Η επέτειος των 50 χρόνων του ΔΣΕ έδωσε μια ώθηση, κύρια σε νεότερους συντρόφους, να γνωρίσουμε από πιο κοντά την εποποιία του ΔΣΕ. Μέσα σ' αυτό το επετειακό κλίμα που δημιούργησε η απόφαση της ΚΕ να τιμήσουμε οργανωμένα το ΔΣΕ, γεννήθηκε η σκέψη από μια ομάδα συντρόφων της ΚΟΘ να περπατήσουμε εκεί όπου στις 20 - 21 Αυγούστου του 1948 κινήθηκαν πραγματοποιώντας - μετά από 70 μέρες μαχών - τον ελιγμό οι σύντροφοί μας του ΔΣΕ και πέρασαν διατηρώντας ακέραιες τις δυνάμεις τους στο Βίτσι.

***

Η υλοποίηση αυτής της σκέψης μας έσπρωχνε σε συγκεκριμένα καθήκοντα. Στρωθήκαμε στο διάβασμα, κύρια πηγή μελέτης το περιοδικό του ΔΣΕ (εκδόσεις "Ριζοσπάστης") αντίστοιχες εκδόσεις του ΓΕΣ και άλλες εκδόσεις. Μέσα από τη μελέτη και εξασφάλιση χαρτών από ορειβατικούς συλλόγους, μελετήσαμε την περιοχή, χαράξαμε πορεία, εντοπίσαμε συντρόφους που είχαν πάρει μέρος στη μάχη του '48. Συζητήσαμε μαζί τους, εξασφαλίσαμε τη συμμετοχή τους στην ομάδα για να έχουμε άμεσες αφηγήσεις στο χώρο. Εξασφαλίσαμε την απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή (κατάλληλα αυτοκίνητα, ενδυμασία, τροφοδοσία, πρώτες βοήθειες, επικοινωνία, τηλεοπτική κάλυψη κ.ά.).

***

Κύριο χαρακτηριστικό της ομάδας ήταν ότι αποτελούνταν στη συντριπτική πλειοψηφία από συντρόφους που αντιλαμβάνονταν την περιοχή και τα γεγονότα, κύρια από τα "χαρτιά". Δύο, μόνο, σύντροφοι της ομάδας είχαν άμεσες εμπειρίες της περιοχής και των γεγονότων. Είχαμε εξασφαλίσει περισσότερους συντρόφους για να καλύψουμε με άμεσες αφηγήσεις τις κύριες εστίες των επιχειρήσεων, αλλά λόγοι οικογενειακοί και υγείας δεν τους επέτρεψαν να πλαισιώσουν την ομάδα.

Από τους συμμετέχοντες, ο ένας - από τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ στην περιοχή Βοϊου - μας βοήθησε σημαντικά στην αναγνώριση της περιοχής και στη σύνδεση των δύο φάσεων του αγώνα του λαού μας, για ανεξαρτησία, κοινωνική πρόοδο, σοσιαλισμό.

Ο άλλος σύντροφος, υπέργηρος πλέον, αλλά κοτσανάτος, είχε μεγάλη συμμετοχή στις επιχειρήσεις του '48, ήταν μάλιστα επικεφαλής του Λόχου του Τάγματος Ζάρα της 16ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ, που εξουδετέρωσε τα φυλάκια στην Γκίνοβα και άνοιξε το δρόμο για το πέρασμα των τμημάτων του ΔΣΕ στο Βίτσι.***

Μ' αυτή την προετοιμασία και σύνθεση, την Παρασκευή 11/7/97 και ώρα 3.00 τα ξημερώματα η αποστολή ξεκινάει από τη Θεσσαλονίκη, διευρύνεται στην Κοζάνη και τραβάμε για Καστοριά. Το δρομολόγιό μας ακολουθεί την αντίστροφη πορεία του ελιγμού, από Βόρεια - Νότια.

Από Καστοριά, Μεσοποταμία, Χιονάτο, Καλή Βρύση. Σκοπός, το ανέβασμα στην Αλεβίτσα και η γνώση του χώρου όλης της περιοχής.

***

Στην Καλή Βρύση τα "καλά" αυτοκίνητα αποσύρονται, γυρνάνε πίσω. Τα τζιπ, μια "κλούβα" με την υποδομή και ένα "Λάντα" παίρνουν το δασικό δρόμο για την κορυφή της Αλεβίτσας (1.589 ύψωμα). Η Αλεβίτσα, μαζί με τα Βόλια και την Αμμούδα, εξασφαλίζουν τον απόλυτο έλεγχο της αριστερής πλευράς του Ανω Αλιάκμονα.

Η θέα είναι... υπάρχει λέξη να την εκφράσει; Αγναντεύεις, μας βοηθούν οι χάρτες, ο παλιός σύντροφος.

Ψωριάρικο (1.441), Τσάρνο, Γράμμος (2.520), Αμμούδα, Βίτσι, Μάλι - Μάδι, στους πρόποδες Μονόπυλο, Κρύα Βρύση.

Στην κορυφή της Αλεβίτσας σε πιάνει δέος. Αρχίζεις να γίνεσαι συγκρίσιμος. Καθώς τα αυτοκίνητα σκοντάψανε στο δασικό χωματόδρομο, αναστατώνεσαι μαζί τους και δυσανασχετείς. Στο μυαλό αρχίζει τότε η σύγκριση "για σκέψου να ανεβαίνεις ετούτη την πλαγιά πολεμώντας, νηστικός, κακοντυμένος, με βροχή, με ζέστη. Τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί;".

Απ' την κορυφή της Αλεβίτσας αποκτάς την αίσθηση - στο χώρο, της απόστασης μεταξύ της Γκίνοβας και του Βίτσι που πέρασε ο ΔΣΕ. Σε πιάνει σύγκρυο όταν αναλογίζεσαι ότι απ' το σημείο που βρίσκεται στους πρόποδες της Αλεβίτσας, αυτοί έφταναν μαχόμενοι στο Βίτσι. Στο μυαλό περνάει σαν αστραπή η σκέψη αν "είναι δυνατόν;"!

Ο τόπος, τα γεγονότα, σε προσγειώνουν. Κι όμως έτσι έγινε!

Στην κορυφή της Αλεβίτσας όλοι μοιάζουμε να είμαστε χαμένοι στις σκέψεις μας.

Η φωνή του αφηγητή από το χρονικό της δράσης του ΔΣΕ, δένεται με τοχώρο:

Στις 3/8/1948 "αποκρούστηκαν μαζικές επιθέσεις του εχθρού στον τομέα της Αλεβίτσας. Σκοτώθηκαν 73 και τραυματίστηκαν 240 μοναρχοφασίστες. Με πυροβολικό και "πάντσερ" εξουδετερώθηκαν τα θωρακισμένα του εχθρού. Τα τμήματά μας, ύστερα από διαταγή, αποσύρθηκαν από ορισμένες θέσεις στην κατεύθυνση της Αμμούδας". Σφοδρές αντεπιθέσεις του ΔΣΕ στον τομέα Αλεβίτσας. Σκοτώθηκαν 143, καταστράφηκαν 340 και αιχμαλωτίστηκαν 10 μοναρχοφασίστες, πάρθηκαν πολλά λάφυρα.

10/8/48 - ολομέτωπες επιθέσεις τριών εχθρικών ταξιαρχών προς Αλεβίτσα. Χρησιμοποίηση τριών πυροβολικών από τον τομέα Πενταλόφου, με αποτέλεσμα να έχουν οι μοναρχοφασίστες τρομακτικές απειλές. Προσπάθειες του εχθρού να κυκλώσει τμήματά μας στα νότια περάσματα της Αλεβίτσας απέτυχαν.

11/8/48 - μετά από 59 μέρες ηρωικής αντίστασης, οι υπερασπιστές της Αλεβίτσας, ύστερα από διαταγή συμπτύχθηκαν σε άλλες θέσεις.

Η αποστολή κατηφορίζει για Μονόπυλο. Στο Μονόπυλο γίνεται στάση για κολατσιό. Είμαστε στους πρόποδες της Αλεβίτσας, στο Ρέμα.

"Για θυμήσου, σύντροφε, από πού ήρθατε;", ρωτάμε τον Ζώη Τέντα,επικεφαλής του Λόχου Ζάρα. Κοιτάζει γύρω, σκέπτεται. Ανεβαίνουμε μια πλαγιά. Ερείπια σπιτιών, ανασκαμμένα αντερείσματα, που κάποτε προσπαθούσαν να συγκρατήσουν τη γη για καλλιέργειες. Ερημιά απόλυτη, ο ήχος του νερού στο ρέμα τη σπάει. "Προσπαθώ να θυμηθώ τον τόπο, έχει τόσο αλλάξει, ήταν και νύχτα, πού να θυμάσαι... Τους συντρόφους του Λόχου μου που χάθηκαν τους έφερα τώρα όλους στο μυαλό μου". Απ' το Μονόπυλο πέρασαν αφού συγκεντρώθηκαν 9.500 άνδρες του ΔΣΕ για το Βίτσι.

Συνεχίζουμε να τραβάμε για Γράμμουστα (Γράμμο), περνάμε από Σλήμνιτσα.

Σλήμνιτσα: Η τέλεια ερημιά, το τέλειο ξεθεμελίωμα. Θες ο τρόπος που είναι σωριασμένα τα ερείπια των σπιτιών του χωριού, θες το χρώμα της πέτρας, κίτρινο σαν ώχρα, θες η σκέψη ότι εδώ ζούσαν άνθρωποι και τώρα δεν υπάρχει παρά μία μονάδα ΛΟΚ, όλα αυτά σε μεταφέρουν σε κείνο το ανελέητο 70ήμερο του 1948. Οσο δένεσαι με το τοπίο, τόσο πιο βαθιά αισθάνεσαι τα γεγονότα που γνωρίζεις από το διάβασμα ή την αφήγηση όποιου. Η Σλήμνιτσα θαρρώ αυτό ακριβώς σου δίνει. Τη φρικαλεότητα των ιμπεριαλιστών, να εξοντώσουν πάση θυσία το κίνημα και τους στόχους του.

Συνεχίζοντας για Γράμμουστα συναντάμε απέναντι αριστερά, όπως ανεβαίνει ο δρόμος, ένα θεόρατο άνοιγμα στο βράχο, η είσοδος στο κεντρικό νοσοκομείο του ΔΣΕ. Δεν υπάρχουν χρονικά περιθώρια για επίσκεψη. Από ό,τι φαίνεται, χρειάζεται καλή προπαρασκευή για να το προσεγγίσει κάποιος. Ενας στόχος για την επόμενη εξόρμηση, πάση θυσία!

Γράμμουστα: Ενας απέραντος βοσκότοπος, πάνω μας το 2.520, ένας απέραντος χαλιάς, άνω και κάτω μαχαλάς της πάλαι ποτέ Γράμμουστας, κονάκια σε στιλ "τολ" των Βλάχων. Στο καφενείο μαζεμένοι μας υποδέχονται αγανακτισμένοι για τις "κλοπές των κοπαδιών τους από τους Αλβανούς".

"Ολοι ίδιοι είστε" η πρώτη κουβέντα. Ηρεμούν μετά. "Οι μόνοι που μας επισκέφτηκαν", παραδέχονται. Μας κερνούν καλό κοκορέτσι.

Κατηφορίζουμε προς Πευκόφυτο Χρυσή. Πιάνουμε τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο για Κόνιτσα και τραβάμε για Αετομηλίτσα (Ντέντσικο). Χωματόδρομος, σκόνη αφόρητη, κατολισθήσεις, σου κόβουν την ανάσα. Στην πλατεία του χωριού μια βρύση σχεδόν στάζει. Ταμπέλα: "Προσοχή το νερό δεν πίνεται". Η παλιά γενιά με τις γκλίτσες, μας καλωσορίζει. Τα προβλήματα παλιά: οι δρόμοι, τα κοπάδια, οι νέοι που δε στέκονται στον τόπο, ο μόχθος τους που δεν αμείβεται.

Αετομηλίτσα - Ενα μπαλκόνι που σου φέρνει σχεδόν στα πόδια σου όλο το μέτωπο των 70 ημερών. Οι χάρτες ξεδιπλώνονται. Η αναγνώριση αρχίζει. Απ' τον εξώστη της πλατείας με τις πλάτες στη βρύση.

Αριστερά και κάτω: ο Προφήτης Ηλίας, Οξυά, Κάμενικ, Γκόλιο.

Νοτιότερα: Γύφτισσα, Ταμπούρι, Κλέφτης, Πύργος.

Πίσω μας, επάνω μας: Περήφανο, Κιάφα, Σιούφλικας.

Σχεδόν κυκλώσαμε το Γράμμο. Εχουμε τώρα αίσθηση των αποστάσεων, της μορφολογίας του εδάφους, τι σημαίνει 5 χιλιόμετρα στο Κάμενικ ή 1 χιλιόμετρο στον Πύργο. Κάθε κορφή και μια εποποιία. Κάθε πλαγιά με τις δικές της θυσίες, τους δικούς της ήρωες. Ενας συνδυασμός διαδρομών με αυτοκίνητα και αντίστοιχες αναβάσεις στα υψώματα μπορεί να εξασφαλίσει την επίγνωση αυτού του τιτάνιου αγώνα. Απαιτείται καλός σχεδιασμός και χρόνος.Τραβάμε για Κόνιτσα. Διανυκτέρευση. Παρά το στρίμωγμα στα δωμάτια του ξενοδοχείου, όλοι με ανακούφιση πήγαμε με τη σειρά στο μπάνιο. Το Σάββατο, ώρα 3 τα χαράματα κλείνει το πρώτο 24ωρο. Κάτω από το πλατάνι, που καθώς λένε είναι 150 χρόνων, ο καθένας μας χάνεται στις αναμνήσεις του. Εκείνη η βουνοκορφή πάνω απ' την Κόνιτσα που δεν κατάφερε ο ΔΣΕ να καταλάβει κι έχασε την Κόνιτσα, βαραίνει στις καρδιές μας. Το πρωί ξεκινήσαμε για τον Κλέφτη. Στη σκέψη ότι θα τον πατήσουμε, ο ύπνος έρχεται γρήγορα.

Σάββατο 12 Ιούλη και ώρα 10 π.μ. Τραβάμε για τον Κλέφτη. Είναι βλέπεις και οι αναγκαίες επισκευές στα αυτοκίνητα που σε καθυστερούν. Φυσιολογικές φθορές μέσα σ' αυτά τα τσουγκάνια. Πιάνουμε την άσφαλτο πάνω από Κόνιτσα, αφήνοντας αριστερά το ύψωμα που δεν κατάφερε να καταλάβει ο ΔΣΕ στη μάχη της Κόνιτσας. Μετά από 20 λεπτά διαδρομή εγκαταλείπουμε την άσφαλτο και πιάνουμε αριστερά δασικό χωματόδρομο μέχρι τα 1.650 μέτρα. Με δυσκολίες πάνε τα αυτοκίνητα.

Εκεί που φτάνουν τα αυτοκίνητα υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο πλάτωμα. Ο Τέντας μένει στη βάση. Ο ΕΛΑΣίτης, παρά το πρόβλημα καρδιάς, ορμάει για την κορφή πρώτος και καλύτερος.

Ο Κλέφτης,τώρα ξέρουμε, είναι μπροστά μας κι επάνω μας. Είναι τόση η λαχτάρα να τον ανέβουμε, που ορμάμε κατ' ευθεία προς την πλαγιά με τις οξιές. Κανένας μας δε γνωρίζει αν υπάρχει μονοπάτι. Κάτι πατημένα χόρτα μάς παραπλανούν. Πέφτουμε μέσα στην πλαγιά, πυκνό φύλλωμα, χαμηλόκλαδες οξιές, παχύ στρώμα φυλλώματος που γλιστρά επικίνδυνα, απότομη ανηφόρα, τραβάμε στα τυφλά. Οι σφυγμοί ανεβαίνουν στους 180, μούσκεμα στον ιδρώτα, τα στήθια ανεβοκατεβαίνουν. Το πείσμα είναι μεγάλο. Ο "καμεραμάν" υποφέρει περισσότερο, το ίδιο ο σύντροφος που κουβαλάει τον τρίποδα. Και κείνος ο σύντροφος, ο παλιός αντάρτης του ΕΛΑΣ, με το πρόβλημα στην καρδιά, να ορμάει ίσα πάντα, καθόλου πλάγια διαδρομή. Κάνουμε στάσεις για τις αναγκαίες ανασυντάξεις, απώλειες. Αχ, αυτός ο σύντροφος με το στομάχι, ο Φίλιππος, έχει και πυρετό, μένει στα μισά, παίρνει εντολή να γυρίσει στη βάση.

Το πείσμα είναι μεγάλο, πίσω δεν κάνουμε. Ξέρουμε ότι η κορφή είναι από πάνω μας, πάνω - κάτω 200 μέτρα. Δε βλέπεις τίποτε παρά μόνο ρόμπολα θεόρατα, φτέρες ένα μπόι και οξιές. Η αποκοτιά μας υπήρξε πολύτιμη, πήραμε μια γεύση το τι σημαίνει να ορμάς σε ύψωμα εν ώρα μάχης. Ανιση, βέβαια, η σύγκριση, αλλά πολύτιμη.

Τραβάμε για Αρένες - Λίμνες Μουτσαλιά.

"Εδώ μας ανακοινώθηκε η διαταγή σύμπτυξης στις 19 Αυγούστου, εδώ συγκροτήθηκε ο "Λόχος των εθελοντών"" αφηγείται ο Ζωής Τέντας.

Απ' τις Αρένες στο Μονόπυλο, στην Γκίνοβα, αποστολή θανάτου. Ο δρόμος για το Βίτσι έπρεπε πάση θυσία ν' ανοιχτεί!

Να στο ανακοινώνουν σ' αυτό τον τόπο... Τι τόπος! Ενα θαύμα της φύσης. Τέτοια ομορφιά και συ να τραβάς στο θάνατο... Θυμίζει - το γεγονός - τους στίχους του Σολωμού για την Εξοδο του Μεσολογγίου. Μια βρύση στις Αρένες λέγεται 300άρα.Αν γεμίσεις ένα δοχείο ενός λίτρου και το ζυγίσεις θα είναι 300 δράμια και όχι 312 όπως θα 'πρεπε κανονικά. Οποιος δεν πήγε στις Αρένες, στις Λίμνες Μουτσαλιά, χάνει ένα κομμάτι απ' τη ζωή του.

Ο Τέντας διηγείται μπροστά στην κάμερα. Εμείς, χαμένοι στα συναισθήματά μας. Προσπαθούμε να ενώσουμε τις τοποθεσίες, να συναισθανθούμε τις αποστάσεις. Καταλαβαίνουμε τι σημαίνει να τις καλύπτεις με αυτοκίνητο, τώρα αντιλαμβανόμαστε τι σημαίνει να πολεμάς και να τις καλύπτεις πεζός. Γίνεσαι πάλι συγκρίσιμος.

Το νερό - 300άρι - είναι παγωμένο. Η επιμελητεία δούλεψε καλά. Εχουμε ντομάτες, τυριά, κασέρια, ελιές, ζαμπόν, τσίπουρο, μπίρες.

Βλέπεις το γέρο, τώρα, και προβάλεις στην οθόνη του μυαλού σου το νεαρό επικεφαλής του Λόχου από δω στο Μονόπυλο, στην Γκίνοβα, μαζί με τους εξήντα του Λόχου του. Συγκρίνεσαι: με αυτοκίνητα - με τα πόδια, χορτάτοι - νηστικοί, εκδρομείς - αποστολή θανάτου. Αθελά σου αναφωνείς ξανά: τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί;