Πολλά λέγονται τις τελευταίες μέρες με αφορμή το μικρό κοριτσάκι που βρέθηκε στα Φάρσαλα σε οικογένεια Τσιγγάνων που δεν ήταν οι φυσικοί του γονείς. Το θέμα συνδέεται -χωρίς να μπορεί αυτό να αποδειχτεί- με εμπορία παιδιών ή και οργάνων και βέβαια έχει ανοίξει μια ολόκληρη συζήτηση για τους ίδιους τους Τσιγγάνους. Για την ιστορία οι Τσιγγάνοι ή Ρομά, σύμφωνα με ερευνητικές μελέτες, είναι νομαδικά φύλα που προέρχονται από τη Βορειοδυτική Ινδία και μετανάστευσαν ήδη από τον 9ο αιώνα σε όλη την Ευρώπη αλλά και λιγότερο σε άλλες ηπείρους.

Οι τσιγγάνικες κοινότητες είναι κλειστές, μεγάλο τμήμα τους δεν έχει ενταχθεί στις συνθήκες ζωής της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας. Επικρατεί η αμορφωσιά, αφού τα παιδιά σπάνια έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, με ευθύνη και των γονιών τους, σε ορισμένες ομάδες τους ανθεί το μικροέγκλημα, ενώ κάποιοι μπαίνουν σε ευρύτερα κυκλώματα του οργανωμένου εγκλήματος.

Βεβαίως αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι αποτέλεσμα γενετικού προκαθορισμού. Οι κοινότητές τους αναπαράγουν έναν τύπο κοινωνικής οργάνωσης, που στηρίζεται στο γένος και τη φυλή, επιβιώσεις προηγούμενων κοινωνικών βαθμίδων, όπως για παράδειγμα αποτελούν οι κοινότητες ιθαγενών πληθυσμών σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Βεβαίως, σήμερα η καπιταλιστική εκμεταλλευτική κοινωνία έχει καταδικάσει τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων Τσιγγάνων στην ανέχεια, τη φτώχεια, την έλλειψη στοιχειωδών υποδομών. Υπάρχει όμως και ένα τμήμα των Τσιγγάνων που αποτελεί την «αστική τους τάξη», διασυνδέεται με διάφορους τρόπους με τμήματα του αστικού πολιτικού συστήματος, με τμήματα του ελληνικού κεφαλαίου, εμπλέκεται σε διάφορες οικονομικές δραστηριότητες και παίζει κατά κανόνα ηγετικό ρόλο στο σύνολο του τσιγγάνικου πληθυσμού. Το γιατί οι Τσιγγάνοι δεν μπόρεσαν στην πλειοψηφία τους να ενταχθούν στη σύγχρονη κοινωνία είναι ζήτημα μελέτης. Είναι πάντως γεγονός ότι υπάρχουν και συμφέροντα που επιδιώκουν να τους διατηρούν σε μια τέτοια κατάσταση, και σε αυτή την κατεύθυνση οι διάφορες «ηγεσίες» τους έχουν ευθύνη.

Αναμφισβήτητα η προσέγγιση αυτού του νομαδικού και γενικά «ατίθασου» πληθυσμού έχει σχέση με τις ίδιες τις αξίες που καλλιεργεί και προβάλλει το κοινωνικοοικονομικό σύστημα στο οποίο εντάσσεται ή γίνεται προσπάθεια να ενταχθεί. Στον καπιταλισμό της βαρβαρότητας, της εκμετάλλευσης, η τάση για ένταξη συνυπάρχει με τις τάσεις για απομόνωση και περιθωριοποίηση. Πολλές φορές το αστικό κράτος, κυβερνήσεις και αστικά κόμματα, όποτε ασχολούνται μαζί τους, για τα προβλήματα των άθλιων καταυλισμών στους οποίους διαβιούν το κάνουν γιατί κυρίως αποβλέπουν στον προσεταιρισμό τους, την ψηφοθηρική αξιοποίησή τους.

Ομως το παράδειγμα της διαβίωσης των Τσιγγάνων εκεί που η ανθρωπότητα έκανε βήματα μπροστά, όπως με την πρώτη σοσιαλιστική κοινωνία στην ΕΣΣΔ και τις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, δείχνει ότι μπορούν να λυθούν πολλά από τα πιο ζωτικά ζητήματα.

Στις σοσιαλιστικές χώρες όλοι οι εργαζόμενοι είχαν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις, απολάμβαναν τα αγαθά που η κοινωνία είχε κατακτήσει. Βεβαίως δεν ισχυριζόμαστε ότι είχαν λυθεί όλα τα προβλήματα και κυρίως ότι οι Τσιγγάνοι είχαν πλήρως ενσωματωθεί. Βασικά ζητήματα όμως, όπως η αξιοπρεπής στέγαση, η Παιδεία, η Υγεία είχαν λυθεί. Συχνά οι Τσιγγάνοι διακρίνονταν στην μουσική και τις τέχνες (περίφημοι είναι οι Ούγγροι Τσιγγάνοι δεξιοτέχνες στο βιολί) και σε τεχνικά επαγγέλματα και μπορούσαν αν το επιθυμούσαν να εξελιχθούν στις επιστήμες χωρίς φραγμούς. Το ζήτημα της σχέσης των Τσιγγάνων με τη μισθωτή εργασία, ή το έθιμο της πατροπαράδοτης συχνής μετατόπισης, η αντιμετώπιση της διαφορετικότητάς τους από τους υπόλοιπους εργαζόμενους ήταν όντως προβλήματα. Ομως ο σοσιαλισμός απέδειξε, παρά τις αδυναμίες, ότι ανοίγει το δρόμο για την εξάλειψη τέτοιων προβλημάτων περιθωριοποίησης δίνοντας τη δυνατότητα ένταξης τμημάτων του πληθυσμού σε μια κοινωνία που αντιμετωπίζει με ευαισθησία και φροντίδα την κάλυψη των αναγκών τους, αναδεικνύοντας τα θετικά στοιχεία των παραδόσεών τους. Δεν είναι τυχαίο ότι με την ανατροπή του σοσιαλισμού επιδεινώθηκε το επίπεδο επιβίωσης των Τσιγγάνων, ενώ εντάθηκαν και τα φαινόμενα ρατσισμού.