• Επί δεκαετίες οι κατασκευάστριες εταιρίες αντιηλιακών χρησιμοποιούσαν το παρααμινοβενζοϊκό οξύ, γνωστό ως PABA. Η ουσία αυτή, εκτός του ότι αφήνει λεκέδες στα ρούχα και προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις στο 5% του πληθυσμού, υπάρχουν και υπόνοιες ότι προκαλεί καρκινογένεση. Ετσι, οι εταιρίες την εγκατέλειψαν και μάλιστα συχνά διαφημίζουν το γεγονός αυτό, λέγοντας ότι το προϊόν τους δεν έχει PABA.
• Η μελανίνη, εκτός από τις υπεριώδεις ακτίνες, απορροφά και το ορατό φως. Οσο περισσότερη ευμελανίνη (καφέ χρωστική) έχετε, τόσο πιο σκούρο είναι το δέρμα σας αρχίζοντας από το λευκό και φτάνοντας στο μαύρο. Οι κοκκινομάλληδες παράγουν περισσότερη φαιομελανίνη (κοκκινοκίτρινη χρωστική), που απορροφά λιγότερο τις υπεριώδεις ακτίνες από τη συνήθη μελανίνη και γι' αυτό είναι πιο επιρρεπείς στα ηλιακά εγκαύματα, ενώ δε μαυρίζουν εύκολα. Οι λευκοπαθικοί (αλμπίνο) δεν έχουν καθόλου μελανίνη και γι' αυτό κινδυνεύουν σοβαρά από τον ήλιο.
• Το γυαλί απορροφά αποτελεσματικά τις υπεριώδεις ακτίνες. Ετσι, μπορεί κανείς να οδηγεί επί ώρες μέσα στον καυτό ήλιο χωρίς να κάψει τα χέρια του. Αλλά κατεβάστε το παράθυρο και ακουμπήστε τον αγκώνα σας στην πόρτα κι όταν φτάσετε στον προορισμό σας θα έχετε το χαρακτηριστικό έγκαυμα που οι φορτηγατζήδες γνωρίζουν καλά.
• Το μαύρισμα χωρίς ηλιοθεραπεία γίνεται με σπρέι ή λοσιόν, που περιέχουν διυδροξυακετόνη. Η ουσία αυτή συνδέεται στα αμινοξέα του εξωτερικού στρώματος της επιδερμίδας (νεκρά κύτταρα), δίνοντας ένα λιγότερο ή περισσότερο ρεαλιστικό χρώμα μαυρίσματος. Δεν προσφέρει καμιά προστασία από τις υπεριώδεις ακτίνες και γι' αυτό τα αντιηλιακά με φίλτρα προστασίας είναι και πάλι απαραίτητα για έκθεση στον ήλιο.

Το δέρμα του ανθρώπου δεν καλύπτεται ούτε από πυκνή τριχοφυία, ούτε από λέπια ή κάποιο άλλο ανθεκτικό προστατευτικό στρώμα. Είναι έτσι εκτεθειμένο στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου, που προκαλεί πρόωρη γήρανσή του και καρκίνο του δέρματος. Εκτός από τις μακροπρόθεσμες βλάβες, οι υπεριώδεις ακτίνες μπορούν να προκαλέσουν και βραχυπρόθεσμες, δηλαδή εγκαύματα, καταστρέφοντας τα κύτταρα του πιο εξωτερικού στρώματος του δέρματος, της επιδερμίδας. Οταν συμβεί αυτό, τα αιμοφόρα αγγεία στα βαθύτερα στρώματα του δέρματος διογκώνονται, δημιουργείται υπεραιμία και το δέρμα παίρνει κόκκινο χρώμα. Οι υπεριώδεις ακτίνες επιδρούν και στα μάτια προκαλώντας καταρράκτη, ενώ έχει διαπιστωθεί ότι μειώνουν την ισχύ του ανοσοποιητικού συστήματος.

Σαν αποτέλεσμα της διαδικασίας εξέλιξης του ανθρώπινου είδους το δέρμα ανέπτυξε ένα μηχανισμό αυτοπροστασίας, τουλάχιστο μέσα σε ορισμένα πλαίσια. Με μέτρια έκθεση στον ήλιο, η επιδερμίδα παράγει μια σκούρα χρωστική ουσία, που λέγεται μελανίνη και η οποία μπορεί να απορροφά τις υπεριώδεις ακτίνες (τουλάχιστο ένα μέρος τους). Οσο συσσωρεύεται η μελανίνη, τόσο το δέρμα μαυρίζει. Αυτή είναι η διαδικασία του φυσικού μαυρίσματος. Οι μελαμψοί άνθρωποι διαθέτουν περισσότερα μελανοκύτταρα άρα και μελανίνη στο δέρμα τους, ενώ οι ανοιχτόχρωμοι λιγότερα. Γι' αυτό οι μελαχρινοί παθαίνουν πιο δύσκολα εγκαύματα από τους ξανθούς.

Για να αυξηθεί ο χρόνος ασφαλούς παραμονής κάτω από τον ήλιο, πρέπει το δέρμα να βοηθηθεί με πρόσθετα. Οι χημικές ουσίες που περιέχουν τα φίλτρα προστασίας των ειδικών γαλακτωμάτων και λαδιών απορροφούν μέρος των υπεριωδών ακτίνων, καθυστερώντας έτσι την εμφάνιση των εγκαυμάτων. Κάθε τέτοιο σκεύασμα χαρακτηρίζεται από ένα δείκτη προστασίας. Ο δείκτης αυτός έχει την έννοια πολλαπλασιαστή του χρόνου ασφαλούς παραμονής στον ήλιο. Για παράδειγμα, ένα γαλάκτωμα με δείκτη προστασίας 10 επιτρέπει σε αυτόν που θα το χρησιμοποιήσει να μείνει 10 φορές περισσότερη ώρα στον ήλιο, από τα 15 ή 20 λεπτά που είναι το όριο τις ζεστές ώρες μιας καλοκαιρινής ημέρας στην εύκρατη ζώνη.

Ομως, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Τα εργαστήρια μέτρησης προσδιορίζουν το δείκτη προστασίας θεωρώντας μια ομοιόμορφη επάλειψη του δέρματος με δύο μιλιγκράμ ενεργών ουσιών ανά τετραγωνικό εκατοστό. Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι που κάνουν ηλιοθεραπεία δεν επαλείφουν στο δέρμα τους ούτε το μισό αυτής της συγκέντρωσης, μειώνοντας κάτω από το μισό το δείκτη προστασίας. Επιπλέον, πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι δεν υπάρχει καμιά χημική ουσία που να απορροφά 100% τις υπεριώδεις ακτίνες.

Από μερικούς κατασκευαστές προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες E και C προσφέρουν αποτελεσματική προστασία. Οι δευτερογενείς βλάβες από οξειδώσεις ευθύνονται για ένα μικρό ποσοστό των βλαβών από τις υπεριώδεις ακτίνες. Επιπλέον, δεν υπάρχουν βεβαιωμένα στοιχεία ότι οι βιταμίνες από διάφορα τροπικά προϊόντα που διαφημίζονται σαν συστατικά των αντιηλιακών μπορούν να εισχωρήσουν στο δέρμα σε ενεργή μορφή.

Το πιο ανησυχητικό στοιχείο, όμως, είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα φίλτρα προστασίας ασχολούνται με τις μικρότερου μήκους κύματος υπεριώδεις ακτίνες, γνωστές σαν UVB, όταν πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι οι λιγότερο ισχυρές ακτίνες UVA ίσως να ευθύνονται σε μεγαλύτερο βαθμό για τη γήρανση του δέρματος απ' ό,τι πιστευόταν μέχρι τώρα. Οι ακτίνες UVA δεν απορροφώνται από το στρώμα όζοντος, σε αντίθεση με το μεγαλύτερο μέρος των UVB.

Ποια είναι η καλύτερη προστασία από τον ήλιο την καλοκαιρινή περίοδο; Οπωσδήποτε ένα χοντρό πουκάμισο με μακριά μανίκια! Και επειδή οι βλάβες είναι προσθετικές, όσοι είναι αναγκασμένοι να εκθέτουν τα χέρια ή το πρόσωπό τους στον ήλιο για αρκετή ώρα καλό είναι να κάνουν χρήση σκευασμάτων με τον κατάλληλο δείκτη προστασίας. Μια ώρα έκθεσης την ημέρα επί πέντε ημέρες είναι σχεδόν το ίδιο απειλητική με μια συνεχόμενη πολύωρη παραμονή στην παραλία.

Ο ήλιος κάνει καλό, αλλά με μέτρο (π.χ. χρειάζεται για τη μετατροπή της προβιταμίνης D σε βιταμίνη D). Η ωφέλεια είναι μεγαλύτερη, αν συνδυαστεί όχι με την ξάπλα της ηλιοθεραπείας, αλλά με πολύ κολύμπι και παιχνίδι στην παραλία, αποφεύγοντας τις ώρες της ημέρας που ο ήλιος είναι πιο δυνατός. Αν προσέξει κανείς τη δόση ακτινοβολίας που παίρνει από αυτό το μακρινό «καζάνι» πυρηνικής σύντηξης, τότε μπορεί να ευχαριστηθεί τις καλοκαιρινές διακοπές του χωρίς αρνητικές συνέπειες στην υγεία του.

Το δέρμα αποτελείται κυρίως από δύο στρώματα. Το χόριον περιέχει αιμοφόρα αγγεία και νεύρα. Η επιδερμίδα περιέχει τη μελανίνη, μια αδρανή πρωτεΐνη, που δίνει στο δέρμα το χρώμα του. Τα μελανοκύτταρα κατασκευάζουν σωματίδια μελανίνης, που μπαίνουν μέσα στα νεοσχηματιζόμενα κύτταρα, καθώς αυτά πιέζουν τα παλαιότερα προς την επιφάνεια. Καθώς τα κύτταρα μεταναστεύουν παράγουν κερατίνη, μια άλλη αδρανή πρωτείΐη και όταν πεθαίνουν, αφήνουν την κερατίνη ώστε να σχηματιστεί το σκληρό κερατοειδές στρώμα, δηλαδή η εξωτερική επιφάνεια της επιδερμίδας. Από την ίδια πρωτεΐνη σχηματίζονται τα μαλλιά και τα νύχια, αλλά και τα φτερά στα πουλιά και τα λέπια στα ερπετά.

Η επιφάνεια του δέρματος, με τις πολλές εξάρσεις και υφέσεις της, ανακλά και διαχέει ένα μικρό μέρος των υπεριωδών ακτίνων του ήλιου. Οι περισσότερες απ' αυτές εισχωρούν κάτω από την επιδερμίδα. Η μελανίνη απορροφά πολλά από τα φωτόνια των υπεριωδών ακτίνων, αλλά τα υπόλοιπα προκαλούν ζημιές στο DNA των κυττάρων. Αυτές οι βλάβες δίνουν σήμα στα τριχοειδή αγγεία να διασταλούν, ώστε να αυξηθεί τοπικά η κυκλοφορία του αίματος, για να απομακρυνθούν τα κατεστραμμένα κύτταρα. Σαν αποτέλεσμα, το δέρμα κοκκινίζει και εμφανίζεται το έγκαυμα. Τα φίλτρα προστασίας απορροφούν ένα μέρος από τις υπεριώδεις ακτίνες μειώνοντας τις βλάβες. Αντίθετα, το λάδι μαυρίσματος εξομαλύνει την επιφάνεια του δέρματος, με αποτέλεσμα να διαχέει λιγότερες από τις προσπίπτουσες ακτίνες, επιταχύνοντας το μαύρισμα, αλλά και τα εγκαύματα.