Το ιστορικό αρχείο του ΚΚΕ, το οποίο μοιράστηκε και αυτό τη μοίρα του αριστερού κινήματος, βρίσκεται σε επεξεργασία και ανασυγκρότηση, αποτελεί μια σημαντική πηγή στοιχείων για το έργο και τη ζωή του Δημήτρη Χατζή, ιδιαίτερα για την περίοδο μετά την απελευθέρωση και για τα χρόνια της πολιτικής προσφυγιάς. Τα δελτία που παρουσιάζονται εδώ, προερχόμενα από αυτό το αρχείο πρέπει βέβαια να τοποθετηθούν μέσα στη συνέχεια του σχετικού υλικού που έχει συγκεντρωθεί τα τελευταία χρόνια.

Ετσι, το δελτίο 1 φαίνεται να προέρχεται από ένα σύνολο εγγράφων με την προετοιμασία της πρώτης έκδοσης (1953) της συλλογής διηγημάτων «Το τέλος της μικρής μας πόλης» από το τότε εκδοτικό του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας «Νέα Ελλάδα». Αυτό φαίνεται να δείχνει η μνεία του διηγήματος «Μαργαρίτα Μολυβάδα» (από παραδρομή σημειώνεται «Μαργαρίτα Μολυβδά»), του μετέπειτα γνωστού στην οριστική γραφή του με τον τίτλο «Μαργαρίτα Περδικάρη». Οι αναφερόμενες «παρατηρήσεις του Πέτρου (Ρούσου)» δεν έχουν, όσο μπορώ να ξέρω, εντοπιστεί. (Ας μου επιτραπεί να αναφέρω πως μια μικρή σειρά στοιχείων σχετικά με το ίδιο αυτό θέμα δημοσιεύονται και στη μικρή εργασία 491 δελτία για τον Δημήτρη Χατζή. Από τα Αρχεία σύγχρονης, κοινωνικής ιστορίας, την Εθνική Βιβλιοθήκη Szchnvi της Ουγγαρίας, δημόσιες και ιδιωτικές πηγές, εκδόσεις «Μαύρη Λίστα», Αθήνα 2001, (αρ. 143, 144, 149, 151). Μια λεπτομέρεια από τα στοιχεία αυτά (αρ. 145) αξίζει, νομίζω, να σημειωθεί. Σε σημείωμα του Μιλτιάδη Πορφυρογένη, ίσως το 1953, τιτλοφορούμενο: «Ζητήματα για το Πολιτικό Γραφείο», αφού αναφερθούν οι διάφορες συγγραφικές, ερευνητικές, επαγγελματικές δραστηριότητες του Τάκη (Δημήτρη) Χατζή, την εποχή εκείνη, σημειώνεται: «(...) Ο ίδιος όμως βρίσκεται σε δύσκολη οικονομική (...) γιατί μόλις κερδίζει 500 φράγκα από το ραδιοσταθμό όπου γράφει ένα σκετς τη βδομάδα. Εντούτοις έχει αξία σαν λογοτέχνης και δεν πρέπει να αφεθεί. Για τους λόγους αυτούς και επειδή οπωσδήποτε έπρεπε να του δώσουμε μια αμοιβή για το βιβλίο του που θα εκδοθεί, προτείνω να του δοθεί από το εκδοτικό ένα μηνιάτικο 500 φιορίνια ως τον Ιούλη του 1953. (...)».

Τα δελτία 2, 3, 4, 5 και 6 αποτελούν τη μικρή ανταλλαγή αλληλογραφίας μεταξύ Γιώργου Δ. Ζιούτου (Γιώργος Δ. Ζωιτόπουλος, γεννήθηκε το 1903 στη Μακρινίτσα Μαγνησίας, πέθανε το 1967 στο Παρίσι) και Δημήτρη Χατζή. (Ισως αξίζει να σημειωθεί εδώ πως οι δύο αυτοί άνθρωποι, πρόσφυγες πια και οι δύο, είχαν συναντηθεί στην Κριτική επιτροπή που είχε συγκροτήσει το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, το 1945, όταν το Κόμμα είχε αποφασιστεί να προκηρύξει «διαγωνισμό για να γραφεί η ιστορία του Αγώνα. Ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, (...) Κριτική Επιτροπή. Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ ονομάζει μια κριτική επιτροπή που θα κρίνει τα έργα που θα της υποβληθούν και θα απονείμει τελικά και τα βραβεία, τόσο για την ιστορία του αγώνα του 1940-45 όσο και για τις μονογραφίες. Η κριτική επιτροπή αποτελείται από τους συντρόφους: Σιάντο, Παρτσαλίδη, Μπαρτζιώτα, Χρύσα Χατζηβασιλείου, Στρίγκο, Ζέβγο, Ζ(ι)ούτο, Πορφυρογέννη, Καραγιώργη, Ρούσο, Χατζή, Αποστόλου, Ν. Καρβούνη. παρ. Λεπτομέρειες η Επιτροπή θα δημοσιεύσει και μελλοντικά. Διεύθυνση: Γραφεία "Ριζοσπάστη", Εδουάρδου Λω 10. Και πάνω στο φάκελο: Για την Κριτική Επιτροπή, (...)» (βλ. «Ριζοσπάστης», Αθήνα, Κυριακή 12 Αυγούστου 1945, Χρόνος εικοστός ένατος, Αριθ. Φύλλου 9524, σελ. 2).

Το δελτίο 7 είναι μια ακόμα μαρτυρία για τη δυσκολία εγκατάστασης, για τις δυσκολίες να βρεθεί μια σχετική σταθερότητα ζωής, πάνω από δέκα χρόνια μετά την αρχή της προσφυγιάς.

Το δελτίο 8, φέρνει την κοινή υπογραφή δύο σημαντικών πνευματικών προσωπικοτήτων, του γλύπτη Μέμου Μακρή και του Δημήτρη Χατζή. Τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται, η «ανασύσταση της ελληνικής κοινότητας στη Βουδαπέστη και [η] υπαγωγή της εκκλησίας της στον ορθόδοξο Μητροπολίτη Βιέννης και κεντρικής Ευρώπης» ανάγονται ίσως στα χρόνια 1964, 1965. (Η πληροφορία που αναφέρεται «Ο Χατζής θα πάει αυτή τη βδομάδα για να κάνει πληρεξούσιο» ίσως χρονολογεί τη σύνταξη του σημειώματος πιο κοντά στα μέσα Μάη 1965, αφού σε επιστολή του της 1ης Ιούμη 1965, στην οικογένειά του στην Ελλάδα, ο Δ.Χ. σημειώνει πως έκανε το πληρεξούσιο, το έστειλε και του έφτασε «χτες» απάντηση πως παρελήφθη).

Το δελτίο 9 έρχεται να συμπληρώσει μικρή σειρά εγγράφων (αρ. 442, 443, 444), σημειωμάτων του Σταύρου Καρά προς το ΠΓ της ΚΕ σχετικά με τη «σύσκεψη της Δαλματίας», δηλαδή σχετικά με συνάντηση, στο Πιράνο της Γιουγκοσλαβίας, με πρωτοβουλία των Μέμου Μακρή και Δημήτρη Χατζή, Ελλήνων διανοουμένων από τη Δυτική και την Ανατολική Ευρώπη με αντικείμενο τον αντιδικτατορικό αγώνα και την έκδοση πολιτιστικού περιοδικού. Η αναφερόμενη σχετική έκθεση του Τάκη Αδάμου δεν έχει, όσο μπορώ να ξέρω, εντοπιστεί.

Το δελτίο 10, (αντίγραφο όπως σημειώνεται στο ίδιο το έγγραφο και, συμπληρώνω, όχι με το χέρι του συντάκτη του), επιστολή απευθυνόμενη Προς τον πρόεδρο του Συλλόγου των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην Ουγγαρία, σημειώνει ένα σημαντικό όριο στην πολιτική εξέλιξη του συγγραφέα. Η ύπαρξη αυτού του αντιγράφου της επιστολής, η οποία όσο μπορώ να ξέρω δεν υπάρχει ή τουλάχιστον δεν εντοπίστηκε ακόμα ούτε στο αρχείο του συλλόγου, που παραμένει στη φύλαξη του σχήματος που τον διαδέχθηκε, ούτε στο μέρος του αρχείου αυτού που έχει πλέον κατατεθεί στα Εθνικά αρχεία Ουγγαρίας δείχνει -και είναι βέβαια κοινοτοπία να το γράψει κανείς- πόσο μεγάλη σημασία έχει η δυνατότητα πρόσβασης σε πολλαπλές πηγές για να είναι κάπως δυνατή και η ελαχιστότερη προσπάθεια ανασύστασης αυτού του άπειρα σύνθετου αντικειμένου που είναι και μία μόνο στιγμή της ζωής ενός ανθρώπου.

(Στα δέκα αυτά δελτία δεν μπόρεσα, δυστυχώς για μένα, να προσθέσω ένα ενδέκατο, αφού δεν κατάφερα (αν το κατάφερα) να διαβάσω παρά την πρώτη φράση: «θέλει δούλεμα (στη) σύνταξη». Μόνο αυτό).