των αγορών. Τα μονοπώλια των ισχυρών κρατών επιδιώκουν με κάθε τρόπο να εξοστρακίσουν τους ανταγωνιστές τους. Οι ανταγωνιστές επιδιώκουν τη διατήρηση των θέσεών τους. Η πάλη απ' αυτή την αντίθεση αν δεν οδηγήσει σε συμβιβασμό οδηγεί σε πολέμους. Οι πόλεμοι ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις είναι, συνεπώς, αποτέλεσμα της ανισόμετρης ανάπτυξής τους.

Η ανισομετρία στην οικονομική ανάπτυξη αντανακλάται και στην πολιτική ανάπτυξη. Τα κράτη με ισχυρή καπιταλιστική οικονομία έχουν την τάση τής ολοένα και σε περισσότερα εδάφη πολιτικής κυριαρχίας και έχουν αφ' ενός τη δύναμη μέσω της εξαγωγής κεφαλαίων και εμπορευμάτων να το κάνουν, και αφ' ετέρου να επιδιώκουν τη διασφάλιση των συμφερόντων τους μέσω των κυβερνήσεων των υποδεέστερων κρατών, ενίοτε και με τη βία,(π.χ. δικτατορικά καθεστώτα στη Λατινική Αμερική, πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία). Η αστική τάξη των υποδεέστερων κρατών συμμετέχει στο ιμπεριαλιστικό σύστημα από πολιτικά υποδεέστερη θέση, αφού το κεφάλαιο και τα συμφέροντά της διαπλέκονται, και μόνο έτσι μπορούν να διασφαλίζονται, με το ξένο κεφάλαιο. Οι κυβερνήσεις τους επομένως ασκούν ανάλογη πολιτική, με τη συνειδητή αποδοχή ακόμη και εκχώρησης κυριαρχικών τους δικαιωμάτων.

Βεβαίως, η εκμετάλλευση και καταπίεση της εργατικής τάξης και των λαών των χωρών που βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση είναι σε μεγαλύτερο βαθμό εντεινόμενη και πιο οξεία. Αντικειμενικά ο νόμος της ανισόμετρης οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης οξύνει στο έπακρο και τις ταξικές αντιθέσεις, με μεγαλύτερη όξυνση στις χώρες που βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση στο άρμα του ιμπεριαλισμού. Επίσης, οι οικονομικές κρίσεις εκδηλώνονται οξύτερα σ' αυτές τις χώρες. Αυτές οι συνθήκες είναι που τις προσδιορίζουν και ως αδύνατους κρίκους του ιμπεριαλισμού. Και ως αδύνατοι, είναι ευκολότερο να αποσπαστούν απ' αυτόν, άρα με δεδομένες τις υλικές προϋποθέσεις και τη δράση για την ωρίμανση του υποκειμενικού παράγοντα για τη σοσιαλιστική επανάσταση, στον αδύνατο κρίκο του ιμπεριαλισμού, οι αντικειμενικές προϋποθέσεις, (πανεθνική κρίση, επαναστατική κατάσταση), μπορούν να οδηγήσουν στη σοσιαλιστική επανάσταση. Για παράδειγμα, το 1917, η Ρωσία αποδείχτηκε ο πιο αδύνατος κρίκος της αλυσίδας του ιμπεριαλισμού και αποσπάστηκε απ' αυτόν, με τη Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση. Ο Λένιν, μελετώντας τον ιμπεριαλισμό και λόγω της δράσης του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης, επεξεργάστηκε τη θεωρία του αδύνατου κρίκου σύμφωνα, με την οποία είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού σε μερικές χώρες ή ακόμα και σε μία μονάχα χώρα.

Σ.Κ.