Για πολλούς - αν όχι τους περισσότερους - η τόσο μεγάλη εξασθένιση του «πράσινου» νομίσματος απέναντι στο ευρώ, δεν ήταν αναμενόμενη. Ξάφνιασε τους περισσότερους οικονομικούς αναλυτές, που πριν ένα χρόνο δεν έβλεπαν την ισοτιμία του ευρώ να ξεπερνά τα 1,2 δολάρια. Τώρα, διαβάζουμε στις εφημερίδες άρθρα οικονομικών αναλυτών, που δεν αποκλείουν το ευρώ να φτάσει το 2004 ακόμη και τα 1,3 δολάρια! Αν αναζητήσουμε τις αιτίες, που το δολάριο κατρακύλησε σε τόσο χαμηλά επίπεδα, θα λέγαμε πως αυτές, δεν είναι μόνο οικονομικές. Οι λόγοι, της μέχρι τώρα πτωτικής πορείας του δολαρίου, είναι πολλοί και αλληλοεπηρεάζονται.

Ενας πρώτος λόγος, έχει να κάνει με τα ελλείμματα του ισοζυγίου (εμπορικό και τρεχουσών συναλλαγών), που έχουν εκτιναχτεί στα ύψη και οφείλονται - εκτός των άλλων - και στον κατακλυσμό της αμερικανικής αγοράς με φτηνά εμπορεύματα από την Κίνα, τη Βραζιλία και άλλες χώρες (με χαμηλό κόστος εργασίας). Για την κάλυψη αυτών των ελλειμμάτων θα πρέπει να εισρέουν στις ΗΠΑ ξένα κεφάλαια, κοντά στα 1,5 - 2 δισ. δολάρια από επενδυτές που είναι πρόθυμοι να επενδύσουν ακόμη τα κεφάλαιά τους στο αμερικανικό νόμισμα! Στην προσπάθειά της να εξασφαλίσει τη σταδιακή μείωση του εμπορικού ελλείμματος, αλλά και των ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (ήδη ξεπέρασαν το 5,1% του ΑΕΠ), η κυβέρνηση Μπους, ενισχύει τη διολίσθηση του δολαρίου (όπως έκαναν και οι ελληνικές κυβερνήσεις, όταν εθνικό νόμισμα της Ελλάδας ήταν η δραχμή και όχι το ευρώ). Παράλληλα, εντείνει τις πιέσεις της προς το Πεκίνο για αποσύνδεση της ισοτιμίας του κινέζικου νομίσματος (γουάν) με το δολάριο, καθώς το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την Κίνα αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς. Από 28,2 δισ. δολάρια που ήταν το 2001 εκτινάχτηκε το 2002 στα 43,3 δισ. δολάρια, ενώ συνεχίζει το 2003 τους ανοδικούς ρυθμούς (στο δίμηνο Αύγουστος - Σεπτέμβρης διαμορφώθηκε άγγιξε τα 25 δισ. δολάρια)! Το γεγονός ότι η υποτίμηση του δολαρίου κάνει ακριβότερες τις εισαγωγές (δηλαδή προκαλεί ανοδικές πιέσεις στον πληθωρισμό, αφού οι τιμές των εισαγόμενων εμπορευμάτων και υπηρεσιών γίνονται ακριβότερες), δεν προκαλεί ανησυχία στην αμερικανική κυβέρνηση, καθώς την απασχολεί περισσότερο το πρόβλημα του αποπληθωρισμού, λόγω της ύφεσης.

Ενας δεύτερος λόγος, υποτίμησης του δολαρίου, έχει να κάνει με τα κρατικά (δημοσιονομικά) ελλείμματα των ΗΠΑ, που επίσης, έχουν διαμορφωθεί σε πρωτοφανή, υψηλά, επίπεδα. Φέτος, τα ελλείμματα του προϋπολογισμού των ΗΠΑ (περίπου 600 δισ. δολάρια) αντιπροσωπεύουν το 5% του ΑΕΠ, ενώ για το 2004, προβλέπεται παραπέρα αύξησή τους, για δύο, τουλάχιστον, λόγους. Πρώτον, εξαιτίας των αυξημένων δαπανών του κράτους, που απαιτεί η παραμονή των αμερικανικών δυνάμεων κατοχής στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, μετά τη στρατιωτική εισβολή των ΗΠΑ στις δύο χώρες. Δεύτερον, γιατί οι ΗΠΑ βρίσκονται σε προεκλογική περίοδο και η κυβέρνηση Μπους θα προσπαθήσει να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές (θα γίνουν το Νοέμβρη του 2004) με την αύξηση των δαπανών του κράτους για παροχές προς διάφορες κατηγορίες ψηφοφόρων. Κάτι ανάλογο, δηλαδή, με αυτό που γίνεται και στην Ελλάδα, από την κυβέρνηση Σημίτη!

Προβληματικά, αρχίζουν να γίνονται και τα βασικά επιτόκια, στο 1% (είναι το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 45 ετών). Η απόφαση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (FED) να διατηρήσει - με την απόφαση της περασμένης Τρίτης - το βασικό επιτόκιο στο 1%, κρίθηκε αναγκαία για να στηριχτεί η διαδικασία ανάκαμψης της αμερικανικής οικονομίας, που παρατηρείται κατά τη διάρκεια του 2003. Στην επίσημη ανακοίνωσή της η FED, υποστηρίζει πως η εντυπωσιακή αύξηση της παραγωγικότητας σε συνδυασμό με τη «χαλαρή» νομισματική πολιτική που σήμερα ακολουθείται, στηρίζουν την ανάκαμψη και ότι «οι κίνδυνοι για διατηρήσιμη ανάπτυξη, είναι ισορροπημένοι».

Αν η «καλή» όψη της «χαλαρής» νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ είναι πως στηρίζει την ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας υπάρχει και η «κακή» όψη. Αυτή δηλαδή, που μας πληροφορεί πως τα χαμηλά βασικά επιτόκια αποδεικνύονται ακατάλληλα για την κάλυψη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, καθώς οι ξένοι επενδυτές (το χρηματιστικό κεφάλαιο και οι κάθε είδους διεθνείς τζογαδόροι) αναζητούν υψηλότερες αποδόσεις για να μη ρευστοποιήσουν τα κεφάλαιά τους που τα έχουν επενδύσει σε δολαριακούς τίτλους (ομόλογα, μετοχές κλπ). Σ' αυτή την κατηγορία ανήκει και ο χρηματιστής Τζορτζ Σόρος (γνωστός για τα κερδοσκοπικά του παιχνίδια με τις ισοτιμίες των ξένων νομισμάτων και τις μεταφορές κεφαλαίων από χώρα σε χώρα), που έχει δηλώσει δημόσια πως θα δώσει τη μάχη για να μην επανεκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ ο Τζορτζ Μπους.

Του λόγου το αληθές ότι η πολιτική των χαμηλών βασικών επιτοκίων, στην οποία εμμένει η FED, αποδεικνύεται ακατάλληλη για την κάλυψη των αμερικανικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων, επιβεβαιώνει και το πόρισμα της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS). Στο πόρισμα της ΒΙS, που είδε αυτή τη βδομάδα το φως της δημοσιότητας, υπάρχει και η εξής αποκάλυψη: Οι Κινέζοι και άλλοι Ασιάτες περιόρισαν φέτος σημαντικά (25% περίπου) τα κεφάλαιά τους που είχαν επενδύσει σε αμερικανικά κρατικά ομόλογα. Δηλαδή, μέσα στο 2003, σήκωσαν το 25% των κεφαλαίων τους από τις ΗΠΑ (πουλώντας κρατικά ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου ή και μετοχές) και τα μετέφεραν για να τα επενδύσουν σε άλλες χώρες ή νομίσματα, που τους εξασφάλιζαν μεγαλύτερες αποδόσεις (κέρδη). Σ' αυτό συνηγορεί και η εκτίμηση αναλυτών της γερμανικής τράπεζας COMMERZBANK, ότι οι ευρωπαϊκές εταιρίες με κέρδη σε δολάρια, σπεύδουν - για το έτος 2004 - να τα διασφαλίσουν (σ.σ. τα κέρδη τους) από το ενδεχόμενο παραπέρα πτώσης του δολαρίου.

Οι εξελίξεις αυτές, όμως, δηλαδή ο εκπατρισμός (μαζική φυγή) κεφαλαίων από τις ΗΠΑ και οι επενδύσεις σε τίτλους άλλων νομισμάτων, ασκούν πρόσθετες πιέσεις στο δολάριο και επιτείνουν τα προβλήματα που δημιουργούνται από την πτώση του «πράσινου» νομίσματος. Η αμερικανική κυβέρνηση, υποστηρίζει μόνο στα λόγια το «ισχυρό δολάριο», ενώ στην πράξη παροτρύνει τη διολίσθησή του. Με την τακτική αυτή, επιδιώκει την επίλυση μιας σειράς προβλημάτων της οικονομίας, εναποθέτοντας τις ελπίδες ότι ο μαζικός εκπατρισμός (φυγή) κεφαλαίων που είναι επενδυμένα σε δολάρια ή δολαριακούς τίτλους (ομόλογα, μετοχές κλπ) θα ανακοπεί με τις παρεμβάσεις (αγορά δολαρίων) από τις κεντρικές τράπεζες της Ιαπωνίας, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας κλπ. Ενδεικτική από αυτή την άποψη είναι και η δήλωση του υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ Τζον Σνούου ότι «δεν πρόκειται να απαντήσεων σε υποθέσεις, αν θα αναγκαστούμε να παρέμβουμε, προκειμένου να στηρίξουμε το δολάριο»!

Οι επιπτώσεις από την κατρακύλα του δολαρίου (θετικές ή αρνητικές) δεν περιορίζονται μόνο στην αμερικανική οικονομία. Επεκτείνονται και πέραν του Ατλαντικού. Σ' αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι πληθαίνουν οι ενδείξεις, σύμφωνα με τις οποίες η διολίσθηση του εθνικού νομίσματος των ΗΠΑ απέναντι στο ευρώ (που αποτελεί το «εθνικό» νόμισμα των 12 χωρών - μελών της ΕΕ), δεν αποτελεί απλώς έναν «πόλεμο» μεταξύ δολαρίου και ευρώ. Η εμμονή της αμερικάνικης κυβέρνησης και της FED στο «φτηνό» δολάριο, εντάσσεται στα σχέδια ενός ευρύτερου πολέμου για επικράτηση των Αμερικάνων απέναντι στους βασικούς τους αντιπάλους και ανταγωνιστές. Στην ουσία, πρόκειται για ένα πόλεμο, με απώτερο στόχο την εδραίωση της παγκόσμιας επικυριαρχίας των ΗΠΑ και της ισχυροποίηση της κυριαρχίας των αμερικάνικων πολυεθνικών στις παγκόσμιες αγορές, με τον περιορισμό του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ενωσης, της Ιαπωνίας και άλλων αντιπάλων της Αμερικής.

Ετσι, ενώ για τις ΗΠΑ το αδύνατο δολάριο, δεν αποτελεί - προς το παρόν - πηγή ανησυχίας (απεναντίας αναμένεται να συμβάλει στην παραπέρα αύξηση των εξαγωγών, στην επιτάχυνση των ρυθμών αύξησης του ΑΕΟ και στη μείωση της ανεργίας), στην Ευρώπη, ενισχύονται οι ανησυχίες εκείνων που έχουν το πάνω χέρι στη διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής και άρα της ισοτιμίας και των επιτοκίων του ευρώ. Δεν είναι τυχαίο, ότι στην Ευρωπαϊκή Ενωση μια μερίδα πολιτικών, τραπεζιτών και επιχειρηματιών, πιέζει για μείωση των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με το επιχείρημα ότι οι ΗΠΑ θα δρέψουν περισσότερα οφέλη από το «ασθενές» δολάριο, σε αντίθεση με τις ζημιές που αναμένεται να εισπράξουν οι Ευρωπαίοι από το «ισχυρό» ευρώ, με συνέπεια την υποβάθμιση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών οικονομιών. Η άλλη άποψη στην ΕΕ, που υπεραμύνεται της πολιτικής του «ισχυρού» ευρώ, θεωρεί πως η διατήρηση του βασικού επιτοκίου - στην οποία εμμένει και η πλειοψηφία της διοίκησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας - συμβάλλει στη σταθερότητα τιμών και άρα στην ισχυροποίηση των οικονομιών της ΕΕ.

Τα προβλήματα, από την επιθετική πολιτική που ακολουθούν οι ΗΠΑ με το φτηνό δολάριο - απέναντι στις ανταγωνίστριες χώρες- είναι το εξής: Τι θα γίνει, αν οι κεντρικές τράπεζες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, της Ιαπωνίας και άλλων ανταγωνιστριών με τις ΗΠΑ χωρών, σταματήσουν να στηρίζουν το αμερικάνικο νόμισμα; Και για να γίνουμε πιο κατανοητοί, τι θα γίνει, αν οι κυβερνήσεις της ΕΕ, της Ιαπωνίας και άλλων μεγάλων χωρών - στη λογική του ο «σώζων εαυτόν σωθήτω» - δώσουν εντολή στις κεντρικές τους τράπεζες να σταματήσουν τις παρεμβάσεις στήριξης του δολαρίου; Από πού θα καλύψουν οι ΗΠΑ το 1,5 - 2 δισ. δολάρια που χρειάζονται κάθε μέρα για την κάλυψη των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τους; Τι θα γίνει, επίσης, αν συνεχιστεί η φυγή κεφαλαίων από τις ΗΠΑ και οι επενδύσεις σε δολάρια και δολαριακούς τίτλους; Τι θα γίνει, ακόμη, αν οι αραβικές χώρες - όπως ήδη το έχουν πράξει αρκετές - συνεχίσουν την απόσυρση των κεφαλαίων τους από τις ΗΠΑ και τη μεταφορά τους σε πιο ασφαλή και πιο κερδοφόρα καταφύγια (σε τίτλους ευρώ ή γιέν); Τι θα γίνει, τέλος, αν η Ρωσία και άλλες χώρες μέλη του ΟΠΕΚ, αποφασίσουν να κάνουν τις συναλλαγές τους (στο κύριο εξαγώγιμο εμπόρευμά τους που είναι το πετρέλαιο) σε ευρώ και όχι σε δολάρια;

Απαντήσεις στα παραπάνω - και πολλά άλλα - ερωτήματα, είναι δύσκολο να δοθούν. Το σίγουρο, είναι ένα. Οτι σε συνθήκες που κυριαρχούν οι καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις - που το «πάνω χέρι» στην οικονομική πολιτική που εφαρμόζεται έχουν τα μονοπώλια - τα σπασμένα πληρώνουν οι εργαζόμενοι και τα πλατιά λαϊκά στρώματα, τόσο με «ισχυρό» όσο και με «ασθενές» νόμισμα (ευρώ, δολάριο, γιέν ή άλλο νόμισμα).

Η απροσδόκητα μεγάλη υποτίμηση του αμερικανικού δολαρίου ή εκτίναξη του ευρώ στα, πρωτοφανή ύψη, επηρεάζει και την ελληνική οικονομία, καθώς το «εθνικό» νόμισμα της Ελλάδας, δεν είναι πια η δραχμή, αλλά το ευρώ. Με βάση αυτήν την πραγματικότητα, η ελληνική οικονομία, δέχεται τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις των αποφάσεων (για το ευρώ, τα επιτόκια, κλπ.) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ και του διευθυντηρίου των Βρυξελλών).

Μερικές, από τις σημαντικότερες επιπτώσεις, λόγω της υποτίμησης του δολαρίου περίπου κατά 20% από τις αρχές του 2003, είναι και οι εξής:

• Εγιναν φτηνότερες οι εισαγωγές ορισμένων εμπορευμάτων και υπηρεσιών (όπως των πετρελαίου, βενζίνης και άλλων πρώτων υλών ή βιομηχανικών- καταναλωτικών ειδών) που η τιμή τους είναι σε δολάρια. Αρα συγκρατήθηκαν και τα ελλείμματα του ισοζυγίου (εμπορικό ισοζύγιο και τρεχουσών συναλλαγών), στο μέρος των ειδών που η πληρωμή τους γίνεται σε δολάρια, καθώς επίσης και ο πληθωρισμός (καθώς θα ήταν αδιανόητο να επιβληθούν αυξήσεις σ' αυτά τα είδη). Ενώ, όμως, οι εισαγωγείς και άλλοι μεγαλοεπιχειρηματίες ξοδεύουν για την προμήθεια αυτών των ειδών 20% λιγότερα δολάρια, οι καταναλωτές δεν είδαν κανένα όφελος.
• Εγιναν ακριβότερες οι εξαγωγές ελληνικών εμπορευμάτων και υπηρεσιών, που εξάγονται στις ΗΠΑ και γενικότερα τις χώρες που έχουν κύριο νόμισμα συναλλαγής τους το δολάριο ΗΠΑ καθώς και ο τουρισμός στην Ελλάδα για όσους έχουν δολάρια. Σήμερα- συγκριτικά με το Γενάρη του 2003- οι εισαγωγείς των χωρών αυτών, χρειάζονται 20% περισσότερα δολάρια για να αγοράσουν την ίδια ποσότητα προϊόντων ή υπηρεσιών, λόγω της ανατίμησης του ευρώ. Η εξέλιξη αυτή, είναι αρνητική καθώς συμβάλει τόσο στη διόγκωση των ελλειμμάτων του ισοζυγίου (εμπορικό και τρεχουσών συναλλαγών).

Η αποτίμηση των επιπτώσεων από το ασθενές δολάριο ή το ισχυρό ευρώ, είναι αρκετά πολύπλοκη, καθώς - ανάλογα με τη διάρθρωση της οικονομίας κάθε χώρας- η διακύμανση των ισοτιμιών αυτών των δύο νομισμάτων, επηρεάζουν (θετικά ή αρνητικά) και τα δημοσιονομικά ελλείμματα, την παραγωγή, το ρυθμό ανάπτυξης, την ανεργία κλπ.