Το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων του υπουργείου Πολιτισμού «βουλιάζει» και παρασέρνει μαζί του την Αρχαιολογική Υπηρεσία (ΑΥ), δηλαδή το μηχανισμό προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Διότι το ΤΑΠΑ ήταν και εξακολουθεί να είναι μία από τις σημαντικότερες χρηματοδοτικές «πηγές» της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, η πιο κοντινή «τσέπη» για να καλυφθούν άμεσες και επείγουσες λειτουργικές ανάγκες των Εφορειών Αρχαιοτήτων, δηλαδή των «μάχιμων μονάδων» της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Σε πρόσφατη ημερίδα του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων για το μέλλον του Ταμείου παρουσιάστηκαν συνοπτικά οι αρμοδιότητές του, από τις οποίες προκύπτει και η σημασία του. Το ΤΑΠΑ ιδρύθηκε το 1977 (Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου) «ως φορέας αναδιανομής των πόρων που προέρχονται από τις διάφορες μορφές αξιοποίησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, διαθέτοντας αυτούς για την ανάδειξη, προστασία και προβολή των μνημείων και αρχαιολογικών μας χώρων και τη στήριξη του έργου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στο έργο της. Πρόκειται για ένα κοινό Ταμείο, που διαχειρίζεται τα έσοδα από τα μνημεία προς όφελος των ίδιων των μνημείων».

Τι κάνει:

• Απαλλοτρίωση και εξαγορά αρχαιολογικών χώρων και ακινήτων υπέρ του υπουργείου Πολιτισμού.
• Συντήρηση, διαμόρφωση, εξωραϊσμό μνημείων, χώρων και μουσείων.
• Κατασκευή και επισκευή κτιρίων μουσείων και συλλογών.
• Εκδοση και διάθεση ειδικών αρχαιολογικών μελετών και περιοδικών και εκδόσεων γενικότερου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
• Παραγωγή και διάθεση οπτικού υλικού αρχαιολογικού περιεχομένου.
• Δημιουργία και λειτουργία εργαστηρίων για την παραγωγή εκμαγείων και πιστών αντιγράφων μουσειακών έργων.
• Παραγωγή και διάθεση μουσειακών αντιγράφων και εφαρμογών αρχαιολογικών θεμάτων παραγωγής ΤΑΠ (εκμαγεία, τοιχογραφίες, βυζαντινές εικόνες, κοσμήματα κλπ.) και πωλητέων ειδών τρίτων επί παρακαταθήκη.
• Οργάνωση εκθετηρίων - πωλητηρίων σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας για τη διάθεση των ειδών παραγωγής του ΤΑΠ.
• Οργάνωση εκθέσεων αρχαιολογικού περιεχομένου με αντίγραφα αρχαίων έργων τέχνης σε συνεργασία με το ΥΠΠΟ ή άλλους φορείς.
• Είσπραξη τελών και νομική κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων του ΤΑΠ.
• Ασκηση εποπτείας επί των ιδιωτικών επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων που κατασκευάζουν και πωλούν αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων.
• Εκμίσθωση ακινήτων του ΥΠΠΟ και αναψυκτηρίων σε αρχαιολογικούς χώρους.

Το «βούλιαγμα» του ΤΑΠΑ έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια και είναι αποτέλεσμα της αντιλαϊκής πολιτικής όλων των κυβερνήσεων και στον τομέα του πολιτισμού. Το καλοκαίρι του 2008, για παράδειγμα, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε την εκχώρηση παραγωγής και εμπορίας των αντιγράφων από το ΤΑΠΑ σε ιδιώτες. Δεν ήταν η πρώτη φορά που οι κυβερνήσεις του δικομματισμού αντιμετώπιζαν τα αντίγραφα σαν κερδοσκοπικά «κελεπούρια» προς όφελος του κεφαλαίου. Το 2005, η τότε διοίκηση του Ταμείου «πρότεινε» στην ηγεσία του ΥΠΠΟ να περιοριστούν οι μήτρες των εκμαγείων και η παραγωγή τους να δοθεί σε «εξωτερικούς συνεργάτες». Το 2002 το ΥΠΠΟ «αναζητούσε» επιχειρήσεις που είχαν τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής αντιγράφων με την πρακτική του «φασόν». Η ίδρυση του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού ΑΕ ήταν το «κερασάκι» της τακτικής αποδυνάμωσης του ΤΑΠΑ, αφού ο ΟΠΕΠ λειτουργούσε σχεδόν με τις ίδιες αρμοδιότητες με το Ταμείο, αλλά με πιο αγοραία λογική.

Η κατάργηση του ΟΠΕΠ δεν έσωσε το ΤΑΠΑ, αφού ο πολιτισμός ουδέποτε ήταν στις προτεραιότητες του αστικού κράτους. Η υποχρηματοδότηση ανάγκαζε το ΤΑΠΑ να προστρέχει στις τράπεζες για δάνεια ώστε να καλύψει το κόστος των απαλλοτριώσεων. Να σημειωθεί ότι οι απαλλοτριώσεις προκύπτουν σε περιπτώσεις που στο οικόπεδο κάποιου ιδιώτη βρεθούν αρχαιότητες που κρίνονται ως σημαντικές. Ετσι, το 2005, η τότε διοίκηση του Ταμείου ενημέρωνε το ΚΑΣ, ότι οι απαλλοτριώσεις οικοπέδων με αρχαιότητες «είναι ζήτημα που ξέφυγε από τις δυνατότητές μας», προσθέτοντας ότι μόνο η αποπληρωμή των τριών δανείων που πήρε το ΤΑΠΑ για απαλλοτριώσεις, από το 2000 - 2003, θα κοστίζει για την επόμενη δεκαετία στο Ταμείο, 15 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο, εκτός από τις υποχρεώσεις του για τις τρέχουσες απαλλοτριώσεις, οι οποίες το 2005 ήταν ύψους 9 εκατ. ευρώ.

Το ΥΠΠΟ αντί να ενισχύσει την Αρχαιολογική Υπηρεσία με πόρους και ανθρώπινο δυναμικό ώστε να προχωρούν οι απαλλοτριώσεις όπου χρειάζονται, να γίνονται σωστικές ανασκαφές και να αναδεικνύεται η πολιτιστική κληρονομιά, επέλεξε, το 2009... τις μαζικές «αποδεσμεύσεις» των «εγκλωβισμένων» ιδιοκτησιών! Συγκεκριμένα, σε απαντητική επιστολή του τότε ΓΓ του ΥΠΠΟ, Θ. Δραβίλλα, προς το «Συνήγορο του Πολίτη» αναφερόταν, μεταξύ άλλων, ότι η Επιτροπή Απαλλοτριώσεων «κρίνει τη σκοπιμότητα της απαλλοτρίωσης βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων, όπως η σπουδαιότητα των αρχαιολογικών ευρημάτων και τη δυνατότητα ένταξης αυτών σε ένα ευρύτερο σύνολο (...) Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, σε δείγμα π.χ. 161 υποθέσεων που έχει εξετάσει η Επιτροπή Απαλλοτριώσεων το τελευταίο διάστημα (Απρίλιος - Ιούλιος 2008), 39 μόνο υποθέσεις έχουν προχωρήσει για αναγκαστική απαλλοτρίωση, δηλαδή προκύπτει ποσοστό αποδέσμευσης 75% περίπου» (σ.σ. οι υπογραμμίσεις δικές μας)!

Η καπιταλιστική κρίση και η «πρεμούρα» των αστικών κυβερνήσεων να πληρώσει ο λαός το κόστος της είχε σαν αποτέλεσμα και την καθίζηση των δημοσίων δαπανών στον πολιτισμό. Για το ΤΑΠΑ αυτό κόντεψε να σημάνει την εξαφάνισή του το 2012 με το κούρεμα των αποθεματικών του από τα οποία έχασε 32 πολύτιμα εκατομμύρια ευρώ. Σα να μην έφτανε αυτό, με το νόμο 4071/2012 (άρθρο 45, παρ. 9) 40% των εσόδων του ΤΑΠ θα πηγαίνει στο υπουργείο Οικονομικών. Το «κερασάκι» ήταν η πρόσφατη απαγόρευση έκδοσης ΧΕΠ (Χρηματικό Ενταλμα Προπληρωμής) από 1/1/2013. «Λόγω αυτής της διάταξης», λένε οι αρχαιολόγοι, «δεν έχουν αποδοθεί στις Εφορείες ούτε καν τα λειτουργικά έξοδα από 1/1/2013. Αυτό αποτέλεσε και την αιτία παραίτησης του νέου Προέδρου του ΤΑΠ. Να σημειώσουμε εδώ ότι το Χρηματικό Ενταλμα Προπληρωμής, που καταργήθηκε ως μη διαφανές για το δημόσιο λογιστικό, στην περίπτωση των Εφορειών Αρχαιοτήτων δε χρησιμοποιείται για προπληρωμή αναγκών, αλλά για χρωστούμενα».

Η κατάσταση αυτή οδήγησε σε μία παραίτηση προέδρου του ΤΑΠΑ και σε μία κατάθεση παραίτησης από τον αντικαταστάτη του... μέσα σε λιγότερους από έξι μήνες. Συγκεκριμένα, τον περασμένο Φεβρουάριο παραιτήθηκε από πρόεδρος του ΔΣ του ΤΑΠΑ ο Δ. Δεληπέτρος. Σε εγκύκλιό του ανέφερε το μεγάλο χτύπημα στα οικονομικά του ΤΑΠΑ με το «κούρεμα» των αποθεματικών του, ενώ ο Οργανισμός «είχε κυριολεκτικά φορτωθεί με όλα τα πωλητήρια, που άκριτα και χωρίς καμία μελέτη είχε δημιουργήσει ο Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού (...) με αποτέλεσμα να κρατάει σε λειτουργία μονάδες δημιουργημένες «εική και ως έτυχε» και με εποχικό προσωπικό.

Επισήμανε την υποστελέχωση του Ταμείου «σε σημείο ώστε αρκετές νευραλγικές υπηρεσίες να είναι μονοπρόσωπες», προσθέτοντας ότι «τα εργαστήρια αποψιλωμένα και οι παραγωγές στο κατώτατο σημείο τους», «τα ακυρωτικά μηχανήματα εισιτηρίων υπολειτουργούσαν - άλλη «αμαρτωλή» υπόθεση που κληροδότησε στο ΤΑΠΑ ο ΟΠΕΠ», «τα έσοδα εκ των εισιτηρίων είχαν υποχωρήσει». Αναφέρει τη φορολογία στους «αρχαιογνωστικού περιεχομένου εκδοτικούς οίκους», με αποτέλεσμα να μην έρθει «ούτε ένα βιβλίο από αυτούς στα πωλητήρια του ΤΑΠΑ», ενώ έκλεισαν τα πωλητήρια στη στοά κάτω από τα γραφεία του ΤΑΠΑ που ανακαινίστηκαν το 2009. Κάνει, επίσης, τον απολογισμό της διοίκησής του (σ.σ. μόλις εξάμηνη τότε) συμπεραίνοντας ότι το έργο του ΤΑΠΑ «δημοσιεύματα, εργαστήρια, πολιτιστικά προϊόντα, πωλητήρια, έργα υποστήριξης αρχαιολογικών χώρων, οικονομική ενίσχυση αρχαιολογικών χώρων κ.λπ., δημιουργούν ένα αρμονικό σύνολο, τόσο θετικά λειτουργικό που, αν καταργούσε κάποιος το ΤΑΠ και ενέτασσε όλες τις δραστηριότητές του σε κάποιες Διευθύνσεις του Υπουργείου Πολιτισμού το αποτέλεσμα θα είναι αποθαρρυντικό και απογοητευτικό». Να προσθέσουμε ότι τα πράγματα θα είναι χειρότερα αν αυτό το έργο παραδοθεί σε ιδιώτες.

Ο αντικαταστάτης του, Παναγιώτης Τζίννης, δεν είχε καλύτερη «τύχη». Στην επιστολή παραίτησής του τον περασμένο Μάιο φαίνεται το μέγεθος της διάλυσης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας ως αποτέλεσμα της κεντρικής πολιτικής επιλογής για πλήρη εμπορευματοποίηση του πολιτισμού.

Στην επιστολή αναφέρεται ότι «λόγω έλλειψης πίστωσης από προμηθευτές, καμία αποκεντρωμένη διοικητικά και οικονομικά υπηρεσία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς να έχει διαθέσιμα μετρητά και προσπαθούμε να βρούμε μια λύση για να λειτουργήσουν οι υπηρεσίες». Μια λύση είναι τα «Χρηματικά Εντάλματα Προπληρωμής».

Επτά ΧΕΠ στάλθηκαν προς έγκριση από το ΤΑΠΑ στο Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο... τα επέστρεψε αθεώρητα στα μέσα Μάη «διότι μάλλον δε βρέθηκε κανένας στη θέση που βρίσκονται τώρα οι περισσότεροι προϊστάμενοι των 100 περίπου Υπηρεσιών» όπως αναφέρει η επιστολή. Δηλαδή, να πρέπει να στείλουν: «Επείγον έγγραφο σε εκτός Αθηνών υπηρεσία και να μην έχουν 11 ευρώ για COURIER (...) υπαλλήλους εκτός έδρας για υπηρεσία και να μην έχουν 500 ευρώ για έξοδα εισιτηρίων, διαμονής, φαγητού κτλ. Να πρέπει να λάβεις ηλεκτρονικά αλληλογραφία ή αιτήσεις συμμετοχής σε διαγωνισμό και να έχει τελειώσει το μελάνι στο φαξ. Να πρέπει το υπηρεσιακό αυτοκίνητο να φύγει άμεσα για εντεταλμένη υπηρεσία και να μην υπάρχουν λεφτά για βενζίνη ή για συντήρηση ή για επισκευή (αυτή τη στιγμή όλα τα υπηρεσιακά αυτοκίνητα είναι παροπλισμένα). Να πρέπει σε ένα μήνα από τώρα στους αρχαιολογικούς χώρους να γίνει καθαρισμός ξερών χόρτων (αποψίλωση) ενόψει πυρκαγιών κτλ. και να μην έχουν διαθέσιμα μετρητά για μεροκάματα των εργαζομένων. Να πρέπει οι δύτες της Εφορείας Εναλίων να περάσουν πριν τις καταδύσεις τσεκάπ από θάλαμο αποσυμπίεσης και να μην υπάρχουν 70 ευρώ ανά άτομο, για να πληρωθεί το νοσοκομείο. Να έρχονται τη μέρα 2.000 επισκέπτες στα Μουσεία και να μην υπάρχει θέρμανση ή κλιματισμός, είδη και δυνατότητα καθαριότητας και πολλά άλλα απρόβλεπτα που μπορεί να προκύψουν από τόσο κόσμο και να χρειάζονται άμεση επέμβαση, με λεφτά στην τσέπη. Να γίνει διακοπή στο ρεύμα, στο νερό, στο τηλέφωνο, στο φυσικό αέριο, γιατί δεν υπάρχουν διαθέσιμα μετρητά»...

Και συνεχίζει: «Από την αρχή του χρόνου το ΤΑΠ έχει στον προϋπολογισμό 2.000.000 ευρώ τα οποία δεν μπόρεσε για πρώτη χρονιά να διαθέσει για λειτουργικές δαπάνες στις 100 περιφερειακές υπηρεσίες, οι προϊστάμενοι των οποίων στην αγωνιώδη προσπάθεια να τις λειτουργήσουν, εκλιπαρούν τους προμηθευτές για πίστωση που δεν τους τη δίνουν, λόγω της οικονομικής κρίσης και της έλλειψης εμπιστοσύνης στο δημόσιο».

Στην ημερίδα του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων για το ΤΑΠΑ τον περασμένο Ιούνη, ο Π. Σταθουλόπουλος, πρόεδρος του συλλόγου εργαζομένων του ΤΑΠΑ ανάφερε τα εξής στοιχεία: Μόνο για τις εγκεκριμένες απαλλοτριώσεις μέσα στην επόμενη τριετία το Ταμείο χρωστά 57 εκατ. ευρώ και το 2012 δόθηκαν μόλις 500 χιλιάδες ευρώ. Τα έσοδα του ΤΑΠΑ το 2012 ανήλθαν στα 52 εκατ. ευρώ (40 εκατ. από τα εισιτήρια των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων και τα υπόλοιπα από λοιπά έσοδα: τέλη κινηματογράφησης, κ.λπ.), ενώ, από 1/1/2013 μέχρι σήμερα, οι Εφορείες Αρχαιοτήτων χρειάζονται άμεσα και συνολικά 11 εκατ. ευρώ.

Ο ΣΕΑ τάχθηκε κατά της ιδιωτικοποίησης του ΤΑΠΑ και κατέθεσε σειρά άμεσων μέτρων για τη λειτουργία του. Μεταξύ άλλων, «να καθοριστεί το ύψος της συνεισφοράς του Μουσείου Ακρόπολης στο ΤΑΠΑ, καθώς δεν έχει εκδοθεί η σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση που προβλεπόταν από το Ν. 3711/2008», «να επιστραφούν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία όλοι οι πόροι του ΟΠΑΠ, που διατίθεντο στα μνημεία μέσω του Ειδικού Λογαριασμού, με τη θεσμοθέτηση ποσοστού επί των εσόδων του ΟΠΑΠ» και «να εξορθολογιστούν οι απαλλοτριώσεις και οι αποζημιώσεις για στέρηση χρήσης ακινήτων ή οικοπέδων».

Τι λέει το υπουργείο Πολιτισμού για όλα αυτά; Ο Π. Παναγιωτόπουλος στην πρώτη του συνάντηση με τους δημοσιογράφους, αναφερόμενος στο ΤΑΠΑ και ειδικά σε σχέση με τα ΧΕΠ περιορίστηκε να πει ότι... «πιέζουμε για να έχουμε άμεσες κυβερνητικές αποφάσεις και ρυθμίσεις». Βέβαια, όπως είδαμε, τα ΧΕΠ είναι μόνο ένα μέρος του προβλήματος.

Πάντως, οι εργαζόμενοι στον Πολιτισμό ανησυχούν και για άλλα σε σχέση με το ΤΑΠΑ. Ηδη από τον Οκτώβρη του 2010 οι αρχαιολόγοι απαιτούν «θεσμική θωράκιση της περιουσίας του ΤΑΠΑ από οποιεσδήποτε σκέψεις "αξιοποίησης" μέσω του ΤΑΙΠΕΔ ή άλλης διαδικασίας». Σημειώνουν ότι «τα μνημεία, τα ακίνητα και οι εκτάσεις, που έχουν απαλλοτριωθεί για αρχαιολογικούς σκοπούς, είναι αναγκαίο -για λόγους προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς- να παραμείνουν στην αρμοδιότητα και τη διαχείριση του ΤΑΠΑ και των Υπηρεσιών της Γ.Γ. Πολιτισμού (σ.σ. νυν ΥΠΠΟ) (...) να εξαιρεθούν ρητά τα εν λόγω ακίνητα και μνημεία από τα νομοσχέδια που αφορούν την εκποίηση της ακίνητης περιουσίας του δημοσίου (...)».

Η πάλη για τη διάσωση και λειτουργία του ΤΑΠΑ υπέρ της πολιτιστικής κληρονομιάς ως αποκλειστικά λαϊκής περιουσίας δεν μπορεί παρά να «συναντήσει» την πολιτική του ΚΚΕ το οποίο είναι και το μόνο κόμμα που αποκαλύπτει με σαφήνεια την άμεση σύνδεση και σχέση της διαχείρισης του πολιτισμού με το κυρίαρχο κοινωνικο-οικονομικό σύστημα. Το μόνο κόμμα που με συνέπεια στηρίζει και είναι δίπλα στους αγώνες των εργαζομένων και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, μέσα και έξω από τη Βουλή, κάνοντας πάντα ξεκάθαρο το γεγονός σε αυτούς, ότι η ελπίδα βρίσκεται μόνο στην κοινή πάλη με το σύνολο της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων.