Η Τουρκία στις αρχές της δεκαετίας του '50, όταν το Κυπριακό άρχισε να φουντώνει και να παίρνει διαστάσεις, ακολούθησε παρελκυστική πολιτική τακτική, κυρίως, απέναντι στην Ελλάδα. Υψηλόβαθμοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι της διαβεβαίωναν κατηγορηματικά Ελληνες συναδέλφους τους πως δεν υπήρχε τουρκικό ενδιαφέρον για την Κύπρο - και τη λύση που θα δινόταν - κι ότι το ζήτημα αυτό ήταν ελληνοβρετανική υπόθεση. Για παράδειγμα, αυτό ήταν το περιεχόμενο των θέσεων για το Κυπριακό που ανέλυσε ο Τούρκος πρωθυπουργός Μεντερές στον Ελληνα μονάρχη Παύλο και στη σύζυγό του Φρειδερίκη, όταν οι τελευταίοι επισκέφθηκαν την Τουρκία τον Ιούνη του '52 (Βασίλισσα Φρειδερίκη: "Μέτρον Κατανοήσεως", εκδόσεις "Βιβλιομεταφραστική", 1971, σελ. 198).

Από την άλλη όμως, δεν έλειπαν και οι δηλώσεις με αντίθετο περιεχόμενο. Λόγου χάρη, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Κιοπρουλού, σε δήλωσή του στην εφημερίδα "Χουριέτ" τον Απρίλη του 1951, δεν άφησε αμφιβολίες για τις προθέσεις της χώρας του: "Η γεωγραφική θέση της Κύπρου σχετικώς προς την Τουρκία - είπε - η παρουσία εκεί μάζης ομογενών μας και οι ιστορικοί μας δεσμοί, καθιστούν, φυσικά ζωηρόν το ενδιαφέρον μας διά την Κύπρον. Δε βλέπομεν τον λόγον αλλαγής της σημερινής νομικής θέσεως της νήσου, αλλά εάν τεθή σοβαρόν ζήτημα αλλαγής της καταστάσεως αυτής δεν είναι δυνατόν να επιτρέψωμεν, όπως γίνη αυτή κατ' αντίθετον προς τα δίκαιά μας τρόπον" ("Βήμα" 22/4/1951 και Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον εμφύλιο στη χούντα", τόμος Α' σελ. 349).

Η τακτική αυτή της Τουρκίας είχε αποτελέσματα, δεδομένου ότι η ελληνική πλευρά συνειδητοποίησε πολύ αργά - και προπαντός εμπράκτως - τις προθέσεις της γειτονικής χώρας. Είναι όμως γεγονός που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση πως η όποια εμπλοκή της Τουρκίας στο Κυπριακό δε θα ήταν αυτή που γνωρίζουμε, τόσο στο ξεκίνημά της όσο και στην εξέλιξή της, αν δεν υπήρχε από πίσω η ενθάρρυνση, η ενίσχυση και η καθοδήγηση των μεγάλων δυνάμεων της Δύσης, δηλαδή της Αγγλίας και των ΗΠΑ.

Η ανοιχτή εμπλοκή της Τουρκίας στο ζήτημα της Κύπρου έχει την αρχή της στα τέλη Ιουνίου του 1955, όταν η Μεγάλη Βρετανία παίρνει την πρωτοβουλία να καλέσει Ελλάδα και Τουρκία σε τριμερή Διάσκεψη στο Λονδίνο για το Κυπριακό. Μ' αυτή της την πρωτοβουλία η Αγγλία επιδίωκε να κερδίσει χρόνο, να ματαιώσει τη συζήτηση μιας πιθανής νέας προσφυγής της Ελλάδας στον ΟΗΕ για το θέμα, να περιορίσει στο μέγιστο δυνατό τη διεθνή διάσταση του ζητήματος και να το κλείσει στα στενά πλαίσια τριών και μόνο χωρών, όπου ο δικός της ρόλος θα είναι ηγεμονικός και, τέλος, να καταστήσει την Τουρκία ισότιμο συνομιλητή στις υποθέσεις της Κύπρου, αδυνατίζοντας αισθητά την ελληνική θέση. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι στην πρόσκληση που απηύθυνε σε Ελλάδα και Τουρκία για την τριμερή διάσκεψη του Λονδίνου, το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών δεν έκανε λόγο για το κυπριακό ζήτημα ως θέμα αυτοδιάθεσης του λαού της Κύπρου, αλλά ως μέρος του προβλήματος της άμυνας της ανατολικής Μεσογείου. Ετσι η Μεγαλόνησος εντάχθηκε ουσιαστικά στο πλαίσιο των σχεδιασμών γύρω από τη Νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.

Η κυβέρνηση του Παπάγου αποδέχτηκε τη βρετανική πρόταση για τριμερή σχεδόν αμέσως. Αλλωστε δεν ήταν στις συνήθειές της να αγνοήσει την πραγματικότητα που δημιουργούνταν, δεδομένου ότι την 1η Ιουλίου του 1955 είχε παρέμβει και το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο με σαφή και κατηγορηματική δήλωσή του ταυτιζόταν απόλυτα με τις αγγλικές θέσεις, δίνοντας, μεταξύ άλλων, την ευλογία του στην επίσημη και ισότιμη εμπλοκή της Τουρκίας στις κυπριακές υποθέσεις (Σπ. Λιναρδάτου, στο ίδιο, τόμος Β' σελ. 314). Πώς όμως θα κάμπτονταν οι αντιδράσεις, που ομολογουμένως υπήρξαν ισχυρές, τόσο σε Ελλάδα όσο και σε Κύπρο; Επρεπε να τηρηθούν κάποια προσχήματα. Ετσι, ύστερα από πιέσεις και αντιδράσεις ο Παπάγος έδωσε εντολή να κατατεθεί προσφυγή της Ελλάδας στον ΟΗΕ για το Κυπριακό, πράγμα που έγινε στις 25 Ιουλίου.

Η Τριμερής Διάσκεψη άρχισε στις 29 Αυγούστου του 1955 στο Λάγκαστερ Χάουζ του Λονδίνου κι όπως ήταν αναμενόμενο η Αγγλία κατάφερε να εμφανίσει το Κυπριακό ως ελληνοτουρκική διαμάχη και τον εαυτό της στη θέση του διαιτητή που κατέβαλε... φιλότιμες προσπάθειες για να... γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία. Το σπουδαιότερο όμως, δεν είναι τι έγινε στη Διάσκεψη αλλά η προβοκάτσια που στήθηκε παράλληλα με τη Διάσκεψη, με αποτέλεσμα να σημειωθεί εθνική τραγωδία για την Ελλάδα, θύματα της οποίας υπήρξαν οι Ελληνες της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης. Συγκεκριμένα, μια μέρα πριν τελειώσει η τριμερής Διάσκεψη του Λονδίνου, στις 6 Σεπτεμβρίου 1955, οργανωμένες ομάδες Τούρκων - με πρόσχημα μια έκρηξη που σημειώθηκε στον κήπο του τουρκικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη από την οποία έσπασαν τα τζάμια στο σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ - με τη βοήθεια των αρχών και με την κάλυψη της κυβέρνησης του Μεντερές, εξαπέλυσαν πογκρόμ κατά της ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινούπολης και των Ελλήνων αξιωματικών που ήταν αποσπασμένοι στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στη Σμύρνη. Υπολογίζεται ότι πάνω από 2.500 ελληνικά καταστήματα, 5.000 κατοικίες, 78 εκκλησίες, 70 σχολεία και 4 νεκροταφεία καταστράφηκαν ολοκληρωτικά ή έπαθαν πολύ σοβαρές ζημιές (Α.Γ. Ξύδη, Σπ. Λιναρδάτου, Κ. Χατζηαργύρη: "Ο Μακάριος και οι σύμμαχοί του", σελ. 284). Επιπλέον οι τουρκικές αρχές με επίσημη ανακοίνωσή τους έκαναν λόγο για 3 νεκρούς και μερικές εκατοντάδες τραυματίες, αλλά σίγουρα η κατάσταση ήταν πολύ χειρότερη.

Το πογκρόμ της 6ης Σεπτεμβρίου του '55 ήταν η απαρχή για την εξόντωση της ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινούπολης και φυσικά δεν επρόκειτο για μια πρωτοβουλία που πήρε μόνη της η τουρκική κυβέρνηση, αλλά για μια επιχείρηση εμπνευστής της οποίας υπήρξε η Μεγάλη Βρετανία και πρόθυμος εκτελεστής ο Μεντερές, η κυβέρνησή του και οι αρχές του γειτονικού κράτους. Οπως αποδείχτηκε το 1960 στη δίκη των Μεντερές - Ζορλού, η οργάνωση των γεγονότων είχε υποδειχτεί από το Λονδίνο και ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Μακ Μίλαν, με κρυπτογραφημένο μήνυμά του προς τον Μεντερές στις 28 Αυγούστου 1995, δηλαδή μια μέρα πριν αρχίσει η τριμερής, ζητούσε εντονότερη δράση για να αποδειχτεί η απόφαση των Τούρκων να διεκδικήσουν τα δίκαιά τους. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει, επίσης, ότι και από ελληνικής πλευράς είχε αποδειχτεί η βρετανική εμπλοκή στην υπόθεση, δεδομένου ότι αποκαλύφθηκε με ατράνταχτα στοιχεία πως την έκρηξη στο τουρκικό προξενείο της Θεσσαλονίκης σχεδίασαν, οργάνωσαν και εκτέλεσαν ο Τούρκος πρόξενος και πράκτορες της Ιντζέλιντζενς Σέρβις (Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον εμφύλιο στη χούντα", τόμος β' σελ. 334 - 337).

Η εθνική τραγωδία που ξεκίνησε στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη συνεχίστηκε λίγες μέρες αργότερα, όταν στις 21 Σεπτεμβρίου 1955 η Πολιτική Επιτροπή του ΟΗΕ, με πρωταγωνιστές τους Αμερικανούς, καταψήφισε την ελληνική αίτηση για εγγραφή του Κυπριακού στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού. Μετά δύο μέρες, στις 23 Σεπτεμβρίου, η Γενική Συνέλευση ενέκρινε την απόφαση της Πολιτικής Επιτροπής με 28 ψήφους κατά της εγγραφής, 22 υπέρ και 10 αποχές. Ολες οι χώρες του ΝΑΤΟ, πλην της Ελλάδας και της Ισλανδίας, ψήφισαν εναντίον της εγγραφής, ενώ υπέρ τάχθηκαν οι σοσιαλιστικές χώρες και μερικές αραβικές, λατινοαμερικάνικες και ασιατικές. Η ήττα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής ήταν απόλυτη, δεδομένου ότι δεν είχε επιτευχθεί η εγγραφή του θέματος στην ημερήσια διάταξη της ΓΣ του ΟΗΕ, κάτι που είχε γίνει το 1954. Ετσι η πολιτική της υποταγής και της υποτέλειας στον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό είχε ξεπεράσει πλήρως τα όρια της χρεοκοπίας κι ήταν φανερό πλέον, ακόμη και στους πιο δύσπιστους, ότι μόνο εθνικές ήττες και τραγωδίες μπορούσε να συσσωρεύσει. Ελα όμως που η ελληνική αστική τάξη είχε ταυτίσει την ύπαρξή της με μια τέτοια πολιτική!

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Την επόμενη Κυριακή: Η δράση του λαϊκού κινήματος

Του Χαμπή ΤΣΑΓΚΑΡΗ

Ηταν δύσκολοι καιροί, με τη χούντα στη ράχη του ελληνικού λαού και τον Τάσσο να διαμαρτύρεται με τους "σκλάβους" του στη Λευκωσία το 1971. Τότε ήταν η πρώτη μας συνάντηση, μια συνάντηση που καθόρισε τα δημιουργικά βήματά μου.

Μαγεύτηκα με όσα ακολούθησαν. Ηταν όλα πρωτόγνωρα με το παρθενικό ταξίδι μου εκτός Κύπρου, με τ' αγκάλιασμα της Λουκίας και του Τάσσου, με τη θερμή φιλοξενία στην Αθήνα και το Πεταλίδι, με τα μαθήματα στον πάγκο του Τάσσου μέχρι και τις έντεκα τη νύχτα. "Κουραστήκατε" - είπα στον Τάσσο μια νύχτα και πρόσθεσα: "Να κάνουμε ένα διάλειμμα". Και η απάντησή του: "Κάτσε εδώ. Αν μάθεις, θα μάθεις τώρα". Αυτό ήταν. Ο Τάσσος μου έμαθε τα πρώτα σοβαρά πράματα για τη χαρακτική, καθόρισε όμως και την πορεία μου μέχρι σήμερα, παρά το ότι ακολούθησαν εξάχρονες σπουδές μου στις Γραφικές Τέχνες στη Μόσχα.

Στη Μόσχα δεν έμπαινα σε καλούπια - ήταν πίσω μου ο Τάσσος. Μιλούσα στους καθηγητές μου για τον Ελληνα δάσκαλό μου, τους έδειχνα από διάφορα έντυπα τα χαρακτικά του Τάσσου, τον αγάπησαν και θαύμαζαν τη δουλιά του. Η χαρά μου ήταν αμέτρητη, όταν μια μέρα ο πιο αγαπητός μου καθηγητής στη Μόσχα, μου έδειξε στο εργαστήρι του τις τελευταίες ξυλογραφίες. "Επηρεάστηκα πολύ από τον Τάσσο", μου είπε. Ηταν ολοφάνερο: "Τα ξερά δέντρα..." του Τάσσου ξαναγεννήθηκαν μέσα από την ψυχή και τη μαστοριά του Μιχαήλ Αβακάμοφ.

Ηταν πολύ λίγο που ήμουν με τον Τάσσο στο εργαστήρι του στην Αρδηττού, όμως αυτό το "λίγο" είναι από το 1971 μέχρι σήμερα. Τα πρώτα μου χαρακτικά στην Κύπρο, μετά την επιστροφή από την Αθήνα, είχαν έντονη την επίδραση του μεγάλου δασκάλου μου. Με τα χρόνια, με την παρεμβολή της Μόσχας και τη δουλιά που ακολούθησε, τα πράματα αφομοιώθηκαν καλύτερα, η έκφραση είναι πιο κυπριακή, αλλά κάθε φορά που χαράσσω θυμούμαι τον Τάσσο και τα μαθήματά του στην Αρδηττού. Πολλά που ευτύχισα ν' ακούσω από το στόμα του, σε διάφορες συναντήσεις μας, με συντροφεύουν συχνά και με προστατεύουν από παραστρατήματα.

Θυμούμαι τον Τάσσο και θέλω να τον θυμούνται όλοι και να τον μάθουν και οι νεότεροι. Το καλοκαίρι του 1995 ξεκίνησα στην Κύπρο Σχολή Χαρακτικής με δωρεάν μαθήματα στη μνήμη του Τάσσου. Στα τέσσερα καλοκαίρια που πέρασαν είχα αρκετούς μαθητές - από παιδιά του Δημοτικού μέχρι και συνταξιούχους - που θέλησαν να μάθουν χαρακτική. Αλλοι ενδιαφέρονταν σοβαρά και άλλοι για πιο απλά πράματα στη χαρακτική. Ολοι όμως μαθαίνουν για τον Τάσσο και ξέρουν ότι τα δωρεάν μαθήματα που δέχονται τα χρωστούν σ' αυτόν που με δίδαξε κι εμένα δωρεάν το άλφα - βήτα της χαρακτικής. Και θα συνεχιστεί αυτό όσο ζω. Και κάθε Οκτώβρη θα συνεχίσουν να εκτίθενται τα έργα των μαθητών της Σχολής. Είναι ένα διαφορετικό μνημόσυνο για τον μεγάλο μου δάσκαλο Α. Τάσσο.

Το Δεκέμβρη του 1954, με την απόρριψη από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ της ελληνικής προσφυγής για το Κυπριακό, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ολοκληρώθηκε ένας κύκλος ενεργειών και διαδικασιών γύρω από το φλέγον αυτό ζήτημα. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτού του κύκλου ήταν η πλήρης αποτυχία μιας πολιτικής που αναζητούσε την όποια λύση στο Κυπριακό μέσα στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος, με φυσικό επακόλουθο τις συνεχείς ταπεινώσεις της Ελλάδας από τους υποτιθέμενους συμμάχους της, την Αγγλία και τις ΗΠΑ. Οι ταπεινώσεις αυτές - δεν είναι υπερβολή να το πούμε - έπαιρναν το χαρακτήρα διεθνούς διασυρμού της χώρας λόγω της υποτελούς στάσης που κρατούσαν απέναντι στον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό οι ελληνικές κυβερνήσεις του Κέντρου και της λεγόμενης Δεξιάς, που χειρίστηκαν αυτή την περίοδο το Κυπριακό στη διεθνή σκακιέρα.

Κοντά στο νου και η γνώση, λοιπόν, πως αυτή η πολική δε θα αργούσε να οδηγήσει τις εξελίξεις από την εθνική ταπείνωση στην εθνική τραγωδία. Και η τραγωδία ήρθε όταν στο Κυπριακό μπήκε για τα καλά η Τουρκία με τις πλάτες των δύο προαναφερόμενων μεγάλων συμμάχων της ελληνικής οικονομικοπολιτικής ολιγαρχίας.