Γιορτάζουμε τη "Μέρα της Μητέρας", ανησυχούμε για το δημογραφικό πρόβλημα, αλλά για να δούμε, τι γίνεται για την ίδια τη μητρότητα; ας μην ξεχνάμε ότι το μεγάλωμα των παιδιών δεν είναι μόνο ιδιωτική υπόθεση, αλλά - κυρίως - κοινωνική. "Παρ' όλο που η μητρότητα και η οικογένεια προστατεύονται από το Σύνταγμα, εξακολουθούν να υφίστανται διακρίσεις κοινωνικοασφαλιστικού χαρακτήρα μεταξύ των γυναικών. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι δε διασφαλίζεται ομοιογένεια επιδομάτων εγκυμοσύνης - τοκετού - λοχείας. Σε πολλές περιπτώσεις η απόκλιση στα χρηματικά ποσά μεταξύ ασφαλιστικών ταμείων αγγίζει την αναλογία 1 προς 10", επισημαίνει η Βάσω Μαργαριτίδου, στέλεχος της Εταιρείας Οικογενειακού Προγραμματισμού και καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας. Αποκαλυπτικά τα στοιχεία που αναφέρει παρακάτω:

• Οι τοκετοί πραγματοποιούνται κυρίως στα ιδιωτικά μαιευτήρια. Ο δημόσιος τομέας διαθέτει μόνο το 30% των μαιευτικών κλινών, πράγμα που ενθαρρύνει την εμπορευματοποίηση και την ιατρικοποίηση της γέννας. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια το δικαίωμα μητρότητας δε στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή και δυναμική συνεργασία εγκύου - συστήματος - γιατρού - μαίας με αποτέλεσμα η επίτοκος να μετατρέπεται σε... άρρωστη. Ετσι 9% των γυναικών, μόνο, γλιτώνουν από την πρόκληση να γεννήσουν σε ιδιωτικά μαιευτήρια. Ακόμη το 36% των τοκετών ξεκινούν προκλητά και αποφεύγονται οι τοκετοί σε ωράριο εκτός από το πρωινό, καθώς και το Σαββατοκύριακο (!).

Ειδικότερα:

• Σε ποσοστό 70% επιταχύνεται ο τοκετός με ενδοφλέβια χορήγηση φαρμάκων και σε 45% των γυναικών χορηγούνται μυοχαλαρωτικά και ναρκωτικά, ενώ μια στις δυο γυναίκες υποβάλλονται σε γενική νάρκωση, για προφανείς λόγους!
• Στην πολιτική των γεννήσεων ακολουθείται μια τακτική που καταλήγει σε έναν υψηλό αριθμό καισαρικών τομών, ακόμα και όταν δεν είναι απαραίτητες, τονίζει η Βάσω Μαργαριτίδου και συνεχίζει:
• Τα Κέντρα Οικογενειακού Προγραμματισμού ελάχιστο ποσοστό αναγκών καλύπτουν. Μόνο σε 29 από τους 52 νομούς λειτουργούν, σε μη ικανοποιητικό βαθμό, Κέντρα Οικογενειακού προγραμματισμού. Επίσης, με βάση τη νομοθεσία, τα ΚΟΠ δίνουν μόνο πληροφορίες (Ν. 1397/83) και όχι σ' όλη την έκταση, μεθόδους και μέσα ρύθμισης γονιμότητας και κατευθύνσεις σεξουαλικής υγείας, συμπεριλαμβανομένου του AIDS.
• Αν και τα αντισυλληπτικά μέσα κυκλοφορούν ελεύθερα και μπορούν να αγοραστούν χωρίς συνταγή - ακόμα και τα αντισυλληπτικά δισκία - ωστόσο η χρησιμοποίηση δεν είναι ευρεία. Η χρήση του προφυλακτικού με το φόβο του AIDS έχει αυξηθεί, εν τούτοις παράδοξο παραμένει γιατί οι Ελληνίδες προσφεύγουν στην έκτρωση, ταυτίζοντάς τη με την αντισύλληψη, ιατρικοποιώντας τη ρύθμιση της γονιμότητάς τους κατά τρόπο παθητικό και οικονομικά ασύμφορο. Αν και οι δαπάνες διενέργειας της έκτρωσης καλύπτονται από τον ασφαλιστικό φορέα, ωστόσο οι γυναίκες δεν κάνουν χρήση του νόμιμου δικαιώματός τους.
• Αν και ο αριθμός των εκτρώσεων μειώνεται, εξακολουθεί να αντιστοιχεί μια έκτρωση σε μία γέννηση παιδιού (εκατό χιλιάδες και περισσότερες για ένα χρόνο), ο αριθμός εκτρώσεων στις έφηβες κάτω των 19 χρόνων παρουσιάζει μικρή αύξηση. Το 1975 το 29% των κυήσεων των εφήβων κατέληξε σε έκτρωση, ενώ το 1990 το 35%.
• Οι τοκετοί εκτός γάμου αντιπροσωπεύουν χαμηλό ποσοστό 2,4% (1,6% ήταν το 1981) σε σχέση με άλλα κράτη της ΕΕ, που φτάνουν το 10%. Οι άγαμες ανήλικες μητέρες καθώς και οι έγκυες δε στηρίζονται από τοπικές υπηρεσίες υποστήριξης.
• Ισως αυτός είναι ο λόγος που το 1/3 των παιδιών εκτός γάμου, που έχουν γεννηθεί από ανήλικα κορίτσια, δίνεται για υιοθεσία. Στο σύνολο των τοκετών οι κυήσεις στην εφηβεία το 1974 αντιπροσώπευαν ποσοστό 5,3%, ενώ το 1993 το 10,3%.

Οι τοκετοί, όπως προαναφέρθηκε, γίνονται κυρίως σε ιδιωτικά μαιευτήρια.

• Οι τοκετοί χωρίς την παρουσία γιατρού και μαίας έχουν μειωθεί αισθητά. από 0,6% κατά το 1981 έχουν περιοριστεί σε ποσοστό 0,2%.
• Το ποσοστό των γυναικών που θηλάζουν παραμένει χαμηλό σε σχέση με αυτό των άλλων κρατών της ΕΕ (30%) αν και παρουσιάζει πορεία ανοδική.

• Ενας βασικός τομέας, όπου υπάρχει ανάγκη στήριξης της οικογένειας, είναι αυτός της φύλαξης των παιδιών. Εξαιτίας της ανεπάρκειας των σχετικών υπηρεσιών μόνο σε ποσοστό 4- 5% καλύπτονται οι ανάγκες φύλαξης παιδιών κάτω των 3 χρόνων, ενώ για παιδιά 3,5 χρόνων είναι 65- 70%. Το σημαντικότερο ποσοστό της φύλαξης παιδιών έχουν αναλάβει οι γυναίκες (μητέρα, πεθερά, γιαγιά). Γι' αυτό το λόγο στο 1/3 των συζυγικών οικογενειών στην περιφέρεια της πρωτεύουσας υπάρχει καθημερινή παρουσία και συμπαράσταση γονέων - πεθερικών.

Εξαιτίας ακριβώς των παραπάνω ελλείψεων, ιδιαίτερα σημαντική είναι η κάλυψη αντίστοιχων υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τομέα, με πολύ υψηλό κόστος για την οικογένεια.

• Αλλο γεγονός που φανερώνει ότι η γυναίκα στην Ελλάδα έχει εσωτερικοποιήσει το ρόλο της ως "φροντιστής", ότι δηλαδή αυτή θα φροντίζει για τους αδύναμους στην οικογένεια, είναι η παραμονή των ηλικιωμένων μέσα στο σπίτι... Ποσοστό μόνο 0,8% των κλινών αντιστοιχούν σε γηροκομικές κλινικές (δημόσιες και ιδιωτικές), ενώ σε άλλες χώρες της ΕΕ φθάνουν το 11%.
• Μια στις τρεις μητέρες εργάζεται εκτός σπιτιού, ενώ ίδιο ποσοστό σταματά την εργασία με τη γέννηση του παιδιού. Ενα στα τέσσερα σπιτικά έχουν σταθερά στη σύνθεσή τους ένα ή περισσότερα άτομα από τους "παππούδες".
• Η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση στην Ευρώπη στις δαπάνες για την υγεία, την τρίτη ηλικία και την ανεργία. Η μέση δαπάνη για την κοινωνική προστασία ανέρχεται στις χώρες της ΕΕ σε 4.348 ECU ανά κάτοικο, ενώ στην Ελλάδα μόλις φθάνει τα 1.127 ECU ανά κάτοικο. Επίσης στις δαπάνες για τους τομείς υγείας και εκπαίδευσης, η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση αν και με ανοδική πορεία ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ.

Ασφαλώς η εγκυμοσύνη δεν είναι ασθένεια όπως συχνά - και λανθασμένα - εμφανίζεται: Η γυναίκα που περιμένει παιδί είναι κατά κανόνα υγιέστατη, μπορεί και θέλει να εργάζεται και να αποδίδει... Πέρασε πια ο καιρός που οι γυναίκες έβλεπαν τη μητρότητα σαν μοναδικό προορισμό στη ζωή τους, σήμερα απαιτούν τη βοήθεια από το κράτος, γιατί έχουν συνειδητοποιήσει ότι η δημιουργία οικογένειας δεν είναι μόνο προσωπική τους υπόθεση. Δε θέλουν να επιστρέψουν στο σπίτι, ούτε τη μερική απασχόληση, αλλά να προσφέρουν και να συμμετέχουν κοινωνικά, χωρίς αγωνία για τη φύλαξη και την αγωγή του παιδιού τους, που είναι υποχρέωση όχι μόνο των γονιών, αλλά και της πολιτείας... Αυτό όμως δε σημαίνει πως όταν περιμένουν παιδί ή τον πρώτο καιρό μετά τη γέννησή του θα πρέπει να εξαντλούνται και να γίνονται θύματα υπερεκμετάλλευσης, υποβάλλοντας σε κίνδυνο τον εαυτό τους και το παιδί που περιμένουν - εν ονόματι του φόβου της απόλυσης ή του ανταγωνισμού για το κέρδος κάποιου επιχειρηματία. Μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τις πρωτοφανέρωτες καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι νέες μητέρες, οι νέοι γονείς - που απομονώνονται συχνά κοινωνικά - μας δίνει η παιδίατρος Ελένη Αδάμ,διευθύντρια Κοινωνικής Παιδιατρικής στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού (Νοσοκομείο Παίδων "Αγία Σοφία").

Μερικά στοιχεία από ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν Αθηναίοι γονείς δίνουν κάποια εικόνα για τις αντιλήψεις, τις εντυπώσεις και τις πρακτικές τους και προβάλλουν καταστάσεις που συχνά διαφεύγουν της προσοχής.

Το δείγμα προέρχεται από μια διακρατική μελέτη (ELSPAC) Το ελληνικό κομμάτι περιέλαβε όλους τους γονείς κατοίκους μιας γεωγραφικά ορισμένης περιοχής της Αθήνας (από Ηλιούπολη μέχρι τη Ν. Ιωνία) που απέκτησαν παιδί στο διάστημα ενός χρόνου: 4.800 μητέρες και 2.400 πατέρες.

Οι μητέρες έξι μήνες μετά τον τοκετό δηλώνουν ότι εργάζονται από οικονομική ανάγκη, για να βελτιώσουν την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, για τη σταδιοδρομία τους, αλλά και γιατί τους κάνει κέφι (84%) και για να φεύγουν από το σπίτι (46%). Επέλεξαν να μη συνεχίσουν να εργάζονται μετά τον τοκετό 12,5% από τις εργαζόμενες. Από όσες συνέχισαν, δεκαοκτώ μήνες μετά τον τοκετό, 11% είχαν βελτιώσει το εργασιακό τους επίπεδο, 6% εργάζονταν σε χαμηλότερο και 78% στο ίδιο με πριν από τον τοκετό επίπεδο. Μόλις 4% άρχισαν να εργάζονται για πρώτη φορά μετά τη γέννηση του παιδιού. Φαίνονται λοιπόν μητέρες που έχουν σε μεγάλο ποσοστό συμφιλιώσει την εργασία με την οικογένεια.

"Από τις πληροφορίες που καταγράφτηκαν σ' αυτήν τη μελέτη και από προσωπική εμπειρία μακρόχρονης καθημερινής δουλιάς με Αθηναίους γονείς, πιστεύω ότι αξίζει να επισημανθούν τα εξής σημεία, υποστηρίζει η Ελένη Αδάμ:

Δεν έχει αναγνωριστεί ότι η αύξηση των αναγκών της οικογένειας αρχίζει από την εγκυμοσύνη.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας στο πρώτο τρίμηνο, που συνήθως η εγκυμοσύνη δεν έχει καν γνωστοποιηθεί στο περιβάλλον, 51% των γυναικών έχουν συνεχώς ή πολύ συχνά ναυτία, 42% έχουν εμέτους και 25% νιώθουν άρρωστες. Με τέτοια συμπτώματα οποιοσδήποτε εργαζόμενος θα αναγνώριζε ότι δεν μπορεί να αποδώσει στην εργασία του και θα ζητούσε άδεια μέχρι να αποκατασταθεί η υγεία του.

Επειδή όμως η εγκυμοσύνη θεωρείται φυσιολογικό φαινόμενο και επειδή οι γυναίκες επιθυμούν να είναι ανταγωνιστικές στην αγορά εργασίας, αγνοούν τη σωματική επιβάρυνση και απαιτούν από τον εαυτό τους να αποδίδει στην εργασία τόσο καλά όσο και πριν. Στην περίπτωση που αναγνωρίζουν το ασυμβίβαστο και ζητούν άδεια, το εργασιακό περιβάλλον τις χαρακτηρίζει φυγόπονες και τις κατηγορεί ότι εκμεταλλεύονται μια φυσιολογική κατάσταση εις βάρος της εργασίας τους. Ας σημειωθεί ότι άδεια για λόγους υγείας δε νομιμοποιείται για τη φυσιολογική εγκυμοσύνη και οι γυναικολόγοι για να υποστηρίξουν την έγκυο αναγκάζονται να χαρακτηρίσουν την εγκυμοσύνη παθολογική.

Στην εργαζόμενη στο δημόσιο και στον ιδιωτικό φορέα χορηγείται άδεια με πλήρεις αποδοχές έξι εβδομάδες πριν και έξι μετά τον τοκετό. Ομως αρκετές εργαζόμενες δε φαίνεται να συνειδητοποιούν το ασυμβίβαστο παράλληλης λειτουργίας εργασίας και οικογένειας σ' αυτή την περίοδο. Στο δείγμα μας 4% δε διέκοψαν την εργασία τους και 16% επέστρεψαν σ' αυτή πριν το μωρό συμπληρώσει 40 ημέρες.

Μια στις τέσσερις εργαζόμενες γύρισε στη δουλιά της όταν το μωρό ήταν τριών μηνών. Συνήθως πρόκειται για καταστρατήγηση του νόμου: με σιωπηρή ανοχή του εργοδότη η εργαζόμενη συνεχίζει την εργασία της μέχρι την ημέρα του τοκετού και μεταφέρει την άδεια μετά τη γέννηση. Σε πολλές εργαζόμενες ταιριάζει αυτή η ρύθμιση, ωστόσο δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία αν είναι η καλύτερη για την υγεία της μητέρας και του νεογνού. Η σωματική κόπωση, το σήκωμα βάρους, το άγχος, η ένταση έχουν συνδεθεί με πρόωρο τοκετό. Οι μητέρες του δείγματος δήλωσαν ότι η εργασία τους κατά την εγκυμοσύνη απαιτούσε ορθοστασία (20%), συχνό σκύψιμο (18%), ιδιαίτερη σωματική προσπάθεια (14%), ιδιαίτερη διανοητική προσπάθεια (22%). Το πιθανότερο είναι ότι όταν δεν παίρνουν άδεια τις τελευταίες έξι εβδομάδες πριν τον τοκετό. οι περισσότερες εργαζόμενες είτε έχουν καλή απόδοση στην εργασία τους εις βάρος του κυήματος, είτε διαφυλάσσουν την υγεία του κυήματος εις βάρος της εργασίας.

Δεν αναγνωρίζεται η επιβάρυνση της οικογένειας στην εργασία του πατέρα. Τα προβλήματα εναρμόνισης εργασίας και οικογένειας αναφέρονται συνηθέστερα στη μητέρα. Ασφαλώς για λόγους βιολογικούς και κοινωνικούς η μητέρα επωμίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό της φροντίδας του παιδιού και σε μεγαλύτερο ποσοστό οικογενειών - αλλά είναι αφελές και άδικο να αγνοείται η επιβάρυνση του πατέρα. Ο σημερινός Ελληνας πατέρας συμμετέχει στη φροντίδα σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλοτε. Ακόμη κι ο πιο αμέτοχος πατέρας φτάνει συχνά στην εργασία του μετά από νύχτα αγρύπνιας: Στο δείγμα μας οι μισοί πατέρες βρεφών παραπονούνται ότι δεν κοιμούνται πια αρκετά. Σε ποσοστό 15,4% των οικογενειών ο πατέρας αναλαμβάνει τη φροντίδα του βρέφους όσο η γυναίκα του είναι στην εργασία της, 54% των πατέρων που έχουν μωρό σε βρεφική ηλικία δηλώνουν ότι ανησυχούν γι' αυτό όσο βρίσκονται στη δουλιά τους και 35% ότι το μωρό κλαίει όταν φεύγουν για τη δουλιά".

"Συχνά παρερμηνεύονται οι ανάγκες και αγνοούνται οι στόχοι, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ψευδής εντύπωση επάρκειας και ικανοποίησης, επισήμανε η Ε. Αδάμ.

Οι μητέρες που εξασφαλίζουν κάποιον να φροντίσει το μωρό όσο λείπουν στη δουλιά τους (44,5% τη μητέρα τους, 11,3% την πεθερά τους, 16,5% γυναίκα στο σπίτι, 8,3% βρεφικό σταθμό) συνήθως θεωρούν ότι τα κατάφεραν να συμφιλιώσουν την εργασία με την οικογένεια παρόλο ότι 39% βρίσκουν δύσκολο να έχουν να φροντίσουν ένα μωρό μετά τη δουλιά. Οσοι γονείς εργάζονται και απόγευμα ή βράδυ, ασφαλώς έχουν πρόβλημα προσαρμογής του ωραρίου της οικογένειας.

Μια στις τέσσερις οικογένειες έχει ένα ή και τους δυο γονείς εργαζόμενους σε βάρδιες και 15,4% των γονιών αλλάζει βάρδια και στη φροντίδα του βρέφους.

Επειδή δίνεται μια οικονομικά και κοινωνικά αποδεκτή λύση για το ποιος θα φροντίσει το μωρό, παρασυρόμαστε να τη δεχτούμε ως εναρμόνιση δουλιάς και οικογένειας. Συχνά, ως ειδικοί, συμβουλεύουμε αυτή τη λύση σαν προτιμότερη από το βρεφικό σταθμό. Ασφαλώς, το μωρό θα έχει καλύτερη φροντίδα. Ομως, αυτοί οι γονείς συναντιούνται στο ασανσέρ και συχνά επικοινωνούν με σημειώματα, δεν έχουν ευκαιρίες να χαρούν μαζί την οικογένεια και την προσωπική τους ζωή και δημιουργούν έναν τρόπο ζωής παράλογο. Οταν αργότερα προστίθενται τα προβλήματα της εργασίας, των παιδιών στο σχολείο με βάρδιες, είναι λίγο εξωπραγματικό να περιμένουμε να λειτουργήσει η ομάδα αυτών των ανθρώπων ως οικογένεια και είναι σκληρό να τους συμβουλεύουμε να έχουν τουλάχιστον ένα κοινό γεύμα την ημέρα, να μοιράζονται μια κοινή δραστηριότητα και να δημιουργούν ευκαιρίες για κοινή αναψυχή", καταλήγει η ερευνήτρια.

Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ

Γιορτάζουμε τη "Μέρα της Μητέρας", ανησυχούμε για το δημογραφικό πρόβλημα, αλλά για να δούμε, τι γίνεται για την ίδια τη μητρότητα; ας μην ξεχνάμε ότι το μεγάλωμα των παιδιών δεν είναι μόνο ιδιωτική υπόθεση, αλλά - κυρίως - κοινωνική. "Παρ' όλο που η μητρότητα και η οικογένεια προστατεύονται από το Σύνταγμα, εξακολουθούν να υφίστανται διακρίσεις κοινωνικοασφαλιστικού χαρακτήρα μεταξύ των γυναικών. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι δε διασφαλίζεται ομοιογένεια επιδομάτων εγκυμοσύνης - τοκετού - λοχείας. Σε πολλές περιπτώσεις η απόκλιση στα χρηματικά ποσά μεταξύ ασφαλιστικών ταμείων αγγίζει την αναλογία 1 προς 10", επισημαίνει η Βάσω Μαργαριτίδου, στέλεχος της Εταιρείας Οικογενειακού Προγραμματισμού και καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας. Αποκαλυπτικά τα στοιχεία που αναφέρει παρακάτω:

• Οι τοκετοί πραγματοποιούνται κυρίως στα ιδιωτικά μαιευτήρια. Ο δημόσιος τομέας διαθέτει μόνο το 30% των μαιευτικών κλινών, πράγμα που ενθαρρύνει την εμπορευματοποίηση και την ιατρικοποίηση της γέννας. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια το δικαίωμα μητρότητας δε στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή και δυναμική συνεργασία εγκύου - συστήματος - γιατρού - μαίας με αποτέλεσμα η επίτοκος να μετατρέπεται σε... άρρωστη. Ετσι 9% των γυναικών, μόνο, γλιτώνουν από την πρόκληση να γεννήσουν σε ιδιωτικά μαιευτήρια. Ακόμη το 36% των τοκετών ξεκινούν προκλητά και αποφεύγονται οι τοκετοί σε ωράριο εκτός από το πρωινό, καθώς και το Σαββατοκύριακο (!).

Ειδικότερα:

• Σε ποσοστό 70% επιταχύνεται ο τοκετός με ενδοφλέβια χορήγηση φαρμάκων και σε 45% των γυναικών χορηγούνται μυοχαλαρωτικά και ναρκωτικά, ενώ μια στις δυο γυναίκες υποβάλλονται σε γενική νάρκωση, για προφανείς λόγους!
• Στην πολιτική των γεννήσεων ακολουθείται μια τακτική που καταλήγει σε έναν υψηλό αριθμό καισαρικών τομών, ακόμα και όταν δεν είναι απαραίτητες, τονίζει η Βάσω Μαργαριτίδου και συνεχίζει:
• Τα Κέντρα Οικογενειακού Προγραμματισμού ελάχιστο ποσοστό αναγκών καλύπτουν. Μόνο σε 29 από τους 52 νομούς λειτουργούν, σε μη ικανοποιητικό βαθμό, Κέντρα Οικογενειακού προγραμματισμού. Επίσης, με βάση τη νομοθεσία, τα ΚΟΠ δίνουν μόνο πληροφορίες (Ν. 1397/83) και όχι σ' όλη την έκταση, μεθόδους και μέσα ρύθμισης γονιμότητας και κατευθύνσεις σεξουαλικής υγείας, συμπεριλαμβανομένου του AIDS.
• Αν και τα αντισυλληπτικά μέσα κυκλοφορούν ελεύθερα και μπορούν να αγοραστούν χωρίς συνταγή - ακόμα και τα αντισυλληπτικά δισκία - ωστόσο η χρησιμοποίηση δεν είναι ευρεία. Η χρήση του προφυλακτικού με το φόβο του AIDS έχει αυξηθεί, εν τούτοις παράδοξο παραμένει γιατί οι Ελληνίδες προσφεύγουν στην έκτρωση, ταυτίζοντάς τη με την αντισύλληψη, ιατρικοποιώντας τη ρύθμιση της γονιμότητάς τους κατά τρόπο παθητικό και οικονομικά ασύμφορο. Αν και οι δαπάνες διενέργειας της έκτρωσης καλύπτονται από τον ασφαλιστικό φορέα, ωστόσο οι γυναίκες δεν κάνουν χρήση του νόμιμου δικαιώματός τους.
• Αν και ο αριθμός των εκτρώσεων μειώνεται, εξακολουθεί να αντιστοιχεί μια έκτρωση σε μία γέννηση παιδιού (εκατό χιλιάδες και περισσότερες για ένα χρόνο), ο αριθμός εκτρώσεων στις έφηβες κάτω των 19 χρόνων παρουσιάζει μικρή αύξηση. Το 1975 το 29% των κυήσεων των εφήβων κατέληξε σε έκτρωση, ενώ το 1990 το 35%.
• Οι τοκετοί εκτός γάμου αντιπροσωπεύουν χαμηλό ποσοστό 2,4% (1,6% ήταν το 1981) σε σχέση με άλλα κράτη της ΕΕ, που φτάνουν το 10%. Οι άγαμες ανήλικες μητέρες καθώς και οι έγκυες δε στηρίζονται από τοπικές υπηρεσίες υποστήριξης.
• Ισως αυτός είναι ο λόγος που το 1/3 των παιδιών εκτός γάμου, που έχουν γεννηθεί από ανήλικα κορίτσια, δίνεται για υιοθεσία. Στο σύνολο των τοκετών οι κυήσεις στην εφηβεία το 1974 αντιπροσώπευαν ποσοστό 5,3%, ενώ το 1993 το 10,3%.

Οι τοκετοί, όπως προαναφέρθηκε, γίνονται κυρίως σε ιδιωτικά μαιευτήρια.

• Οι τοκετοί χωρίς την παρουσία γιατρού και μαίας έχουν μειωθεί αισθητά. από 0,6% κατά το 1981 έχουν περιοριστεί σε ποσοστό 0,2%.
• Το ποσοστό των γυναικών που θηλάζουν παραμένει χαμηλό σε σχέση με αυτό των άλλων κρατών της ΕΕ (30%) αν και παρουσιάζει πορεία ανοδική.

• Ενας βασικός τομέας, όπου υπάρχει ανάγκη στήριξης της οικογένειας, είναι αυτός της φύλαξης των παιδιών. Εξαιτίας της ανεπάρκειας των σχετικών υπηρεσιών μόνο σε ποσοστό 4- 5% καλύπτονται οι ανάγκες φύλαξης παιδιών κάτω των 3 χρόνων, ενώ για παιδιά 3,5 χρόνων είναι 65- 70%. Το σημαντικότερο ποσοστό της φύλαξης παιδιών έχουν αναλάβει οι γυναίκες (μητέρα, πεθερά, γιαγιά). Γι' αυτό το λόγο στο 1/3 των συζυγικών οικογενειών στην περιφέρεια της πρωτεύουσας υπάρχει καθημερινή παρουσία και συμπαράσταση γονέων - πεθερικών.

Εξαιτίας ακριβώς των παραπάνω ελλείψεων, ιδιαίτερα σημαντική είναι η κάλυψη αντίστοιχων υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τομέα, με πολύ υψηλό κόστος για την οικογένεια.

• Αλλο γεγονός που φανερώνει ότι η γυναίκα στην Ελλάδα έχει εσωτερικοποιήσει το ρόλο της ως "φροντιστής", ότι δηλαδή αυτή θα φροντίζει για τους αδύναμους στην οικογένεια, είναι η παραμονή των ηλικιωμένων μέσα στο σπίτι... Ποσοστό μόνο 0,8% των κλινών αντιστοιχούν σε γηροκομικές κλινικές (δημόσιες και ιδιωτικές), ενώ σε άλλες χώρες της ΕΕ φθάνουν το 11%.
• Μια στις τρεις μητέρες εργάζεται εκτός σπιτιού, ενώ ίδιο ποσοστό σταματά την εργασία με τη γέννηση του παιδιού. Ενα στα τέσσερα σπιτικά έχουν σταθερά στη σύνθεσή τους ένα ή περισσότερα άτομα από τους "παππούδες".
• Η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση στην Ευρώπη στις δαπάνες για την υγεία, την τρίτη ηλικία και την ανεργία. Η μέση δαπάνη για την κοινωνική προστασία ανέρχεται στις χώρες της ΕΕ σε 4.348 ECU ανά κάτοικο, ενώ στην Ελλάδα μόλις φθάνει τα 1.127 ECU ανά κάτοικο. Επίσης στις δαπάνες για τους τομείς υγείας και εκπαίδευσης, η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση αν και με ανοδική πορεία ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ.

Ασφαλώς η εγκυμοσύνη δεν είναι ασθένεια όπως συχνά - και λανθασμένα - εμφανίζεται: Η γυναίκα που περιμένει παιδί είναι κατά κανόνα υγιέστατη, μπορεί και θέλει να εργάζεται και να αποδίδει... Πέρασε πια ο καιρός που οι γυναίκες έβλεπαν τη μητρότητα σαν μοναδικό προορισμό στη ζωή τους, σήμερα απαιτούν τη βοήθεια από το κράτος, γιατί έχουν συνειδητοποιήσει ότι η δημιουργία οικογένειας δεν είναι μόνο προσωπική τους υπόθεση. Δε θέλουν να επιστρέψουν στο σπίτι, ούτε τη μερική απασχόληση, αλλά να προσφέρουν και να συμμετέχουν κοινωνικά, χωρίς αγωνία για τη φύλαξη και την αγωγή του παιδιού τους, που είναι υποχρέωση όχι μόνο των γονιών, αλλά και της πολιτείας... Αυτό όμως δε σημαίνει πως όταν περιμένουν παιδί ή τον πρώτο καιρό μετά τη γέννησή του θα πρέπει να εξαντλούνται και να γίνονται θύματα υπερεκμετάλλευσης, υποβάλλοντας σε κίνδυνο τον εαυτό τους και το παιδί που περιμένουν - εν ονόματι του φόβου της απόλυσης ή του ανταγωνισμού για το κέρδος κάποιου επιχειρηματία. Μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τις πρωτοφανέρωτες καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι νέες μητέρες, οι νέοι γονείς - που απομονώνονται συχνά κοινωνικά - μας δίνει η παιδίατρος Ελένη Αδάμ,διευθύντρια Κοινωνικής Παιδιατρικής στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού (Νοσοκομείο Παίδων "Αγία Σοφία").

Μερικά στοιχεία από ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν Αθηναίοι γονείς δίνουν κάποια εικόνα για τις αντιλήψεις, τις εντυπώσεις και τις πρακτικές τους και προβάλλουν καταστάσεις που συχνά διαφεύγουν της προσοχής.

Το δείγμα προέρχεται από μια διακρατική μελέτη (ELSPAC) Το ελληνικό κομμάτι περιέλαβε όλους τους γονείς κατοίκους μιας γεωγραφικά ορισμένης περιοχής της Αθήνας (από Ηλιούπολη μέχρι τη Ν. Ιωνία) που απέκτησαν παιδί στο διάστημα ενός χρόνου: 4.800 μητέρες και 2.400 πατέρες.

Οι μητέρες έξι μήνες μετά τον τοκετό δηλώνουν ότι εργάζονται από οικονομική ανάγκη, για να βελτιώσουν την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, για τη σταδιοδρομία τους, αλλά και γιατί τους κάνει κέφι (84%) και για να φεύγουν από το σπίτι (46%). Επέλεξαν να μη συνεχίσουν να εργάζονται μετά τον τοκετό 12,5% από τις εργαζόμενες. Από όσες συνέχισαν, δεκαοκτώ μήνες μετά τον τοκετό, 11% είχαν βελτιώσει το εργασιακό τους επίπεδο, 6% εργάζονταν σε χαμηλότερο και 78% στο ίδιο με πριν από τον τοκετό επίπεδο. Μόλις 4% άρχισαν να εργάζονται για πρώτη φορά μετά τη γέννηση του παιδιού. Φαίνονται λοιπόν μητέρες που έχουν σε μεγάλο ποσοστό συμφιλιώσει την εργασία με την οικογένεια.

"Από τις πληροφορίες που καταγράφτηκαν σ' αυτήν τη μελέτη και από προσωπική εμπειρία μακρόχρονης καθημερινής δουλιάς με Αθηναίους γονείς, πιστεύω ότι αξίζει να επισημανθούν τα εξής σημεία, υποστηρίζει η Ελένη Αδάμ:

Δεν έχει αναγνωριστεί ότι η αύξηση των αναγκών της οικογένειας αρχίζει από την εγκυμοσύνη.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας στο πρώτο τρίμηνο, που συνήθως η εγκυμοσύνη δεν έχει καν γνωστοποιηθεί στο περιβάλλον, 51% των γυναικών έχουν συνεχώς ή πολύ συχνά ναυτία, 42% έχουν εμέτους και 25% νιώθουν άρρωστες. Με τέτοια συμπτώματα οποιοσδήποτε εργαζόμενος θα αναγνώριζε ότι δεν μπορεί να αποδώσει στην εργασία του και θα ζητούσε άδεια μέχρι να αποκατασταθεί η υγεία του.

Επειδή όμως η εγκυμοσύνη θεωρείται φυσιολογικό φαινόμενο και επειδή οι γυναίκες επιθυμούν να είναι ανταγωνιστικές στην αγορά εργασίας, αγνοούν τη σωματική επιβάρυνση και απαιτούν από τον εαυτό τους να αποδίδει στην εργασία τόσο καλά όσο και πριν. Στην περίπτωση που αναγνωρίζουν το ασυμβίβαστο και ζητούν άδεια, το εργασιακό περιβάλλον τις χαρακτηρίζει φυγόπονες και τις κατηγορεί ότι εκμεταλλεύονται μια φυσιολογική κατάσταση εις βάρος της εργασίας τους. Ας σημειωθεί ότι άδεια για λόγους υγείας δε νομιμοποιείται για τη φυσιολογική εγκυμοσύνη και οι γυναικολόγοι για να υποστηρίξουν την έγκυο αναγκάζονται να χαρακτηρίσουν την εγκυμοσύνη παθολογική.

Στην εργαζόμενη στο δημόσιο και στον ιδιωτικό φορέα χορηγείται άδεια με πλήρεις αποδοχές έξι εβδομάδες πριν και έξι μετά τον τοκετό. Ομως αρκετές εργαζόμενες δε φαίνεται να συνειδητοποιούν το ασυμβίβαστο παράλληλης λειτουργίας εργασίας και οικογένειας σ' αυτή την περίοδο. Στο δείγμα μας 4% δε διέκοψαν την εργασία τους και 16% επέστρεψαν σ' αυτή πριν το μωρό συμπληρώσει 40 ημέρες.

Μια στις τέσσερις εργαζόμενες γύρισε στη δουλιά της όταν το μωρό ήταν τριών μηνών. Συνήθως πρόκειται για καταστρατήγηση του νόμου: με σιωπηρή ανοχή του εργοδότη η εργαζόμενη συνεχίζει την εργασία της μέχρι την ημέρα του τοκετού και μεταφέρει την άδεια μετά τη γέννηση. Σε πολλές εργαζόμενες ταιριάζει αυτή η ρύθμιση, ωστόσο δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία αν είναι η καλύτερη για την υγεία της μητέρας και του νεογνού. Η σωματική κόπωση, το σήκωμα βάρους, το άγχος, η ένταση έχουν συνδεθεί με πρόωρο τοκετό. Οι μητέρες του δείγματος δήλωσαν ότι η εργασία τους κατά την εγκυμοσύνη απαιτούσε ορθοστασία (20%), συχνό σκύψιμο (18%), ιδιαίτερη σωματική προσπάθεια (14%), ιδιαίτερη διανοητική προσπάθεια (22%). Το πιθανότερο είναι ότι όταν δεν παίρνουν άδεια τις τελευταίες έξι εβδομάδες πριν τον τοκετό. οι περισσότερες εργαζόμενες είτε έχουν καλή απόδοση στην εργασία τους εις βάρος του κυήματος, είτε διαφυλάσσουν την υγεία του κυήματος εις βάρος της εργασίας.

Δεν αναγνωρίζεται η επιβάρυνση της οικογένειας στην εργασία του πατέρα. Τα προβλήματα εναρμόνισης εργασίας και οικογένειας αναφέρονται συνηθέστερα στη μητέρα. Ασφαλώς για λόγους βιολογικούς και κοινωνικούς η μητέρα επωμίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό της φροντίδας του παιδιού και σε μεγαλύτερο ποσοστό οικογενειών - αλλά είναι αφελές και άδικο να αγνοείται η επιβάρυνση του πατέρα. Ο σημερινός Ελληνας πατέρας συμμετέχει στη φροντίδα σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλοτε. Ακόμη κι ο πιο αμέτοχος πατέρας φτάνει συχνά στην εργασία του μετά από νύχτα αγρύπνιας: Στο δείγμα μας οι μισοί πατέρες βρεφών παραπονούνται ότι δεν κοιμούνται πια αρκετά. Σε ποσοστό 15,4% των οικογενειών ο πατέρας αναλαμβάνει τη φροντίδα του βρέφους όσο η γυναίκα του είναι στην εργασία της, 54% των πατέρων που έχουν μωρό σε βρεφική ηλικία δηλώνουν ότι ανησυχούν γι' αυτό όσο βρίσκονται στη δουλιά τους και 35% ότι το μωρό κλαίει όταν φεύγουν για τη δουλιά".

"Συχνά παρερμηνεύονται οι ανάγκες και αγνοούνται οι στόχοι, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ψευδής εντύπωση επάρκειας και ικανοποίησης, επισήμανε η Ε. Αδάμ.

Οι μητέρες που εξασφαλίζουν κάποιον να φροντίσει το μωρό όσο λείπουν στη δουλιά τους (44,5% τη μητέρα τους, 11,3% την πεθερά τους, 16,5% γυναίκα στο σπίτι, 8,3% βρεφικό σταθμό) συνήθως θεωρούν ότι τα κατάφεραν να συμφιλιώσουν την εργασία με την οικογένεια παρόλο ότι 39% βρίσκουν δύσκολο να έχουν να φροντίσουν ένα μωρό μετά τη δουλιά. Οσοι γονείς εργάζονται και απόγευμα ή βράδυ, ασφαλώς έχουν πρόβλημα προσαρμογής του ωραρίου της οικογένειας.

Μια στις τέσσερις οικογένειες έχει ένα ή και τους δυο γονείς εργαζόμενους σε βάρδιες και 15,4% των γονιών αλλάζει βάρδια και στη φροντίδα του βρέφους.

Επειδή δίνεται μια οικονομικά και κοινωνικά αποδεκτή λύση για το ποιος θα φροντίσει το μωρό, παρασυρόμαστε να τη δεχτούμε ως εναρμόνιση δουλιάς και οικογένειας. Συχνά, ως ειδικοί, συμβουλεύουμε αυτή τη λύση σαν προτιμότερη από το βρεφικό σταθμό. Ασφαλώς, το μωρό θα έχει καλύτερη φροντίδα. Ομως, αυτοί οι γονείς συναντιούνται στο ασανσέρ και συχνά επικοινωνούν με σημειώματα, δεν έχουν ευκαιρίες να χαρούν μαζί την οικογένεια και την προσωπική τους ζωή και δημιουργούν έναν τρόπο ζωής παράλογο. Οταν αργότερα προστίθενται τα προβλήματα της εργασίας, των παιδιών στο σχολείο με βάρδιες, είναι λίγο εξωπραγματικό να περιμένουμε να λειτουργήσει η ομάδα αυτών των ανθρώπων ως οικογένεια και είναι σκληρό να τους συμβουλεύουμε να έχουν τουλάχιστον ένα κοινό γεύμα την ημέρα, να μοιράζονται μια κοινή δραστηριότητα και να δημιουργούν ευκαιρίες για κοινή αναψυχή", καταλήγει η ερευνήτρια.

Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ

Οι τοκετοί με καισαρική έχουν αυξηθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, αλλά και γενικότερα παρατηρείται κατάχρηση φαρμάκων στη διάρκεια του τοκετού. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που έγινε στην Ευρώπη για την εγκυμοσύνη και την υγεία του παιδιού από την ελληνική πλευρά τα στοιχεία που συγκέντρωσε το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού δείχνουν ότι στην Αθήνα και τα περίχωρά της, οι τοκετοί που έγιναν με καισαρική τομή στη διάρκεια ενός χρόνου ήταν 22,5% ενώ χρησιμοποιήθηκε γενική αναισθησία σε 48,2% του συνόλου των τοκετών.

Οι καισαρικές που γίνονται στην Ελλάδα είναι οι διπλάσιες από αυτές που γίνονται στην Αγγλία και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Είναι μάλιστα εύλογο να δημιουργεί απορίες και προβληματισμούς: Οι ειδήμονες γνωρίζουν ότι οι τεχνολογικές εφαρμογές της επιστήμης μπορεί να έχουν συνέπειες, όταν γίνεται κατάχρηση: Περιγεννητική θνησιμότητα, παιδιά με σωματικά και διανοητικά προβλήματα... Από την άλλη πλευρά, με τη νάρκωση η μητέρα δεν μπορεί να χαρεί τη μοναδική στιγμή που το παιδί της έρχεται στον κόσμο! Οι γυναίκες μπορεί σε ένα ποσοστό να θέλουν να αποφύγουν τον πόνο, συνήθως όμως δεν είναι ενημερωμένες για το πόσο τις ωφελούν και πόσο τις βλάπτουν τα φάρμακα, αγνοούν τις επιπτώσεις της νάρκωσης στον τοκετό.

Χρειάζεται όμως όλοι να σκεφτούν πριν παρέμβουν στη φύση - για λόγους μη ιατρικούς: Τι μπορεί να κάνει η ίδια η ενδιαφερόμενη; Χρειάζεται να υπάρχει μια επικοινωνία με το γιατρό, μια μόνιμη σχέση εμπιστοσύνης, να ζητά η μητέρα εξηγήσεις, να κάνει ερωτήσεις χωρίς να παρεξηγείται και να ενημερώνεται για όλα τα ενδεχόμενα. Αν ο μαιευτήρας δυσανασχετεί, δε θέλει να δώσει πληροφόρηση και ν' ακούσει τις επιλογές και τις προτιμήσεις της, τότε είναι καλύτερα ν' αλλάξει γιατρό...

Ηδη, πριν από δέκα χρόνια ανακοινώνοντας τα συμπεράσματα της Πανελλήνιας περιγεννητικής έρευνας, η πανεπιστημιακός Χρύσα Τζουμάκα - Μπακούλα αποκάλυπτε ότι μόνο 10% από τους τοκετούς ξεκινούν και τελειώνουν χωρίς καμιά ιατρική παρέμβαση!

Οι τοκετοί με καισαρική έχουν αυξηθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, αλλά και γενικότερα παρατηρείται κατάχρηση φαρμάκων στη διάρκεια του τοκετού. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που έγινε στην Ευρώπη για την εγκυμοσύνη και την υγεία του παιδιού από την ελληνική πλευρά τα στοιχεία που συγκέντρωσε το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού δείχνουν ότι στην Αθήνα και τα περίχωρά της, οι τοκετοί που έγιναν με καισαρική τομή στη διάρκεια ενός χρόνου ήταν 22,5% ενώ χρησιμοποιήθηκε γενική αναισθησία σε 48,2% του συνόλου των τοκετών.

Οι καισαρικές που γίνονται στην Ελλάδα είναι οι διπλάσιες από αυτές που γίνονται στην Αγγλία και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Είναι μάλιστα εύλογο να δημιουργεί απορίες και προβληματισμούς: Οι ειδήμονες γνωρίζουν ότι οι τεχνολογικές εφαρμογές της επιστήμης μπορεί να έχουν συνέπειες, όταν γίνεται κατάχρηση: Περιγεννητική θνησιμότητα, παιδιά με σωματικά και διανοητικά προβλήματα... Από την άλλη πλευρά, με τη νάρκωση η μητέρα δεν μπορεί να χαρεί τη μοναδική στιγμή που το παιδί της έρχεται στον κόσμο! Οι γυναίκες μπορεί σε ένα ποσοστό να θέλουν να αποφύγουν τον πόνο, συνήθως όμως δεν είναι ενημερωμένες για το πόσο τις ωφελούν και πόσο τις βλάπτουν τα φάρμακα, αγνοούν τις επιπτώσεις της νάρκωσης στον τοκετό.

Χρειάζεται όμως όλοι να σκεφτούν πριν παρέμβουν στη φύση - για λόγους μη ιατρικούς: Τι μπορεί να κάνει η ίδια η ενδιαφερόμενη; Χρειάζεται να υπάρχει μια επικοινωνία με το γιατρό, μια μόνιμη σχέση εμπιστοσύνης, να ζητά η μητέρα εξηγήσεις, να κάνει ερωτήσεις χωρίς να παρεξηγείται και να ενημερώνεται για όλα τα ενδεχόμενα. Αν ο μαιευτήρας δυσανασχετεί, δε θέλει να δώσει πληροφόρηση και ν' ακούσει τις επιλογές και τις προτιμήσεις της, τότε είναι καλύτερα ν' αλλάξει γιατρό...

Ηδη, πριν από δέκα χρόνια ανακοινώνοντας τα συμπεράσματα της Πανελλήνιας περιγεννητικής έρευνας, η πανεπιστημιακός Χρύσα Τζουμάκα - Μπακούλα αποκάλυπτε ότι μόνο 10% από τους τοκετούς ξεκινούν και τελειώνουν χωρίς καμιά ιατρική παρέμβαση!

Η Μάνα του Τρίτου Κόσμου, ο πόλεμος, η λαχτάρα της ειρήνης (ζωγραφικές του τοίχου, στο πανεπιστήμιο της Μπολώνια)

"... Κι οι σάρκες μου, απ' τη σάρκα μου ανθισμένες, σοδειά θανάτου. Κι η τιμή κι η προκοπή μου μια κούπα στάχτη, ένα λαγήνι υπομονή. Γέννησα, πόνεσα κι ανάθρεψα... Για τους πολέμους των αιώνων το έχω πράξη. Δεν έχω τίποτα να δώσω ή να κρατήσω. Ουρλιάζει ο άνεμος κι η φρίκη του πολέμου τρυπάει τα φυλλοκάρδια και το νου μου, σφυρίζει στα μεδούλια και στα φρένα, στου μαύρου μέλλοντός μου τους αρμούς".

"Εκάβη" από το βιβλίο "Νύχτες βροχής" της Ελένης Χωρεάνθη που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Εριφύλη".

Η Μάνα του Τρίτου Κόσμου, ο πόλεμος, η λαχτάρα της ειρήνης (ζωγραφικές του τοίχου, στο πανεπιστήμιο της Μπολώνια)

"... Κι οι σάρκες μου, απ' τη σάρκα μου ανθισμένες, σοδειά θανάτου. Κι η τιμή κι η προκοπή μου μια κούπα στάχτη, ένα λαγήνι υπομονή. Γέννησα, πόνεσα κι ανάθρεψα... Για τους πολέμους των αιώνων το έχω πράξη. Δεν έχω τίποτα να δώσω ή να κρατήσω. Ουρλιάζει ο άνεμος κι η φρίκη του πολέμου τρυπάει τα φυλλοκάρδια και το νου μου, σφυρίζει στα μεδούλια και στα φρένα, στου μαύρου μέλλοντός μου τους αρμούς".

"Εκάβη" από το βιβλίο "Νύχτες βροχής" της Ελένης Χωρεάνθη που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Εριφύλη".