Εβδομήντα χρόνια πριν, στην περιοχή ανάμεσα στον Γράμμο και το Βίτσι και συγκεκριμένα δυτικά στο συγκρότημα Ψωριάρικα - Αλεβίτσα και ανατολικά στο Μάλι Μάδι, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας έδωσε δύο εξαιρετικά σπουδαίες μάχες που καθόρισαν την εξέλιξη της ένοπλης αναμέτρησης με τον αστικό στρατό και άφησαν πίσω τους σπουδαία διδάγματα.

Τη νύχτα 20ής προς 21η Αυγούστου του 1948 το σύνολο των δυνάμεων του ΔΣΕ περνούσε από τον Γράμμο στο Βίτσι αφού είχε στο μεταξύ δώσει από τις 14 Ιούνη 1948 τη μεγάλη μάχη στον Γράμμο.

Παραμονές του ελιγμού, ο διοικητής του Β΄ Σώματος του αστικού στρατού, Κιτριλάκης, ανέφερε στο ΓΕΣ πως οι «συμμορίτες» έχουν στριμωχτεί και ότι η μόνη δίοδος διαφυγής τους, το Μονόπυλο, έχει σφραγιστεί!

Το επιτελείο του ΔΣΕ πήρε σοβαρά υπόψη αυτήν την εκτίμηση.

Στο σχετικό τόμο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ αναφέρεται: «Χαρακτηριστικόν του αρτίου δικτύου πληροφοριών, όπερ διέθετε το ΚΚΕ, είναι ότι και αυτήν την απόρρητον αναφοράν του Διοικητού του Β΄ ΣΣ προς τον Αρχηγόν του ΓΕΣ επληροφορήθη το Γενικόν Αρχηγείον των Κομμουνιστοσυμμοριτών».

Στις 18 Αυγούστου η διοίκηση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ πήρε την απόφαση για τον ελιγμό. Η απόφαση ανακοινώθηκε το πρωί της 19/8. Μέσα σε 48 ώρες 8.500 άνδρες του ΔΣΕ με βάση την απόφαση συμπτύσσονται στις προκαθορισμένες θέσεις που προβλέπει το σχέδιο.

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας των τμημάτων (νύχτα 19ης προς 20/8/48 και μέρα 20/8/48) προβλεπόταν η διατήρηση της φυσιογνωμίας της μάχης σ' όλους τους τομείς.

Ο ΔΣΕ, ενώ συμπτύσσεται, κατέχει με ευέλικτα, καθορισμένα τμήματα την κορυφογραμμή: 2520, 2444, Κιάφα, Σούφλικα, Σκάλα, Τσάρνο, Ψωριάρικα, δυτικά αντερείσματα της Γκίνοβα. Παράλληλα, τμήματά του κατέχουν ισχυρά το χώρο γύρω από τον Πύργο Κοτύλης έως τα Τρία Σύνορα.

Κατά τη διάρκεια κίνησης του ελιγμού το βράδυ της 20/8/48 διατηρείται η ισχυρή κατοχή της κορυφογραμμής από το 2520 έως την Κιάφα κι από κει στον Σούφλικα μέχρι το Φλάμπουρο και την Πόρτα Οσμάν.

Δύο Λόχοι του Τάγματος Αλευρά της 16ης Ταξιαρχίας, εθελοντές (Λόχοι αυτοκτονίας στην ουσία) ερχόμενοι από τις Αρένες παίρνουν εντολή να ανοίξουν τον κλοιό στη θέση Γκίνοβα. Στις 11 τη νύχτα εκδηλώνεται η επίθεση.

Μέσα σε 15 λεπτά το ύψωμα καταλαμβάνεται σχεδόν εξολοκλήρου. Ταυτόχρονα ο ΔΣΕ εκδηλώνει κίνηση αντιπερισπασμού προς νοτιοδυτικά αντερείσματα Αλεβίτσας και Βόλια.

Η διάταξη του εχθρού στο σημείο αυτό αποδιοργανώνεται. Ο ΔΣΕ περνάει αλώβητος στο Βίτσι.

Ο θανατηφόρος κλοιός του Βαν Φλιτ και των ντόπιων υποτακτικών του απέτυχε όπως και το 1947. Το πέρασμα των φαλαγγών άρχισε στις 00.30 της 21/8/48. Ολα τα τμήματα, πλην οπισθοφυλακών και σταθερών πλαγιοφυλακών, μέχρι τις 8.30 το πρωί είχαν συγκεντρωθεί στο χώρο δυτικά του Πολυάνεμου και της Ιεροπηγής. Από κει αναπτύχθηκαν σ' ολόκληρο το Βίτσι.

Νέα κρίση περίμενε το επιτελείο του αστικού στρατού, ενώ λίγο καιρό αργότερα ο ΔΣΕ ανακατέλαβε τον Γράμμο!

Σύμφωνα με την απόφαση ΕΠΕ 285/19/8/48 του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, για την πραγματοποίηση του ελιγμού σχηματίστηκαν δύο φάλαγγες.

Πρώτη φάλαγγα η 103η Ταξιαρχία, η 16η Ταξιαρχία (πλην διλοχίας), η Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, οι σχηματισμοί του Γενικού Αρχηγείου, οι σχηματισμοί και το πυροβολικό της 670ής Μονάδας.

Ολοι αυτοί υπό ενιαία διοίκηση συγκεντρώθηκαν στο χώρο μεταξύ Σλήμνιτσας - Μπέλτσας απ' όπου το βράδυ της 20ής προς 21η Αυγούστου διέσπασαν το μέτωπο ανάμεσα Γκίνοβα - Αλεβίτσα και κινήθηκαν προς Καλή Βρύση - Διποταμιά - Πολυάνεμο για να συνδεθούν με τμήματα της 108ης Ταξιαρχίας που ήταν ήδη στο Βίτσι.

Τη δεύτερη φάλαγγα αποτελούσαν η 107η Ταξιαρχία, σχηματισμοί και πυροβολικό του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας.

Συγκεντρώθηκαν στο χώρο Μονόπυλο, νοτιοδυτικά αντερείσματα Γκίνοβας, Ψωριάρικο, Τσάρνο.

Αποστολή της να εξασφαλίσει ισχυρή κατοχή της Γκίνοβας και του Τσάρνου, ενώ με διλοχία εξοπλισμένη με όλο το βαρύ οπλισμό της ταξιαρχίας να κάνει επίθεση προς Βόλια μέχρι να περάσει η κεφαλή της φάλαγγας από το πέρασμα ανάμεσα Γκίνοβα - Αλεβίτσα.

Η διαταγή εκτελέστηκε στο ακέραιο. Στη δεύτερη φάλαγγα προστέθηκαν και οι δυνάμεις της 14ης Ταξιαρχίας που τελικά δεν εκτέλεσαν την αρχική πρόβλεψη της διαταγής για πραγματοποίηση ελιγμού προς Δαμασκηνιά - Σινιάτσικο.

(Τα στοιχεία για τον ελιγμό πάρθηκαν από τον ιστορικό - ταξιδιωτικό οδηγό για τον Γράμμο, έκδοση «Σύγχρονη Εποχή»).