«Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς»

Μετά τη μεταπολίτευση, κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980, η απαλλαγμένη από τη χουντική λογοκρισία ελληνική δραματουργία μπόρεσε να ανασάνει, να ελευθερωθεί θεματολογικά, μορφολογικά και γλωσσικά, να πει ιστορικές, κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές αλήθειες, που επί δεκαετίες δεν τολμούσε ή δεν την άφηναν να πει για τα μύρια κακώς κείμενα που όχι μόνο κατά το παρελθόν, αλλά και μεταπολιτευτικά βασάνιζαν, πλανούσαν, διαστρέβλωναν, διέβρωναν, διέφθειραν την ελληνική κοινωνία, την ανθρώπινη ζωή και συνείδηση. Χάρη στο πρωτοπόρο (από τη δεκαετία του 1950 και τις επόμενες) στη στήριξη της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας «Θέατρο Τέχνης» και στο θέατρο «Στοά» (από τη μεταπολίτευση και εντεύθεν), δόθηκε η δυνατότητα να πρωτοδοκιμαστούν αρκετοί νέοι συγγραφείς και μερικοί από αυτούς να εξελιχθούν και να καταξιωθούν. Μεταξύ των καταξιωμένων ήταν και ο πρόωρα αποβιώσας Μήτσος Ευθυμιάδης. Μετά το - σαφώς επηρεασμένο (θεματολογικά και μορφολογικά) από το «Μεγάλο μας τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη - εξαιρετικό (ποιητικο-ρεαλιστική σάτιρα, ιστορικο-πολιτικού περιεχομένου, εμπλουτισμένη με τραγούδια - σχόλια) παρθενικό έργο του, «Προστάτες» (1974), που ανέβασε το «Θέατρο Τέχνης» (1975), ο Ευθυμιάδης εντάσσεται στο αναπτυσσόμενο από άλλους συγγραφείς «ρεύμα» του νατουραλισμού, που καυτηρίαζε διάφορα «άνθη του κακού» (ατομικά και συλλογικά ήθη, φαινόμενα, συμπεριφορές, αντιλήψεις, «αξίες», στάσεις, τρόπους ζωής, ακόμη και γλωσσικά ιδιώματα), που σταδιακά, ανεπαισθήτως, μετά τη μεταπολίτευση «μόλυναν» το «σώμα» του ελληνικού λαού, που θάρρεψε ότι «απελευθερώθηκε» από τον από συστάσεως του ελληνικού κράτους κύριο υπαίτιο των δεινών του. Ενα καθεστώς στηριζόμενο στην πολύμορφη εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Το δεύτερο έργο του Ευθυμιάδη, το μονόπρακτο «Ο Φώντας» (πρωτοπαίχθηκε στη «Στοά», το 1977), ανέβασε ο θίασος «Βήματα» (Ελένη Γερασιμίδου - Αντώνης Ξένος). Ο συγγραφέας, ξέροντας ότι εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο εκκινώντας από την κορυφή, την αστική τάξη, εκδηλώνεται και στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας, στα φτωχότερα λαϊκά στρώματα, έπλασε μια - δυστυχώς συχνή στα λαϊκά στρώματα - εκμετάλλευση του πιο αδύνατου «κρίκου» - της γυναίκας - από τον δυνατότερο - τον άντρα. Η Αριστέα, χρόνια πολλά, καθαρίζει σκάλες, για να ζήσει εκείνη και ο άντρας της, ο Βούλης. Ενας τεμπέλης, ένα παράσιτο, που συνειδητά, χωρίς να ντρέπεται, ζει σε βάρος της γυναίκας του, αραδιάζοντάς της ψέματα, γελοίες δικαιολογίες, απραγματοποίητες υποσχέσεις, φρούδες ελπίδες, ακόμα και «φαντάσματα» - ανύπαρκτα πρόσωπα που «θα» του βρουν δουλειά, για να κρατά «δέσμιο» το θύμα του. Νατουραλιστική ηθογραφία το έργο, καυτηριάζει τον κυνισμό του θύτη - Βούλη αλλά και την παθητικότητα του θύματος - Αριστέας, αλλά δεν υποδεικνύει κάποια διέξοδο, για το πώς ο εκμεταλλευόμενος - έστω ως άτομο - μπορεί να απαλλαγεί από τον εκμεταλλευτή του. Αυτή τη διέξοδο, με αντίσταση - ατομικά και συλλογικά - σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης, «ανέλαβε» να υποδείξει η παράσταση του θιάσου «Βήματα», με πρόσθετο επίκαιρο πρόλογο και επίλογο που μνημονεύει παλιούς ηρωικούς απελευθερωτικούς και εργατικούς αγώνες του λαού μας, γραμμένο από την Αγγελική Ξένου, με βιντεοσκοπημένα σποτ και αρμόζοντες φωτισμούς (Κώστας Σταματόπουλος), με εύγλωττα λιτό σκηνικό - φτωχική καμαρούλα - με τα φτωχικά κοστούμια (Κώστας Βελινόπουλος), με τη δυναμικά «οργισμένη» μουσική του συγκροτήματος «Κοllektiva» και τη σκηνοθετική φροντίδα της Αγγελικής Ξένου. «Το μήλο έπεσε κάτω από τη μηλιά»... Η νεαρή ηθοποιός, πρωτοδοκιμαζόμενη στη σκηνοθεσία, τα κατάφερε πολύ καλά. Με «στυλοβάτη», βέβαια, τη σπουδαία υποκριτική της Ελένης Γερασιμίδου, η οποία, με πηγαία λαϊκότητα, φυσικότητα, αμεσότητα, ισόρροπη πρόσμιξη του δραματικού στοιχείου με υποδόριο χιούμορ, έπλασε τη βασανισμένη, δύστυχη, καλόψυχη, εύπιστη αλλά και αφελή Αριστέα, αλλά και με την πειθαρχημένη (πολύ περισσότερο από άλλες παραστάσεις του θιάσου) σατιρική ερμηνεία του Αντώνη Ξένου (Βούλης).

«Ο Φώντας»

Μια νεανική ομάδα, με την επωνυμία «Επωδός», παρουσίασε στον κήπο της Κεντρικής Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αθήνας (κτίριο που χρησιμοποίησαν ως χώρο μεταβίβασης κρατουμένων οι ναζί κατακτητές, αλλά και η φασιστική δικτατορία του 1967), το έργο του Αντώνη Δωριάδη «Ενα παράξενο απόγευμα». Ενα έργο καταγγελίας του σκοταδισμού, του δόλου, της προσπάθειας φίμωσης του λαού και των φρικιαστικών βασανιστηρίων που επέβαλε η χούντα σε όσους της αντιστέκονταν, του οποίου την παρουσίαση ο συγγραφέας την αφιέρωσε στον απάνθρωπα βασανισμένο Σπύρο Μουστακλή. Η πλοκή του έργου εκτυλίσσεται ένα απόγευμα, σε δημόσιο χώρο. Ενας νέος άνδρας (προσωπείο του συγγραφέα), «τυχαία» βλέπει μια ωραία γυναίκα, μόνη, να διαβάζει σε ένα παγκάκι. Την πλησιάζει, καπνίζει συνεχώς και τάχα «παραμιλώντας» για τα προβλήματά του, της πιάνει κουβέντα. Η κουβέντα τους θα εξελιχθεί σε αποκάλυψη. Η γυναίκα, σύζυγος ενός στρατιωτικού - στελέχους της δικτατορίας, ζώντας κι εκείνη την ύποπτη σιωπή, τη φίμωση, την έμφυτη βία του συζύγου της και σε βάρος της ίδιας, παριστάνει την «ανήξερη» για τα εγκλήματα του καθεστώτος και του άντρα της, έως ότου ξεσπάσει μαθαίνοντας από τον άγνωστο συνομιλητή της για το χαμό, από τα βασανιστήρια, εκείνου που αγαπούσε και από τον οποίο δόλια την απέσπασε ο σύζυγός της. Ο πόνος της για τον αγαπημένο και η σιχασιά της για το σύζυγο την ωθούν να αντισταθεί στη φρίκη, φεύγοντας με τον άγνωστο άνδρα. Το έργο, εμπλουτισμένο με σπαράγματα ποιημάτων των Γ. Ρίτσου, Τ. Λειβαδίτη, Αρ. Χιόνη και Κ. Αγγελάκη - Ρουκ, υπηρετήθηκε με μια φιλότιμη, καθάρια, σεμνή σκηνοθετική προσπάθεια του πρωτοεμφανιζόμενου Βασίλη Κονταξή. Μια σεμνή, ρεαλιστική παράσταση στα μέρη του έργου και συμβολιστική στα εμβόλιμα ποιήματα - εν είδει Χορού - με συνεργάτες τους Σωκράτη Γεωργιάδη (μουσική), Κωνσταντίνο Γιαννιώτη (κοστούμια), Κώστα Γεραντώνη (φωτισμοί). Αξιόλογες ήταν και οι ερμηνευτικές προσπάθειες των Κατερίνας Αναστασίου, Ιορδάνη Καλέση. Γόνιμος υποκριτικά ο Χορός: Ιφιγένεια Θεοχαρίδη, Ολγα Ιωσηφίδου, Βαγγέλης Κυπαρίσσης, Δημήτρης Μηλιώτης, Δημήτρης Τσικούρας. Εκφραστικός κινησιολογικά ο Γιώργος Αλεξίου (φύλακας).

Michalis Patsouras

«Ενα παράξενο απόγευμα»

Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, για δεύτερη χρονιά, αλλά σε ανανεωμένη εκδοχή, το θέατρο «Σημείο» παρουσίασε σε πολλούς χώρους (στο αίθριο, στο γκαράζ, στις σκάλες - πάνω και κάτω από αυτές, στα ασανσέρ, στην ταράτσα, στην είσοδο των τουαλετών, ακόμα εντός τουαλέτας) του Μουσείου Μπενάκη (Πειραιώς 138), ένα, τρίωρης διάρκειας, πρωτότυπο σαν σύλληψη, θεατρόμορφο δρώμενο, με τίτλο «Μουσείο ανθρώπινης συμπεριφοράς». Μια σύνθεση 15 συνολικά κειμένων (αποσπάσματα βιβλίων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, προσωπικές μαρτυρίες και κείμενα που έγραψαν οι Μιχάλης Παλίλης, Κάλια Παπαδάκη, Στέλιος Χατζηαδαμίδης και Γιάννης Τζαννετάκης), για τη ζωή, τον έρωτα, την αγάπη, τα νιάτα και τα γηρατειά, τις σχέσεις γονιού - παιδιού, το φυσικό και αφύσικο θάνατο, ποικίλες εμπειρίες, ψυχολογικά τραύματα, πληγωμένα συναισθήματα, απραγματοποίητους πόθους, το καλό και το κακό, τα ανθρώπινα πάθη από τη βία της εξουσίας, κ.λπ. Ενα σκηνικό πείραμα, μια έμψυχη «εγκατάσταση», με 19 ηθοποιούς που με κίνηση, λόγο, σιωπές και ελάχιστα αντικείμενα, «διηγούνταν», δημιουργούσαν συνεχώς «εικαστικές» εικόνες, ωσάν ζωντανά γλυπτικά και ζωγραφικά «εκθέματα», τα οποία κοίταζαν εκ του συστάδην οι θεατές, όπως αντικρίζουν, κοιτάζουν ο καθένας με τη δική του, διαφορετική «ματιά», όπως κατανοούν ή όχι, προτιμούν κάποια και προσπερνούν άλλα εκθέματα οι επισκέπτες ενός μουσείου. Παρότι δύσκολο στην πραγματοποίησή του, δύσκολο για τον θεατή να μετακινηθεί από χώρο σε χώρο και να παρακολουθήσει και να ακούσει άνετα και σε όλη τους τη διάρκεια και τις 15 ιστορίες, αλλά και δύσκολο να το προσλάβει, να το κατανοήσει, να το κρίνει και να το απολαύσει ως ενιαία, εντέλει, «θεατρόμορφη» δημιουργία, το συνολικό αποτέλεσμα, η πρωτότυπη σύλληψη και σκηνοθεσία του δημιουργού του θεάτρου «Σημείου», Νίκου Διαμαντή, με συνεργάτες στην εικαστική επιμέλεια τις Αρτεμη Μουρατίδου και Κατερίνα Παπαγεωργίου και προπάντων η πραγματικά κοπιώδης υποκριτική «κατάθεση» των 19 ηθοποιών, δικαίως προκάλεσαν ενδιαφέρον και προσέλκυσαν μεγάλο αριθμό θεατών, όλες τις μέρες παρουσίασής του.