Το σύστημα «επιδομάτων ανεργίας» με τα «κέντρα απασχόλησης», πέρα από μηχανισμός καταστολής και διαχείρισης της ακραίας φτώχειας με το χαμηλότερο δυνατό κόστος για το αστικό κράτος, έχει μία ακόμη βασική λειτουργία: Να προμηθεύει το κράτος και τους επιχειρηματικούς ομίλους με εργαζόμενους πολύ φθηνούς ή και δωρεάν. Στο μεταξύ, οι εξαθλιωμένοι τιμωρούνται κι από πάνω, επειδή οι καπιταλιστές, για να είναι ανταγωνιστικοί και να έχουν κέρδη, απολύουν, κλείνουν ή μεταφέρουν επιχειρήσεις, ρίχνουν το κόστος εργασίας με ημιαπασχόληση, ελαστική εργασία και μισθούς ψίχουλα!

Από το 2012, το κράτος θέσπισε προνοιακό επίδομα ακόμη και για όσους εργάζονται, και έτσι επέτρεψε στους εργοδότες να απασχολούν εργαζόμενους με μισθούς κάτω από το όριο της φτώχειας, με συμβάσεις «μηδενικών ωρών» («zero-hour contracts»). Πριν από το 2012, ή θα εργαζόσουν ή θα έπαιρνες τα επιδόματα και εξασφαλιζόταν έμμεσα ότι ο μισθός δεν μπορούσε να πέφτει κάτω από ένα όριο. Σήμερα, χιλιάδες φτωχοί εργαζόμενοι συμπληρώνουν το εισόδημά τους με το «Universal Credit» (UC).

Οι εργαζόμενοι με συμβάσεις «μηδενικών ωρών» δεν γνωρίζουν ούτε πότε θα δουλέψουν, ούτε για πόσες ώρες. Ειδοποιούνται τηλεφωνικά από την επιχείρηση ακόμη και την ίδια μέρα, ενώ μπορεί να εργαστούν και για μία μόλις ώρα. Αν το ετήσιο εισόδημά τους είναι κάτω από το όριο της φτώχειας, τότε δικαιούνται το επίδομα, όμως είναι «δέσμιοι» της Υπηρεσίας, που τους ελέγχει, όπως και τους άνεργους, και δεν μπορούν να λείψουν σε κανένα ραντεβού. Πρέπει ακόμη να αποδεικνύουν ότι «επιδιώκουν ενεργά να εργάζονται περισσότερες ώρες» - το αφεντικό τους, βέβαια, είναι καθόλα νόμιμο να τους απασχολεί έστω και για μία ώρα - ή ότι ψάχνουν για δεύτερη δουλειά. Διαφορετικά, κόβεται το επίδομα. Στην άδειά τους δεν μπορούν να πάνε διακοπές ή να επισκεφτούν έναν συγγενή ή φίλο σε άλλη πόλη, γιατί τότε θα χάσουν ραντεβού και επίσης σπαταλάνε άδικα το χρόνο τους, που θα μπορούσαν να τον αξιοποιήσουν για να βρουν επιπλέον ώρες δουλειάς. Το επίδομα κόβεται ακόμη κι αν ο εργαζόμενος δεν πάει στο ραντεβού στην Υπηρεσία επειδή εκείνη την ώρα είχε ειδοποιηθεί για δουλειά!

Χαρακτηριστικά αναφέρει ρεπορτάζ του «Guardian»: «H 36χρονη Ελεν Σμιθ μεγαλώνει μόνη της δυο παιδιά, εργάζεται στην εστίαση, με σύμβαση "zero-hours", κατά μέσο όρο 30 - 40 ώρες τη βδομάδα» και λαμβάνει το επίδομα UC. «Εχασε 220 λίρες, όταν το Κέντρο Απασχόλησης της επέβαλε τιμωρία επειδή πήγε διακοπές με την οικογένειά της και δεν εμφανίστηκε στο καθιερωμένο ραντεβού». «Τους εξήγησα ότι είχα κλείσει το ταξίδι αυτό στην Ισπανία πριν "πέσω" στο επίδομα UC. Ειδοποίησα ότι δεν μπορώ να παρευρεθώ στο ραντεβού, ωστόσο με τιμώρησαν με την αιτιολογία ότι δεν είχα εξαντλήσει τις 35 ώρες για αναζήτηση δουλειάς», σημειώνει. Δηλαδή αυτή η εργαζόμενη θα πρέπει να δουλεύει 30 - 40 ώρες τη βδομάδα και άλλες 35 ώρες τη βδομάδα να ψάχνει για δουλειά ή να προσπαθεί να πείσει τον επιχειρηματία να της δώσει περισσότερες ώρες!

«Εργάζομαι συνεχόμενα από τότε που τέλειωσα το σχολείο και δεν έχω κάνει ποτέ μου διακοπές... Ακριβώς επειδή εργάζομαι, δεν καταλαβαίνω για ποιο λόγο τιμωρήθηκα... Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να πηγαίνω στο κέντρο απασχόλησης κάθε βδομάδα. Δεν το χωράει το μυαλό μου», προσθέτει. «Δούλεψα 40 ώρες την περασμένη βδομάδα, 40 ώρες αυτή τη βδομάδα και έχω 38 ώρες την επόμενη. Και πρέπει ακόμα να πάω στο Κέντρο Απασχόλησης για να ψάξω για δουλειά; Δεν βγάζει νόημα», λέει απελπισμένη.

Ενδεικτικές της βίας - ψυχολογικής και οικονομικής - που ασκείται πάνω στους χαμηλόμισθους είναι οι περιπτώσεις που καταγράφονται στην 5ετή έρευνα του πανεπιστημίου του Γιορκ: «Γιατί με ρωτάτε αν ψάχνω για δουλειά, όταν έχω δουλειά;», είναι η πιο συχνή απάντηση στον υπάλληλο, που προσπαθεί να αποδείξει ότι ο δικαιούχος φταίει για την ελαστική και κακοπληρωμένη εργασία του. Ενας άλλος δικαιούχος είχε δύο δουλειές και του ζητήθηκε να αναζητήσει ...επιπλέον εργασία. Σε μια άλλη περίπτωση, ένας χαμηλόμισθος δήλωσε ότι του επιβλήθηκε πρόστιμο 70 λίρες επειδή το ραντεβού του είχε οριστεί στο τέλος της βάρδιάς του και έφτασε ...αργοπορημένος στο Κέντρο Απασχόλησης.

Ενας άλλος δικαιούχος υπέστη έξωση από το σπίτι που του επιδοτούσε η Υπηρεσία, μετά από πολλαπλές κυρώσεις για απουσία σε ραντεβού, εξαιτίας των απρόβλεπτων ωρών που εργαζόταν.

Πολλές φορές οι άνεργοι και οι χαμηλόμισθοι πρέπει να δεχθούν να δουλέψουν εθελοντικά για να αποδείξουν ότι «κάνουν βήματα» και προσπαθούν να γίνουν αρεστοί στον εργοδότη, αλλά και στον υπάλληλο του Κέντρου Απασχόλησης που έχει αναλάβει την «υπόθεσή» τους.

Το Δημοτικό Συμβούλιο του Νιουκάστλ αναφέρει για τους δικαιούχους των επιδομάτων «Universal Credit»: «Ο εθελοντισμός είναι μια σημαντική έκφραση της ιδιότητας του πολίτη και απαραίτητος για τη δημοκρατία (...) Αποτελεί ελεύθερη επιλογή, χωρίς ανησυχία για οικονομικό όφελος (...) Ως δικαιούχος δεσμεύεστε να ασχολείστε με την έρευνα εργασίας για 35 ώρες τη βδομάδα. Ο εθελοντισμός μπορεί να υπολογιστεί ως το 50% αυτού του αριθμού ωρών. Ετσι, αν ασκείτε εθελοντική εργασία για 20 ώρες τη βδομάδα, 17,5 από αυτές μπορούν να υπολογιστούν στην αναζήτηση εργασίας. Αν λείψετε από την εθελοντική δουλειά, θα σας ζητηθεί να αποδείξετε ότι χρησιμοποιήσατε εποικοδομητικά αυτόν το χρόνο, διαφορετικά το universal credit μπορεί να σταματήσει ή να μειωθεί».

Ο βρετανικός Τύπος έχει φιλοξενήσει κατά καιρούς ρεπορτάζ για «σκάνδαλα», όπου μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, «φιλανθρωπικές» οργανώσεις και γνωστές διεθνούς εμβέλειας ΜΚΟ χρησιμοποιούσαν τους δικαιούχους επιδομάτων ως τσάμπα εργατικό δυναμικό.