Ιστορία: O Θουκυδίδης αναφέρει ότι κατά τον Πελ/κό πόλεμο οι Σπαρτιάτες πολιορκητές των Πλαταιών άνοιξαν περιφερειακή τάφρο γύρω από την πόλη, τη γέμισαν με θειάφι και πίσσα και άναψαν φωτιά. Οι αποπνικτικοί καπνοί ανάγκασαν τους Πλαταιείς να παραδοθούν.

Το «υγρό πυρ» των Βυζαντινών, που αποτελείτο από ακατέργαστο πετρέλαιο, ήταν επίσης ένα χημικό όπλο τόσο επιθετικό όσο και αμυντικό.

Η συστηματική, όμως, χρήση χημικών πολεμικών ουσιών άρχισε κατά τον Α` Παγκόσμιο πόλεμο, το 1915, όταν οι Γερμανοί εξαπέλυσαν αέριο χλώριο κατά των Γάλλων με αποτέλεσμα 5.000 νεκρούς.

Σεβέζο: 10 Ιούλη 1976

Θύματα χημικού πολέμου στο Ιράκ

Ποιά τα είδη των χημικών όπλων;Τις χημικές πολεμικές ουσίες τις κατατάσσουμε ανάλογα με τη δράση τους σε έξι κύριες ομάδες. Αυτές διακρίνονται σε: Ασφυξιογόνες,(Χλώριο, Φωσγένιο), Δακρυγόνες,(Αέρια πεπέρεως ή CS), Καυστικές, (Αέρια μουστάρδας, Λεβισίτης), Αέρια νεύρων, (Ταμπούν, Σομάν), Ζιζανιοκτόνα, (Μπλέ ουσία, Πορτοκαλιά ουσία), Εμπρηστικά,(Λευκός Φωσφόρος,Ναπάλμ),(εντός παρενθέσεως αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένες ουσίες).

Οι Ασφυξιογόνες:Αυτές προσβάλλουν κυρίως το αναπνευστικό σύστημα. Το τελικό αποτέλεσμα είναι να γεμίζουν οι πνεύμονες υγρά οπότε επέρχεται θάνατος από ασφυξία. Σ' αυτές μπορούμε να συμπεριλάβουμε και το δηλητήριο Υδροκυάνιο, με το οποίο έγιναν οι μαζικές εκτελέσεις των Εβραίων από τους Γερμανούς στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι Δακρυγόνες: Προκαλούν δάκρυα, ερεθισμό του δέρματος, εμετούς και ναυτία, με συνέπεια την προσωρινή ανικανότητα του θύματος για δράση. Μια απ' αυτές, με κωδικό CNS, χρησιμοποιήθηκε από τους Βρετανούς στον πόλεμο της Κορέας και την Κύπρο. Το πιο αποτελεσματικό όμως δακρυγόνο είναι το «Αέριο πεπέρεως» με κωδικό CS, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τους Αμερικανούς στο Βιετνάμ, χρησιμοποιείται δε και σήμερα από την Ελληνική Αστυνομία σε μορφή χειροβομβίδων, για τη διάλυση διαδηλώσεων στις πόλεις. Σαν αντίδοτο για το CS, όπως και για τα κυανιούχα, δρουν τα θειοθειικά άλατα και άμεσο λουτρό, γιατί η σκόνη κολλάει στο δέρμα,

Οι Καυστικές: Αυτές προσβάλλουν τα μάτια, τους πνεύμονες και δημιουργούν φλύκταινες και βαθιές επώδυνες πληγές στο δέρμα. Σε μεγαλύτερες ποσότητες προκαλούν πνευμονικό οίδημα. Οι περισσότερες από τις καυστικές δρουν ύπουλα, διότι προκαλούν συμπτώματα που αργούν να εκδηλωθούν. Από τις καυστικές η πιο γνωστή είναι το «Αέριο μουστάρδας» ή Υπερίτης. Πρωτοχρησιμοποιήθηκε και πάλι από τους Γερμανούς το 1917 στο Ypres του Βελγίου εναντίον των βρετανικών στρατευμάτων. Οι Γερμανοί συνέλαβαν τότε 80.000 αιχμαλώτους και κυρίευσαν εκατοντάδες κανόνια. Πολύ σύντομα και οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν τον Υπερίτη κατά των Γερμανών, καθώς και άλλες δραστικότερες καυστικές ουσίες.

Τα αέρια νεύρων: Είναι τα πιο σύγχρονα θανατηφόρα χημικά όπλα με βάση οργανοφωσφορικές ενώσεις. Παρασκευάστηκαν κατά τον Β` Παγκόσμιο πόλεμο, αλλά δε χρησιμοποιήθηκαν τότε.

Κατά την εισπνοή εμφανίζονται στην αρχή δυσκολίες στην αναπνοή, εφίδρωση, εμετοί, κράμπες, πονοκέφαλοι, εξασθένηση της όρασης και τελικώς παράλυση και διακοπή της αναπνοής που μπορεί να επέλθει μέσα σε λίγα λεπτά.

Τα σημαντικότερα νευροτοξικά είναι το Ταμπούν που μυρίζει σαν φρούτο με πικραμύγδαλο μέχρι και σαν ψάρι. Το Σομάν που μυρίζει σαν σάπια φρούτα ή σαν καμφορά και το Σαρίν το οποίο είναι άοσμο. Και τα τρία αδρανοποιούν το ζωτικό ένζυμο Χοληνεστεράση και έτσι προκαλείται επικίνδυνη συσσώρευση Ακετυλοχολίνης στο σώμα.

Και τα τρία αντιμετωπίζονται με εμετικά, πλύσεις στομάχου, αλατούχα καθάρσια, Ατροπίνη και Obidoximchlorid.

Τα Ζιζανιοκτόνα: Είναι χημικώς ετερογενείς ομάδες ουσιών. Σαν πολεμικές ουσίες άρχισαν να χρησιμοποιούνται το 1961 στο Ν. Βιετνάμ για την καταστροφή της σοδειάς του ρυζιού (Μπλε ουσία). Σαν αποψιλωτικά από τους Βρετανούς στη Μαλαισία (1955-1957) και στα δάση του Βιετνάμ από τους Αμερικανούς. Η πιο γνωστή, η «Πορτοκαλιά ουσία» περιέχει και το 2,3,7,8-TCDD ( Tetrachlor-Dibenzo-p-Dioxin ) γνωστή και ως Διοξίνη του Seveso, η οποία είναι η δηλητηριωδέστερη μέχρι στιγμής συντεθείσα ουσία με καρκινογόνες και εμβρυοτοξικές ιδιότητες. Προκαλεί επιπλέον οξείες και χρόνιες δηλητηριάσεις με μεγάλη λίστα συμπτωμάτων. Αντίδοτα ή ειδικές θεραπείες δεν υπάρχουν.

Οι Εμπρηστικές: O λευκός Φωσφόρος χρησιμοποιήθηκε και από τις δυο πλευρές στον πόλεμο της Ινδοκίνας, καθώς και οι βόμβες Ναπάλμ. Οι τελευταίες έπληξαν και την Κορέα στον 3ετή πόλεμο (32.215 τόνοι), καθώς και την Αγκόλα.

Σύμφωνα με ορισμό του ΟΗΕ «Τα Βιολογικά όπλα είναι μέσα μαζικής καταστροφής και αποτελούνται από συστατικά ζωντανής ύλης με ικανότητα πολλαπλασιασμού σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά προκαλώντας ασθένειες ή θανάτους».

Τα κατατάσσουμε, σύμφωνα με το σχήμα σε τρεις μεγάλες κατηγορίες.

Βιολογικά όπλα

Βιοτοξίνες Ψυχοφάρμακα Παθογόνα

Βακτήρια, Ιοί

Αλλαντοτοξίνη, Μπαζ, Ανθρακας, Πυρετός Q

Κικίνη LSD, Μελιταίος πυρετός, Κίτρινος πυρετός

Χολέρα, Ευλογιά

Βιοτοξίνες:Οι τοξίνες είναι κάτι μεταξύ χημικών και βιολογικών πολεμικών ουσιών. Είναι τα δηλητηριώδη υποπροϊόντα μικροοργανισμών φυτών ή ζώων. Οι τοξίνες είναι πιο σταθερές από τους μικροοργανισμούς, γιατί δεν είναι ζωντανοί οργανισμοί. Θεωρούνται η τρίτη γενεά των πολεμικών χημικών ουσιών.

Οι πιο γνωστές είναι η Αλλαντοτοξίνη, η οποία δρα στο περιφερειακό νευρικό σύστημα, όπως και τα αέρια νεύρων, και προκαλεί την αρρώστια αλλαντίαση. Η αλλαντίαση κανονικά προέρχεται από μη σωστά διατηρημένα τρόφιμα ή αλλοιωμένες κονσέρβες. Η Αλλαντοτοξίνη που προορίζεται για στρατιωτικούς σκοπούς παράγεται από καλλιέργεια βακτηριδίων. Οι αλλαντοτοξίνες καταστρέφονται σε θερμοκρασίες άνω των 100 βαθμών. Τα συμπτώματα είναι γενική αδυναμία που φθάνει μέχρι παράλυση και ανωμαλίες στην όραση.

Αλλη τοξίνη είναι η φυτοτοξίνη Κικίνη η οποία είναι 1,000 φορές πιο θανατηφόρα από τα αέρια νεύρων. Εμποδίζει τη λειτουργία των νευροενζύμων, επιδρά στο νευρικό σύστημα και οδηγεί στο θάνατο. Λέγεται ότι ήταν το δηλητήριο που χρησιμοποιούσαν οι Βοργίες.

Τρίτη σημαντική ομάδα τοξινών είναι οι μυκητοτοξίνες Τρικοθισίνες. Αναπτύσσονται σε κακώς διατηρημένα δημητριακά και ως πολεμική ουσία σε καλλιέργειες. Προκαλούν κάψιμο στο λαιμό, πονοκεφάλους, ναυτία, ζαλάδες, εμετούς, διάρροιες και σοβαρές αιμορραγίες. Αν δε δοθεί η κατάλληλη αγωγή επέρχεται ο θάνατος.

Τα ψυχοφάρμακαή ψυχοτρόπα: Είναι χημικές ουσίες που επιδρούν επί των πνευματικών λειτουργιών του ανθρώπου. Αποσπούν για ορισμένο χρονικό διάστημα τα θύματα από την πραγματικότητα και θέτουν προσωρινά τους στρατιώτες εκτός μάχης.

Τέτοια είναι το Μπαζ και το γνωστό παραισθησιογόνο LSD με μικρές ποσότητες του οποίου το θύμα χάνει την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Με μεγαλύτερες δόσεις αισθάνεται ζαλάδες, έχει εμετούς, παραλύουν τα άκρα, έχει αδυναμία στην αναπνοή, παραισθήσεις και καταλήγει στο θάνατο.

Τα παθογόνα: Είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί οι οποίοι προσβάλλουν απευθείας ορισμένους ιστούς του ανθρώπινου οργανισμού και διακρίνονται σε δυο γενικές κατηγορίες:

1) Βακτήρια,όπως αυτό του άνθρακα, του μελιταίου πυρετού, της χολέρας και της πανώλης.

Θα αναφερθούμε στο θέμα του άνθρακα επειδή γίνεται πολύς λόγος γι' αυτόν.

Ο άνθρακας είναι από τις παλαιότερες καταγεγραμμένες αρρώστιες των ζώων. Μνημονεύεται στο βιβλίο «Εξοδος» της Παλαιάς Διαθήκης σαν μια από τις δέκα πληγές του Φαραώ, δηλαδή τον ομαδικό θάνατο όλων των κατοικίδιων ζώων. Η «Εξοδος» των Ιουδαίων από την Αίγυπτο τοποθετείται ιστορικά στο 1451 π.Χ. Η ασθένεια αναφέρεται επίσης από τον Ομηρο, Ιπποκράτη, Οβίδιο κ.ά.

Ο άνθρακας είναι λοιμώδες νόσημα που ενδιαφέρει περισσότερο την Κτηνιατρική, διότι πρακτικά όλα τα ζώα είναι ευπαθή σ' αυτόν. Στην Ελλάδα πλήττει κυρίως τα πρόβατα και άλλοτε προκαλούσε μεγάλες ζημιές στην κτηνοτροφία. Οπως προκύπτει από τις επίσημες στατιστικές, το 1970 είχαν αναφερθεί 1.492 κρούσματα άνθρακα σε ζώα, ενώ το 1976 είχαν μειωθεί σε 536.

Ο άνθρακας στους ανθρώπους παρουσιάζεται ως πνευμονική, εντερική, ή δερματική λοίμωξη με συχνότερη την τελευταία. Και οι τρεις μορφές μπορούν να είναι θανατηφόρες γι' αυτό η άμεση διάγνωση και η πρώιμη θεραπεία έχουν μεγάλη σημασία.

Κατά του άνθρακα χρησιμοποιούνται με εξαίρετα αποτελέσματα θεραπευτικός ορός, αρσενικούχα και αντιβιοτικά.

Η ιδέα της χρήσης του ως βιολογικού όπλου εμφανίστηκε κατά τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Οπως για όλα τα όπλα έγιναν και για τον άνθρακα πειράματα αποτελεσματικότητάς του. Για το σκοπό αυτό οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν το έρημο νησάκι Γκρούναρντ στις βορειοδυτικές ακτές της Σκοτίας, με πρόβατα για πειραματόζωα. Διέσπειραν με μια οβίδα βακίλους του άνθρακα στο νησί και αποχώρησαν αφού έβαλαν φωτιά σ' όλους τους θάμνους. Μετά μια εβδομάδα τα πρόβατα είχαν ψοφήσει όλα. Ομως ο καπνός είχε μεταφέρει βακτήρια και στην απέναντι ακτή της Σκοτίας. Επιπλέον βακτήρια εξακολουθούσαν να υπάρχουν στο νησί και μετά το κάψιμο των θάμνων. Από τότε και μέχρι σήμερα απαγορεύτηκε κάθε επίσκεψη στο νησί που έμεινε στην ιστορία ως «το νησί του άνθρακα ».

Επομένως ο άνθρακας δεν έπαψε να υπάρχει, απλώς δε γινόταν γνωστά τα περιστατικά σε ζώα ή ανθρώπους.

Η πρώτη και σπουδαιότερη γραμμή άμυνας κατά των ουσιών χημικού πολέμου είναι η ατομική προστασία των στρατιωτών με μάσκες και προστατευτικό ρουχισμό. Τα φίλτρα για τις μάσκες περιέχουν ειδικά επεξεργασμένο ενεργό άνθρακα για την κατακράτηση των ατμών και μεμβράνες από χαρτί ή άλλα υλικά, για την κατακράτηση των σωματιδίων. Τέτοια φίλτρα μπορούν τυπικά να ελαττώσουν τη συγκέντρωση ουσιών χημικού και βιολογικού πολέμου τουλάχιστον κατά 100.000 φορές. Στα πλαίσια του πανικού, μόνη η Μ. Βρετανία είχε κατασκευάσει μέχρι το τέλος του Β` Παγκόσμιου Πολέμου 70 εκατομμύρια αντιασφυξιογόνους μάσκες.

Αλλα στοιχεία αντιχημικής άμυνας είναι μηχανήματα ανίχνευσης και συναγερμού ευαίσθητα σε αέρια νεύρων και ουσιών που προξενούν φλυκταίνωση. Επίσης προφυλακτικά φάρμακα και αντίδοτα που παρέχουν μερική προστασία κατά των νευροτοξικών ουσιών και εξοπλισμοί απολύμανσης προσώπου και υλικών.

Εκτός των ατομικών προστατευτικών μέτρων, η άμυνα των κρατών λαβαίνει μέτρα για την έγκαιρη επισήμανση, αποτροπή ή και αντιμετώπιση μιας επίθεσης με χημικά ή βιολογικά όπλα, με την εγκατάσταση μηχανημάτων ανίχνευσης στις κατάλληλες περιοχές. Λέγεται ότι το ΝΑΤΟ μεταξύ των περιοχών αυτών περιλαμβάνει και την ελληνική νήσο Γαύδο επειδή βρίσκεται απέναντι από τη Λιβύη και προστατεύει έτσι την Αμερικανική βάση της Σούδας.

Κατά τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο οι αντίπαλοι συνασπισμοί διέθεταν στο οπλοστάσιό τους μεγάλα αποθέματα χημικών όπλων, επιπλέον έκαναν έρευνα και δοκιμές για την παρασκευή νέων χημικών και βιολογικών όπλων καθώς και για την αποτελεσματικότητά τους. Δεν τα χρησιμοποίησαν, όμως, λόγω του φόβου των αντιποίνων, ιδιαίτερα εναντίον αστικών κέντρων.

Μετά τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκαν, μέχρι και πολύ πρόσφατα, σε περιφερειακούς πολέμους με τραγικά αποτελέσματα τόσο για τους αμάχους όσο και για τους επιτιθέμενους.

Μετά από όσα ελέχθησαν εύλογα γεννάται το ερώτημα: Τι ισχύει από πλευράς Διεθνούς Δικαίου, που να προστατεύει την ανθρωπότητα από τη χρήση χημικών και βιολογικών όπλων; Οι προσπάθειες έχουν αρχίσει αρκετά ενωρίς. Η πρώτη Συμφωνία υπεγράφη ήδη το 1874. Ενα σημαντικό βήμα αποτέλεσε το Πρωτόκολλο της Γενεύης του 1925, το οποίο για πολλές δεκαετίες ήταν το μοναδικό διεθνές δεσμευτικό κείμενο ευρείας δεσμευτικότητας. Εγινε γνωστό ότι από τις πρώτες ημέρες του Β` Παγκόσμιου Πολέμου, το Σεπτέμβρη του 1939, οι κυβερνήσεις της Βρετανίας και Γαλλίας διαβεβαίωσαν τον Χίτλερ ( διά του Υπ. Εξωτ. της Ελβετίας) πως ήταν διατεθειμένες να σεβαστούν τη Συνθήκη της Γενεύης. Σε λίγες ημέρες, διά της ιδίας οδού, οι δυο σύμμαχες κυβερνήσεις έπαιρναν ένα αντίστοιχο μήνυμα του Χίτλερ, με το οποίο τις διαβεβαίωνε ότι και αυτός θα τηρούσε τη Συνθήκη της Γενεύης. Βέβαια παρ' όλες αυτές τις διαβεβαιώσεις, η αμοιβαία καχυποψία οδήγησε και τις δυο πλευρές στην τεράστια κινητοποίηση τόσο για την παραγωγή χημικών όπλων όσο και για την αντιμετώπισή τους.

Εκτοτε έχουν γίνει πολλές και χρονοβόρες διαπραγματεύσεις για τη βελτίωση της Συνθήκης, ώστε να συμπεριληφθούν σ' αυτή, εκτός της χρήσης και απαγορεύσεις παραγωγής, αποθήκευσης και διεθνείς έλεγχοι του οπλοστασίου των χωρών. Η τελευταία Συνθήκη που αποτελεί Διεθνές Δίκαιο, υπεγράφη το 1997. Το πρόβλημα όμως είναι ότι πάνω από έναν αιώνα οι Συνθήκες αυτές παραβιάζονται.

Εναν σοβαρό παράγοντα ελέγχου συνιστά και το «Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη», γνωστό ως S.I.P.R.I. που εδρεύει στη Στοκχόλμη και καταγράφει και εκδίδει κάθε χρόνο ντοκουμέντα για την έρευνα, παραγωγή, αποθήκευση και χρήση κάθε μορφής όπλων (πυρηνικών, χημικών, βιολογικών). Σύμφωνα μ' αυτό, είναι αρκετές οι χώρες που διαθέτουν και βιολογικά όπλα.

Οι μικρές χώρες υποστηρίζουν ότι τα χημικά και βιολογικά όπλα είναι οι «οι πυρηνικές βόμβες των φτωχών», από την άποψη ότι το κόστος παραγωγής τους είναι ασύγκριτα μικρότερο από εκείνο της κατασκευής πυρηνικών οπλικών συστημάτων. Αυτό όμως χρησιμοποιήθηκε και σαν πρόφαση των στρατιωτικά ισχυρών να επιβάλουν τη θέλησή τους.

Οσον αφορά τώρα τη σχετική δράση τρομοκρατικών ομάδων, δυο είναι τα μαζικά επιτεύγματά τους. Το πρώτο ότι μόλυναν με σαλμονέλα τη σαλάτα σε μια αλυσίδα εστιατορίων της πόλης Αντιλοπ του Ορεγκον των ΗΠΑ το1984, με αποτέλεσμα να νοσηλευτούν 750 άτομα σε νοσοκομεία.

Το δεύτερο είναι η επίθεση με το νευροτοξικό σαρίν στο μετρό του Τόκιο από τη θρησκευτική αίρεση «Υπέρτατη Αλήθεια» το 1995. Αυτή στοίχισε τη ζωή σε 13 άτομα και έστειλε άλλους 5.500 στο νοσοκομείο. Η αίρεση αυτή για 5 τουλάχιστον χρόνια προσπαθούσε να αγοράσει ή κατασκευάσει βιολογικά όπλα με σκοπό να παραλύσει τη δημόσια διοίκηση της Ιαπωνίας, να εξουδετερώσει το κατεστημένο οπότε θα μπορούσε ευκολότερα να εγκαταστήσει ένα θεοκρατικό καθεστώς. Παρ' όλο όμως το επιστημονικό δυναμικό, τα εκατομμύρια δολάρια και τις χιλιάδες οπαδούς που διέθεταν, το μόνο που κατόρθωσαν ήταν το πολύ μικρό για τα μέτρα τους χτύπημα στο μετρό του Τόκιο.

Αυτό επιβεβαιώνει και την άποψη των ειδικών επιστημόνων ότι χημικές και βιολογικές ουσίες μόνο από χώρες μπορούν να παραχθούν και να χρησιμοποιηθούν.

Ενα άλλο που πρέπει να γίνει ακόμα σαφές είναι ότι οι τρομοκράτες του είδους αυτού δε θα πρέπει να ταυτίζονται με πολιτικά ή απελευθερωτικά κινήματα όπως των Κούρδων, των Παλαιστινίων, των Ιρλανδών ή παλαιότερα της ΕΟΚΑ στην Κύπρο ή των Ελλήνων κατά της χούντας των συνταγματαρχών. Αυτοί με τις βομβιστικές τους επιθέσεις, έστω και θανατηφόρες, επιδιώκουν να τραβήξουν την προσοχή της κοινής γνώμης στο πρόβλημά τους και όχι να σκοτώσουν κόσμο.

Συμπερασματικά από τα ανωτέρω προκύπτει ότι βεβαίως και δεν πρέπει να μηδενίζουμε τον κίνδυνο από αυτές τις πολεμικές ουσίες, αλλά και η καλλιέργεια της τρομο-λαγνείας εξυπηρετεί άλλες πολιτικές και εμπορικές σκοπιμότητες για τις οποίες προετοιμάζουν την κοινή γνώμη προκειμένου να της τις επιβάλουν.

Πηγές:

• J.B. Neilands. «Survey of Chemical and Related Weapons of War». Naturwissenschaften 60, 177-183 (1973).
• Μανουσάκης Γ. «Χημικός και βιολογικός πόλεμος», εκδόσεις Πατάκη 2000.
• Πρακτικά Ημερίδας «Διεπιστημονική Επιτροπή για την απαγόρευση των χημικών και βιολογικών όπλων, Αθήνα 1989».