Οι «λευκές» οικιακές συσκευές είναι κάτι το τόσο συνηθισμένο και αδιάφορο - σε χώρες όπως η Ελλάδα - ώστε σπάνια γίνονται αντικείμενο συζήτησης ή επίκεντρο του ενδιαφέροντος (εκτός, ίσως, απ' όταν χαλάσουν...). Αν και ο φούρνος μικροκυμάτων δεν είναι μεταξύ των οικιακών συσκευών που υπάρχουν παντού, ενσωματώνει την πιο ενδιαφέρουσα και ασυνήθιστη τεχνολογία. Ενώ δε στοιχίζει ακριβότερα από ένα ζευγάρι παπούτσια, μέσα του κατάλληλα ηλεκτρικά κυκλώματα δημιουργούν τάση 3 έως 4 χιλιάδων βολτ, που τελικά, με ένα φαινομενικά μαγικό τρόπο, καταφέρνει να θερμάνει ή να ψήσει ένα φαγητό μέσα σε λίγα λεπτά.

Το βασικότερο εξάρτημα ενός φούρνου μικροκυμάτων είναι το μαγνητρόνιο (magnetron), που πήρε το όνομά του από μια αμφίβολης ποιότητας ταινία επιστημονικής φαντασίας. Μέσα σ' αυτόν τον σωλήνα κενού παράγονται τα μικροκύματα που χρειάζεται ο φούρνος, αλλά και τα μικροκύματα που χρειάζονται τα στρατιωτικά ραντάρ (για τα οποία κατασκευάστηκε αρχικά). Σε αντίθεση με τη φλόγα ή την ηλεκτρική αντίσταση που παράγουν θερμότητα και ζεσταίνουν το φαγητό απ' έξω, τα μικροκύματα διεισδύουν σ' αυτό και παράγουν τη θερμότητα στο εσωτερικό του.

Αρκετοί άνθρωποι φοβούνται την τεχνολογία των μικροκυμάτων ακόμα και σήμερα, παρότι χρησιμοποιείται ήδη από τη δεκαετία του 1950. Ο φόβος των περισσότερων είναι για ενδεχόμενη διαρροή μικροκυμάτων μέσα από το παράθυρο του φούρνου, με αποτέλεσμα να προκληθεί ζημιά στο σώμα τους και ιδιαίτερα στα μάτια τους. Ο φόβος αυτός είναι αβάσιμος (εφόσον βέβαια δεν έχει προκληθεί βλάβη στη στεγανότητα της πόρτας του φούρνου), επειδή τα μικροκύματα έχουν μεγάλο μήκος κύματος για να μπορέσουν να περάσουν από τις μικροσκοπικές τρύπες του μεταλλικού πλέγματος που καλύπτει την πόρτα. Για τα μικροκύματα το πλέγμα αυτό είναι σαν αδιαπέραστος τοίχος.

Μια άλλη ανησυχία είναι ότι ο φούρνος μικροκυμάτων καταστρέφει τις θρεπτικές ουσίες. Μελέτες που έγιναν έδειξαν το αντίθετο. Ολες οι μέθοδοι μαγειρέματος μπορούν να καταστρέψουν τις βιταμίνες. Η έκταση της βλάβης εξαρτάται από τη θερμοκρασία και τη διάρκεια του χρόνου μαγειρέματος. Συνήθως οι φούρνοι μικροκυμάτων δεν αυξάνουν υπερβολικά τη θερμοκρασία σε σύγκριση π.χ. με τις ηλεκτρικές κουζίνες και χρειάζονται λιγότερο χρόνο για το ψήσιμο του φαγητού. Πρωταθλητής στην καταστροφή των βιταμινών είναι το βράσιμο.

Σχεδόν σε όλες τις τροφές υπάρχει ένα ποσοστό νερού. Τα μόρια του νερού έχουν θετικό φορτίο στο ένα άκρο τους και αρνητικό στο άλλο. Το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο ενός φούρνου μικροκυμάτων προσανατολίζει τα θετικά άκρα των μορίων του νερού προς τη μια κατεύθυνση και τα αρνητικά προς την άλλη. Επειδή το πεδίο αυτό αντιστρέφεται με ρυθμό 4,9 δισεκατομμύρια φορές το δευτερόλεπτο, τα μόρια ταλαντώνονται ταχύτατα μπρος πίσω. Καθώς περιστρέφονται, συγκρούονται μεταξύ τους και με τα άλλα μόρια της τροφής, με αποτέλεσμα λόγω της τριβής να παραχθεί θερμότητα. Τα κεραμικά και γυάλινα δοχεία δεν περιέχουν νερό και γι' αυτό παραμένουν κρύα, αν και το φαγητό που ζεσταίνεται τελικά θα τα θερμάνει κι αυτά με μετάδοση θερμότητας μέσω επαφής.

Ο μετασχηματιστής, η δίοδος και ο πυκνωτής μετατρέπουν το εναλλασσόμενο ηλεκτρικό ρεύμα των 220 βολτ σε συνεχές ρεύμα 3.000 ή 4.000 βολτ και το διοχετεύουν μέσω καλωδίων στο μαγνητρόνιο. Το μαγνητρόνιο παράγει μικροκύματα, τα οποία εκπέμπει μέσω της κεραίας του μέσα σε ένα κυματοδηγό, διαμέσου του οποίου τα μικροκύματα φτάνουν τελικά στο θάλαμο μαγειρέματος. Εκεί ανακλώνται πολλαπλά από τα μεταλλικά τοιχώματα. Το φαγητό περιστρέφεται πάνω σε ένα δίσκο, έτσι ώστε να απορροφήσει τα μικροκύματα με τον πιο ομοιόμορφο τρόπο, χωρίς δηλαδή να ζεσταθεί υπερβολικά από τη μια μεριά. Ορισμένοι φούρνοι μικροκυμάτων που δεν έχουν περιστρεφόμενο δίσκο, διαθέτουν μία λάμα στην άκρη του κυματοδηγού, ώστε να κατευθύνουν τα μικροκύματα προς όλες τις πλευρές του θαλάμου.

Το ρεύμα υψηλής τάσης και ειδικότερα ο αρνητικός πόλος συνδέεται με ένα νήμα πυράκτωσης που λειτουργεί ως κάθοδος. Για την πυράκτωση του νήματος χρησιμοποιείται ρεύμα χαμηλής τάσης, μόλις 3 ή 4 βολτ. Οταν το νήμα πυρακτωθεί αρχίζει να εκπέμπει ηλεκτρόνια που έλκονται από την άνοδο, που είναι συνδεδεμένη με το θετικό πόλο της πηγής υψηλής τάσης. Οι μεγάλοι μόνιμοι μαγνήτες που τοποθετούνται όπως το ψωμί στο τοστ, δημιουργούν ένα μαγνητικό πεδίο που έχει ως συνέπεια να κάνει το νέφος που κινείται ακτινικά προς τα έξω να ακολουθήσει τελικά καμπύλη διαδρομή και να περιστραφεί γύρω από την κάθοδο.

Επειδή οι προεξοχές της ανόδου σχηματίζουν συντονιζόμενα κυκλώματα επαγωγής - χωρητικότητας, όταν ένα «πτερύγιο» της «φτερωτής» των ηλεκτρονίων περάσει μπροστά από μια κοιλότητα της ανόδου επάγει στιγμιαία μεγάλο θετικό φορτίο στην περιοχή, το οποίο λίγο μετά μειώνεται από τα ηλεκτρόνια που ξεφεύγουν από το «πτερύγιο». Μια στιγμή μετά, το φαινόμενο επαναλαμβάνεται καθώς περνάει το επόμενο «πτερύγιο». Η εναλλαγή του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου στις κοιλότητες της ανόδου προκαλεί μια ταλάντωση με συχνότητα 2,45 γιγαχέρτζ. Η κεραία που συνδέεται με την άνοδο είναι κατασκευασμένη έτσι ώστε να συντονίζεται σε αυτή τη συχνότητα και να εκπέμπει μικροκύματα, όπως κάνει και μια κεραία ραδιοκυμάτων.