Με τη "Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1999" συμπληρώθηκε ο 56ος τόμος, αξιόλογο κεφάλαιο για τα Ελληνικά Γράμματα. Ο πνευματικός άνθρωπος, αυτός που διψάει να πλουτίζει συνεχώς τα "μάτια της ψυχής" του, βρίσκει συγκεντρωμένη σ' αυτό το χρονιάτικο περιοδικό την κατάθεση των συγγραφέων μας, κι εγκύπτοντας στις 500 σχεδόν σελίδες του ανακαλύπτει καινούρια πηγαία ταλέντα, συνάμα απολαμβάνει και τους καρπούς των κορυφών της λογοτεχνίας μας, που δε ζουν, καθώς κάθε χρονιά υπάρχει απαραίτητα αυτή η αναδρομή.

Φέτος έχει και τούτο το επιπλέον. Οι κορυφές μας αυτές αναφέρονται στο δεύτερο μεγάλο έπος του λαού μας, την Εθνική Αντίσταση, με την προσεχτική επιμέλεια και εισαγωγή του Θεοδόση Δασκαλόπουλου: Γαλάτεια Καζαντζάκη, Θέμος Κορνάρος, Δημοσθένης Βουτυράς, Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη, Ηλίας Βενέζης, Ζήσης Σκάρος, Γιάννης Σφακιανάκης, Μέλπω Αξιώτη, Νικηφόρος Βρεττάκος, Γιάννης Ρίτσος.

Αξιοπρόσεχτες μελέτες, απομνημονεύματα, ποίηση και διήγημα, το βασικό πάντοτε υλικό της "Φιλολογικής Πρωτοχρονιάς", διανθισμένο με εικαστικές παρουσίες και σκίτσα λογοτεχνών μας. Μια θαυμάσια πινελιά το εξώφυλλο της ,Φιλολογικής Πρωτοχρονιάς", έργο του ζωγράφου Σπύρου Βικάτου με τίτλο: "Το σκάκι".

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Για ποιητική συλλογή που ξεχειλίζει από γυναικεία ευαισθησία, όπως αυτή της Μαρίας Γραμματικού, ο τίτλος "Το ρόδι κι ο ήχος" είναι αποκαλυπτικός. Το ρόδι συμβολίζει την καρδιά της, ο ήχος τη μουσική της ποίησής της. Είμαι μια ροδακινιά/ που ανθίζει/ στο φως σου/ Η απουσία σου/ μου αφαιρεί τα λουλούδια" λέει η ποιήτρια, εκθειάζοντας την αγάπη της με περίσσια λυρική ομορφιά: "Τι ωραία και ανεξίκακη που είναι η αγάπη μου/ σαν ένα μεταξένιο πουλί/ που απλώνει τις φτερούγες του βαθιά στα πράσινα δέντρα/ βαθιά μες στο χρυσάφι των χαμομηλιών και του ήλιου".

Κάθε που συναντά τον άνθρωπο χαμένο στο ανούσιο της αοριστίας, τον ανακαλεί στη συμπαντική ουσία της ζωής, που πάλλει εντός της: "Είμαι εγώ το ανεξήγητο πέλαγος/ που αγναντεύει η ματιά σου στον ορίζοντα".

Η Μ. Γ. παλεύει ανάμεσα στις παρουσίες και απουσίες του άλλου. Στις απουσίες, ο πόνος στην καρδιά λεπίδι. "Και πώς να φύγω απ' την καρδιά μου, / γίνεται/ κανείς, να φύγει απ' την καρδιά του;"

Δε θέλει ο ήχος της καρδιάς της να μεταλλάσσεται σε κραυγή, καθώς εμποδίζεται ν' ανθίζει τ' άνθη του καλού: "Στο στήθος μας σφίγγουμε ακόμα/ ένα μαντολίνο/ Για να μην παίζουμε/ μας κόψανε τα δάχτυλα".

Ελπίδα υπάρχει, αλλά κρύβεται πίσω απ' την κατήφεια. Η προτροπή της ποιήτριας: "Χαμογέλασε να βγει ο ήλιος" εκπορεύεται απ' την πίστη της στα νιάτα. "Νιάτα/ σε φρέσκο αμύγδαλο, / νιάτα του κόσμου/ με τη φωτεινή καρδιά σας. / Που σπάζετε τον κόσμο μες στα δόντια σας/ σα φρέσκο αμύγδαλο/ κι έτσι μαθαίνει ο κόσμος/ πως υπάρχει". Στη συλλογική καρδιά της νιότης, που κλείνει μέσα της το αύριο, διασώζει κι η ποιήτρια τη δική της απ' τους εμπόρους του καιρού μας. "Αυτή η πολιτεία είναι μια τεράστια αγορά/ όπου πουλάνε τα πάντα εκτός απ' την καρδιά μου". (Εκδόσεις "Δελφίνι").

Γιάννης ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ

Το καθένα από τα έξι ποιήματα είναι ένα μέρος "μικρής σουίτας" (ή μήπως μικρής καντάτας), αρχίζοντας από ένα αφηγηματικό, ήρεμο, μοντεράτο, όπως ταιριάζει σε "ευπατρίδη" γάτο, και καταλήγοντας σε ένα κορύφωμα ρυθμού, (πρέστο βιβάτσε!).

Παίζει με τους μουσικούς όρους η καλή ποιήτρια. Το παιχνίδι της είναι ποίηση ακόμα και στη "σοβαρή" συμβολική έκφραση των συναισθημάτων πίσω από μειδίαμα. Μια νοσταλγία, μια (δια)φυγή από την τύρβη. Ενας καλόδεχτος τόνος, μια άλλη φωνή στην ποιητική γκάμα.

Ο αφηγητής "πρίγκιπας γάτος" περιαυτολογεί ότι κατάγεται από τους... "Λαγίδες" γάτους (των Πτολεμαίων!) "Βαρύ φορτίο στη στιλπνή μου γούνα: / Είμαι ο τελευταίος/ των Αιλουροειδών των Λαγιδών". Πώς αισθάνεται ένας τέτοιος ευπατρίδης στο σημερινό κόσμο; "Οσο για μένα - τώρα που διαβάζω/ Τσόμσκυ, Φουκώ... / τα 'χω λιγάκι μπλέξει με τον κόσμο". "Μελαγχολώ με όλα αυτά, κι αμέλησα/ να βρω ένα ταίρι και να συνεχίσω/ τη δυναστεία των Συλβέστρων Βελισάριων". Η σουίτα προχωρεί στα άλλα "μέρη" αλλάζοντας ρυθμούς. "Και ξαφνικά, αθόρυβα, διασχίζοντας/ τούτο το δάσος το παράλογο απ' αντένες, / περνάει μόνος πέρα απ' τον ορίζοντα, / πέρα απ' αυτόν τον αφιλόξενο καιρό,/ πίσω στη μάντρα με την μπουκαμβίλια / που σφράγισε τα παιδικά μου χρόνια". Το ίδιο απολαυστικά τα σκίτσα της Αλκηστης Μιχαηλίδου. (εκδόσεις "Καλειδοσκόπιο",1997).

Μανώλης ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ

- Στη θαυμάσια (λογοτεχνικώς και αισθητικώς) σειρά της "Ωκεανίδας" "Οι επτανήσιοι", κυκλοφόρησε με εισαγωγή - επιμέλεια του Ορέστη Αλεξάκη, ένας τόμος με "Τα σονέτα" του σπουδαίου σοσιαλιστή ποιητή και πεζογράφου Κωνσταντίνου Θεοτόκη (πέθανε το 1923). Ο τόμος περιέχει εξήντα εννέα σονέτα του, αποκαταστημένα στην αυθεντική τους μορφή με βάση τα χειρόγραφά του. Επίσης, κυκλοφόρησαν: Εμανουέλ Μπερνχάιμ "Παρασκευή βράδυ" (μετάφραση Βάσως Νικολοπούλου - Νίκης Ντούζε,αφήγημα). Ρόμπιν Μάξουελ "Χίλιες μέρες βασίλισσα (μετάφραση Γιάννη Σπανδωνή, μυθιστόρημα.

- Από τις εκδόσεις "Σοκόλη" στη σειρά λογοτεχνικών μελετών "Οι δικοί μας" κυκλοφόρησε η ενδιαφέρουσα και εκτενής (414 σελ.) μονογραφία του ποιητή και κριτικού Τάκη Καρβέλη "Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, ο πρωτοπόρος". Η μονογραφία, βιογραφεί το μεγάλο πρωτοπόρο σοσιαλιστή ποιητή και πεζογράφο και αναπλάθει το ιστορικό περιβάλλον που διαμόρφωσε πνευματικά και κοινωνικά τον Κ. Χατζόπουλο και εξετάζει το "ρήγμα" στην ποιητική μας παράδοση μετά το 1880. Το βιβλίο περιλαμβάνει και επίμετρο για τον άνθρωπο, μεταφραστή, δημιουργό Κ. Χατζόπουλο, καθώς και χρονολόγιο και εργογραφία. Οι εκδόσεις "Σοκόλη" κυκλοφόρησαν και το "Ημερολόγιο της Εταιρείας Συγγραφέων 1999", το οποίο περιέχει ποιήματα και πεζογραφήματα Ελλήνων δημιουργών από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.

- Ο "Κέδρος" κυκλοφόρησε ένα σπουδαίο - για τους ανθρώπους του θεάτρου και τους θεατρόφιλους - βιβλίο. Πρόκειται για τη μελέτη του σκηνοθέτη Αλέξη Σολομού "Το κρητικό θέατρο (Από τη φιλολογία στη σκηνή)". Ο πολυγραφότατος μελετητής, ερευνητής και δημιουργός του θεάτρου μας, με τη θαυμαστή πένα του, την τεράστια πείρα του και το πάθος του για το ποιητικό θέατρο, καταθέτει ένα ακόμα "κειμήλιο" στοχασμού και σκηνικής πράξης. Επίσης, κυκλοφόρησε το βιβλίο του γνωστου ποιητή Γιώργου Μαρκόπουλου "Μη σκεπάζεις το ποτάμι" (σε στιχουργική και ελεύθερη μορφή ποιήματα).

- Από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος κυκλοφόρησε ένας υπερπολυτελής τόμος - αφιέρωμα στο έργο του κορυφαίου γλύπτη μας Γεράσιμου Σκλάβου, με υπότιτλο "Ο γλύπτης που έκανε την ύλη πνεύμα". Η εξαίρετη μονογραφία για το έργο και το βίο του μεγάλου, φημισμένη διεθνώς καλλιτέχνη, υπογράφεται από την τεχνοκριτικό Ντόρα Ηλιοπούλου - Ρογκάν.

- Από τις εκδόσεις "Παπαδήμα" επανεκδόθηκαν σε επιμέλεια Κυριάκου Ντελόπουλου, τρία εξαίρετα αφιερώματα της παλιάς εικονογραφημένης μηνιαίας επιθεώρησης "Ηώς" που εξέδιδε ο Κ. Αθ. Παπαγεωργίου στις αρχές της δεκαετίας του '60. Οι τρεις αφιερωματικοί τόμοι τιτλοφορούνται: "Μακεδονία", "Λακωνία" και "Εύα Πάλμερ - Σικελιανού". Ο τελευταίος τόμος, ογκώδης (486 σελ.) αφορά στη συμβολή της εμπνευσμένης Αμερικανίδας συζύγου του Αγγελου Σικελιανού, η οποία στήριξε παντοιοτρόπως το όραμά του για την αναβίωση των Δελφικών εορτών.

- Από τον "Αρμό" κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ετίεν Ζιλσόν "Ελοϊζα και Αβελάρδος" σε μετάφραση προλεγόμενα - σχόλια Γιάννη Μ. Καλιόρη. (Η ερωτική ιστορία του Αβελάρδου και της Ελοϊζας εκφράζει το αρχέτυπο του έρωτα στο δυτικό κόσμο, που παραπέμπει στο μύθο του Τριστάνου και της Ιζόλδης).

- Από τον "Παρατηρητή" κυκλοφόρησαν: Γιώργος Καφταντζής "Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941 - 1944 (Οπως το έζησε και το περιγράφει στο ημερολόγιό του ένας όμηρος, ο Λεωνίδας Γιασημακόπουλος - αριθμός μητρώου φυλακής 4436)". (Ενα ακόμα σημαντικό ιστορικό βιβλίο του αξέχαστου αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης και δικηγόρου της Θεσσαλονίκης). Στέφανο Μπένι "Γη" (φανταστικό μυθιστόρημα, που εκτυλίσσεται από το 2156 μέχρι την τεχνολογική εποχή μας).

- Ο Χάρης Σακελλαρίου, γνωστός πεζογράφος, φιλόλογος και αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, καταθέτει μια σημαντική μελέτη του με τίτλο "Κοινωνιολογία της λογοτεχνίας" (Εκδόσεις "Ελληνικά Γράμματα").

- Κώστας Γ. Μίσσιος "Ανθολόγιο Λεσβίων Ποιητών (Β' Οι δημιουργοί της "Λεσβιακής Ανοιξης" και οι διάδοχοί τους, 1890 - 1929)" (τόμος ένατος, Μυτιλήνη. Διεύθυνση συγγραφέα, Κοραή 45, ΤΚ 12241 Αιγάλεω, τηλ. 5613.840).

- Τόμας Πόνσον "Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας" (συμβολικό μυθιστόρημα, μετάφραση Γιώργου Κυριαζή).

- Νίκος Παλαμήδης (Πάλδης) "Χιλιάδες τραγούδια (Στίχοι για μελοποίηση)" (τόμος πρώτος, Βύρωνας, Αθήνα 1999. Διεύθυνση στιχουργού: Ν. Παλαμήδης Βοσπόρου 51, 16232 Βύρωνας, τηλ. 7653.472).

- Λοράνς Αλός "Οι ηδονές της σάρκας" (μετάφραση Φώντας Κονδύλης,μυθιστόρημα).

- Μιχάλης Πιτσιλίδης "Viagra (Οσα πρέπει να γνωρίζετε γι' αυτό)" (εκδόσεις "Αρχιπέλαγος").

- "Οταν οι δρόμοι" τιτλοφορείται το βιβλίο της Μαρίας Ευσταθιάδη (κείμενα) και της Γκλόρυς Ροζάκη (φωτογραφίες) που αφιερώνεται στη μνήμη της πρόσφατα χαμένης ποιήτριας Μάντως Αραβαντινού. (Εκδόσεις "Ολκός"). - Από τις εκδόσεις "Μίνωας" κυκλοφορούν πλήθος όμορφων βιβλίων για νήπια και μικρά παιδιά, που αφορούν στους "μύθους" των μεγάλων γιορτών (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Πάσχα) στη δημιουργική απόκτηση γνώσης από το παιδί (σειρά "Παίζω και μαθαίνω") και σε όμορφα παραμύθια. Ο "Μίνωας" κυκλοφορεί και πανέμορφα πανόδετα ετήσια ημερολόγια.

- "Αφιέρωμα στον Σταύρο Μποσνακίδη" τιτλοφορείται το ανάτυπο από το περιοδικό "Ερευνα", τεύχος 85, που αναφέρεται στον ποιητή, συγγραφέα, εικαστικό Σταύρο Μποσνακίδη (Διεύθυνση τιμώμενου: Στ. Μποσνακίδης, Μελπομένης 39, Χολαργός 15561, τηλ. 6512.351).

- "ΙΣΤΟΡΙΑ εικονογραφημένη", (περιοδικό της "Πάπυρος Πρες" τεύχος 365) με πλούσια ύλη).

- "Ο Μέντωρ" (χρονογραφικό και ιστοριοδιφικό Δελτίο της Αρχαιολογικής Εταιρείας, τεύχος 547, Οκτώβρης 1998, με αφιέρωμα στον Κυριάκο Σ. Πιττάκη).

- "Ελληνική Διεθνής Γλώσσα" (περιοδικό του Οργανισμού για τη Διεθνοποίηση της ελληνικής γλώσσας, τεύχος 35, με αφιέρωμα στον Διονύσιο Σολωμό).

- "Χιόννη" (περιοδικό λόγου και τέχνης της Χίου, τεύχος 80).

- "Αιολικά φύλλα" (περιοδικό λόγου και τέχνης, τεύχος 51).

Ο Σ. Κ. με αυτή, την πρώτη του ποιητική συλλογή μάς κάνει κοινωνούς μιας σιωπής που λέει πολλά. Πρόκειται για "σιωπή", ποιητική, μέσα στην πνευματική φλυαρία που μας κατακλύζει.

Ο Σ. Κ. ασχολείται και με την αγιογραφία και δεν είναι τυχαίο ότι η ποίησή του έχει χαρακτηριστικά της ευγένειας και λιτότητας των αγιογραφιών. Ποίηση σε μονόλογο, για τις ατέλειωτες σιωπηρές στιγμές της ζωής, στιγμές αναπόλησης, μνήμης και απαντοχής. Το ερωτικό στοιχείο ξεπηδάει δειλά, σιωπηρά λες. Ο ποιητής βυθισμένος σε μια μελαγχολική διάθεση αφήνεται σε μια εξομολόγηση, καταθέτοντας την ψυχή του. Εγκαταλείπεται στο όνειρο και τη μοναξιά: "/Οδοιπόροι/ στην πόλη/ ανάμεσα/ σε/ τέσσερα εκατομμύρια/ μοναξιάς/.

Ποίηση αφαιρετική, λόγος σφιχτός και συναισθηματική φόρτιση. Ο Σ. Κ. παρουσιάζεται μέσα από τους στίχους του ευαίσθητος, τρυφερός, στοχαστικός. Οι "Στιγμές σιωπής" μοιάζουν μήτρα γέννησης ενός νέου ποιητή. (Εκδόσεις "Ιωλκός").

Ο Τ. Σ. έδωσε το ποιητικό του στίγμα με το πρώτο του βιβλίο "Ατομική Εκθεση". Ο τίτλος δεν είναι τυχαίος, αφού ο Τ. Σ. είναι και ζωγράφος με αρκετές εκθέσεις στο ενεργητικό του. Η καινούρια του συλλογή "Το Αντρειωμένο Τοπίο" παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα με τα πεζά κείμενα που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα ποιήματα.

Ρεαλιστής σε όλη την γκάμα της γραφής του, απεικονίζει σκηνές καθημερινές, ανθρώπινες. Κεντρικός άξονάς του το εικαστικό στοιχείο, που υπερτερεί. Πίνακες ζωγραφικής τα ποιήματά του, σε απλό, διαυγή λόγο, εκφράζουν αμεσότητα επαφής ποιητή και αναγνώστη. Αλλά και τα εμβόλιμα πεζά, επίσης περιγραφικά, εντάσσονται στον εικαστικό χώρο.

Ο Τ. Σ. διαθέτει μια τρυφερή παλέτα και μια γραφίδα που παίζει με τις φωτοσκιάσεις της ζωής. (Εκδόσεις "Εριφύλη").

Φαίδρα ΖΑΜΠΑΘΑ - ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ

Υ.Γ. Για τα βιβλία της Χρυσώς Ι. Λυγίζου - Οικονόμου και του Βασίλη Φράγκου στο φύλλο της 18.2.1999 έγραψε η Φαίδρα Ζαμπαθά - Παγουλάτου