Αν αυτός ήταν ο χαρακτήρας των ΜΜΕ πριν τη «νέα τάξη» και την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση τι άλλαξε τα τελευταία χρόνια; Πέρα από την αναβάθμιση του ρόλου τους, λόγω της αναβάθμισης του ρόλου της πληροφόρησης, αλλά και της ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών, που τα αφορούν ίσως πιο άμεσα από κάθε άλλο μέσο, τα ΜΜΕ ως τμήμα του κυρίαρχου ιδεολογικού μηχανισμού ανταποκρίθηκαν, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη διαμόρφωσή της, στη «νέα τάξη». Αυτό σημαίνει ότι ανταποκρίθηκαν και συνέβαλαν στο πεδίο της οικονομίας στην επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού ή για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, στην κυριαρχία σε παγκόσμιο επίπεδο των ισχυρών της αγοράς. Σε πολιτικό επίπεδο στην παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ και δευτερευόντως τουλάχιστον για την ώρα στις αντιθέσεις των ιμπεριαλιστικών κέντρων και στην προσπάθεια παραπέρα καθυπόταξης των λαών και παραπέρα απόσπασής τους από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων που τους αφορούν άμεσα. Σε ιδεολογικό επίπεδο στην απαξίωση των αρχών του Διαφωτισμού, οι οποίες έπαψαν πια να προβάλλονται ακόμη και ως απλές διακηρύξεις, και ακόμη στην προσπάθεια εδραίωσης ενός μονοδιάστατου πολιτισμού με μοναδικό θεό το χρήμα και το κέρδος κι ενός μονοδιάστατου αποξενωμένου -αποχαυνωμένου τύπου ανθρώπου.

Τα μεγάλα διεθνή ΜΜΕ που κάτω από τις νέες συνθήκες δεν μπορεί παρά να ελέγχονται και αυτά από το μεγάλο κεφάλαιο συμβάλλουν έτσι στη διαιώνιση της βαρβαρότητας. Ετσι εντάθηκε στο έπακρο ο ανελεύθερος αντιδραστικός χαρακτήρας τους, όπως εξάλλου και ο αντιδραστικός χαρακτήρας του ίδιου του συστήματος, το οποίο στηρίζουν. Ταυτόχρονα συρρικνώθηκαν ακόμη παραπέρα οι όποιες δυνατότητες σχετικής αυτοτέλειας υπήρχαν και περιορίστηκαν ακόμη περισσότερο οι όποιες προοδευτικές φωνές μέσα στα μεγάλα ΜΜΕ. Αυτή είναι η κυρίαρχη τάση που δεν μπορεί παρά να προκαλεί βαθύτατη ανησυχία ως προς το μέλλον, όχι μόνο των ΜΜΕ, αλλά γενικότερα των ίδιων των δημοκρατικών κατακτήσεων.

Για τα ΜΜΕ η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, και η ένταξή τους στη λογική του ανταγωνισμού και της «ελεύθερης» αγοράς, σε αντίθεση απ' ό,τι υποστηρίζουν ορισμένοι, ναι μεν τα οδήγησε σε μια σχετική αυτονόμηση από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, από την άλλη όμως τα υποδούλωσε ακόμη πιο άμεσα στα κυρίαρχα οικονομικά συμφέροντα. Μέσω του βασικού αιμοδότη τους που είναι η διαφήμιση τα υπέταξε ακόμη πιο άμεσα στους κυρίαρχους της αγοράς, ενώ μέσα από το μεταξύ τους ανταγωνισμό τα οδήγησε στην παραπέρα υποταγή τους στην αλλοτριωμένη ζήτηση του κοινού. Δεν είναι τυχαίο από αυτήν τη σκοπιά ότι φτάσαμε στο σημείο να θεωρούμε, κι όχι μόνον στην Ελλάδα, ως πιο ανεκτά τηλεοπτικά προγράμματα εκείνα της κρατικής τηλεόρασης και τούτο διότι αυτή είναι η μοναδική που έχει σε ένα βαθμό τη δυνατότητα να αγνοήσει την αγορά.

Ταυτόχρονα η συγκεντροποίηση των ΜΜΕ, η οποία όπως για όλα τα τμήματα του κεφαλαίου εντάθηκε στο έπακρο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, ιδιαίτερα εμφανής στο πεδίο της πληροφορικής αλλά και των μεγάλων πρακτορείων - καναλιών, αφορά και στον εκδοτικό τομέα, αλλά και στις επιχειρήσεις διανομής. Ας σημειωθεί ότι 90% της παγκόσμιας παραγωγής ταινιών είναι αμερικανική, το 70% των τηλεοπτικών σταθμών είναι και πάλι αμερικανικών συμφερόντων και τέλος ότι περί τα 5/6 του διαδικτύου ελέγχονται από τις ΗΠΑ. Οπως είναι φυσικό, αυτή η συγκεντροποίηση - αμερικανοποίηση, οδηγεί στην παραπέρα ομοιογενειοποίηση, ισοπέδωση, τόσο των ειδήσεων όσο και της ψυχαγωγίας.

Πώς όμως επιτυγχάνεται αυτή η ποιοτικά υποβαθμισμένη τυποποίηση;

Στο πεδίο της ψυχαγωγίας τα ΜΜΕ εκτός του ότι εναρμονίζονται σε διεθνές επίπεδο εκτοπίζοντας όλο και πιο έντονα τις πολιτισμικές εθνικές ιδιαιτερότητες, παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην παραπέρα εμπορευματοποίηση της κουλτούρας (culture), στην ευρύτερη εναρμόνισή της με τον τεχνολογικό πολιτισμό (civilisation) και την ενσωμάτωσή της στις κυρίαρχες κοινωνικές αξίες, στην κατάργηση δηλαδή, της αποξένωσης της κουλτούρας από τον πολιτισμό, της άρσης του μη καταφατικού προς τον κυρίαρχο πολιτισμό χαρακτήρα της. Σημαντικό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση, πέρα από την τηλεόραση, παίζουν και τα δεκάδες «light» περιοδικά και ο «κίτρινος» Τύπος, που κατακλύζουν τις αγορές των αναπτυγμένων χωρών, προβάλλοντας ως πρότυπα και αξίες ό,τι πιο χυδαίο και ευτελές έχουν να επιδείξουν οι «πολιτισμένες» κοινωνίες. Ετσι, τα ΜΜΕ συμβάλλουν αποφασιστικά στην προς τα κάτω γενικότερη ισοπέδωση, τυποποίηση, η οποία αν και έχει καταγγελθεί εδώ και καιρό μεταξύ άλλων από στοχαστές διαφόρων τάσεων, όπως εκείνους του ρομαντικού ρεύματος, τον Τοκβίλ, τον Μαρξ, τον Νίτσε, τα μέλη της σχολής της Φραγκφούρτης κλπ, σήμερα έχει φθάσει στο απόγειό της. Ταυτόχρονα παρά τις όποιες προσπάθειες των ΜΜΕ και δη των τηλεοπτικών, να ανανεωθούν στον τομέα της ψυχαγωγίας, αυτά αδυνατούν να αποφύγουν την επαναληπτικότητα, η οποία συνδυάζεται με την τυποποίηση των αντιδράσεων παθητικών αποδεκτών, δίχως να απαιτείται άλλη στάση από την αποβλάκωση της καταναγκαστικής, αποσπασματικής δραστηριότητας στην παραγωγή. Ετσι η «ψυχαγωγία» που προσφέρουν, δίχως να απαιτεί καμιά προσπάθεια ενεργητικής πνευματικής δραστηριότητας, προκαλεί μια ευχαρίστηση που συνδυάζεται με την ανία, εθίζει στην απαθή στάση και αναπαράγει την αποξένωση.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο δήθεν πλουραλιστικός, πολυφωνικός χαρακτήρας των ΜΜΕ, η δυνατότητα επιλογής που αυτά προσφέρουν συνίσταται στην ασημαντότητα της λεπτομέρειας που την οριοθετεί.

Οσον αφορά στην ενημέρωση, αυτό που παρατηρούσε ο πατέρας της κυβερνητικής Ν. Γουίνερ, ότι δηλαδή «η τεράστια μάζα πληροφοριών ανά κάτοικο που προσφέρουν τα ΜΜΕ, έρχεται σε αντίθεση με την ανεπάρκεια της καθολικής πληροφόρησης, ότι όλο και περισσότερο είμαστε υποχρεωμένοι να δεχόμαστε ένα τυποποιημένο, αβλαβές, ασήμαντο... ότι πρόκειται για τον καρκίνο της στενότητας και της δημιουργικής αδυναμίας», ισχύει πολύ περισσότερο στην εποχή μας. Και το χειρότερο είναι ότι μέσω της παθητικής θέασης των γεγονότων συνηθίζουμε και οι ίδιοι στην απανθρωπιά μαθαίνουμε, όπως λέει ο Χομπσμπάουμ να ανεχόμαστε το μη ανεκτό.

Η ίδια η αξιολόγηση των ειδήσεων, η απόσπασή τους από το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται, η αναφορά στο γεγονός και όχι στις αιτίες του, οι αντιμετώπισή τους ως θεάματος που όταν λήξει η μετάδοσή του όλα επιστρέφουν στον κανονικό τους ρυθμό λες και δεν τρέχει τίποτα, οδηγούν στην παθητική, μοιρολατρική, ατομικιστική, αντιμετώπιση των ειδήσεων, στην αντιμετώπισή τους ως φυσικών γεγονότων. Οδηγούν στην αποδοχή μιας κανονικότητας που θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως βάρβαρη και απάνθρωπη εξαίρεση και όχι ως φυσική κατάσταση. Η παντελής απόκρυψη σημαντικών γεγονότων, η υποβάθμιση άλλων, η παραμόρφωση της πραγματικότητας, η μόνιμα με γκεμπελίστικη μέθοδο αντιστροφή του νοήματος λέξεων και εννοιών, έτσι ώστε να εδραιωθούν στην κοινωνική συνείδηση με το περιεχόμενο που βολεύει τους κυρίαρχους και τέλος, η ανοιχτή μονόπλευρη λογοκρισία, χαρακτηρίζουν αυτήν την τυποποιημένη ενημέρωση.

Αξίζει να υπογραμμιστεί, όσον αφορά πιο ειδικά στην τηλεόραση, ότι οι τεχνολογικές δυνατότητες που διαθέτει για να σκηνοθετήσει στην κυριολεξία τις παρεχόμενες ειδήσεις, χρησιμοποιούνται στο έπακρο ως ιδεολογική παρέμβαση, με την έννοια της στρέβλωσης της πραγματικότητας. Το ίδιο γεγονός ιδωμένο από διαφορετική γωνία της κάμερας, με διαφορετικό ζουμ ή μουσική επένδυση κλπ, είναι δυνατόν να εμφανιστεί με διαφορετικό τρόπο και να προκαλέσει στον τηλεθεατή τις πλέον αντιθετικές αντιδράσεις και τούτο πέρα από τα σχόλια που το συνοδεύουν.

Ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα από πρόσφατα γεγονότα, ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα, επιβεβαιώνουν τις πιο πάνω διαπιστώσεις:

Η απόκρυψη συρρίκνωσης των κονδυλίων της έρευνας για τον καρκίνο στις ΗΠΑ μετά την παρέμβαση εταιριών φαρμάκων και ασφαλιστικών εταιριών, καθώς και οι κινητοποιήσεις των ερευνητών.

Η απόκρυψη της καταδίκης σε ισόβια νεαρών Κουβανών από δικαστήριο της πολιτείας της Φλώριδας ως κατασκόπων επειδή συνέβαλαν στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας των ΗΠΑ ενάντια στη χώρα τους.

Η απόκρυψη του γεγονότος ότι παρά τις δεκάδες συλλήψεις υπόπτων στις ΗΠΑ για το χτύπημα των δίδυμων πύργων και τη «συστηματική» ανάκρισή τους επί εξάμηνο δε βρέθηκε ακόμη ούτε ένας να καταγγείλει τους υπεύθυνους.

Η υποβάθμιση των πιο σημαντικών γεγονότων που αφορούν στην τεράστια πλειοψηφία των κατοίκων του πλανήτη όπως η πείνα, η παιδική θνησιμότητα, η λειψυδρία που αναφέρονται επετειακά ως δευτερεύοντα ζητήματα, μια και δεν αφορούν τον «πολιτισμένο» κόσμο.

Η υποβάθμιση της απόφασης για την εκμετάλλευση - καταστροφή του 50% του δάσους του Αμαζόνιου και γενικότερα των μεγάλων οικολογικών προβλημάτων και κυρίως των υπεύθυνων για αυτά.

Η υποβάθμιση των πιο μεγάλων μεταπολεμικών στην Ευρώπη κινητοποιήσεων που έγιναν στην Ιταλία και η σχεδόν απόκρυψη του περιεχομένου των αιτημάτων που προβλήθηκαν σε αυτές.

Η υποβάθμιση του αντιπολεμικού κινήματος στο Ισραήλ και κυρίως της άρνησης στρατιωτών και αξιωματικών να συμμετέχουν στη γενοκτονία των Παλαιστινίων.

Και, για να έρθουμε στα δικά μας, η αναφορά για δυο λεπτά στα ελληνικά δελτία ειδήσεων, των κινητοποιήσεων χιλιάδων εργαζομένων σε όλη την Ελλάδα για το συνταξιοδοτικό, που αφορά όλους τους Ελληνες και μάλιστα ως αιτία ταλαιπωρίας των πολιτών, ενώ μέσω του «Bar» και του «Βig Brother», επί ώρες, σε καθημερινή βάση, τα δυο μεγαλύτερα κανάλια εθίζουν το κοινό στο χαφιεδισμό.

Η παρουσία των νεαρών Παλαιστίνιων που θυσιάζουν καθημερινά τη ζωή τους, με τις επιθέσεις αυτοκτονίας, ως τρομοκρατών και στυγνών δολοφόνων.

Η εμφάνιση Παλαιστινίων να πανηγυρίζουν για το χτύπημα των δίδυμων πύργων, ενώ στην πραγματικότητα επρόκειτο για εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα χρόνια πριν, για άσχετο με τους πύργους γεγονός.

Η εμφάνιση σκηνοθετημένων ομαδικών τάφων στη Γιουγκοσλαβία και η μη καταγγελία της απάτης μετά την αποκάλυψή τους από Δανούς εμπειρογνώμονες.

Μεταξύ άλλων πολλών παραχαράξεων βασικές έννοιες όπως δημοκρατία, ελευθερία, τρομοκρατία, σοσιαλισμός κλπ, κλπ, χρησιμοποιούνται συστηματικά για να υποδηλώσουν ακριβώς το αντίθετο από το πραγματικό τους περιεχόμενο. Ετσι, η κυβέρνηση του Ισραήλ θεωρείται δημοκρατική, επειδή είναι προϊόν εκλογών. Αγώνας για τη διασφάλιση της ελευθερίας θεωρείται ο πόλεμος για την καθυπόταξη των λαών. Τρομοκράτες δε θεωρούνται οι ΗΠΑ, αλλά όσοι αντιμάχονται την πολιτική τους. Η εν ψυχρώ δολοφονία αμάχων αποκαλείται «παράπλευρες απώλειες». Σοσιαλιστική ονοματίζεται η νεοφιλελεύθερη πολιτική, διαρθρωτικές αλλαγές το ξεπούλημα του δημόσιου τομέα κ.ο.κ.

Κι όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο, η ανοιχτή λογοκρισία, παίρνει τη θέση της συγκαλυμμένης.

Ο Ρεζίς Ντεμπρέ λογοκρίνεται από τις «προοδευτικές» «Monde» και «Liberation» και του απαγορεύεται να δημοσιεύσει την αντίθεσή του στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας. Ο Γκαροντί σέρνεται στα δικαστήρια ως αντισημιτιστής, ενώ εγώ ο ίδιος διώκομαι διότι θεωρήθηκε ότι μια μη αρεστή παρέμβασή μου σε τηλεοπτική εκπομπή «θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη». Ο μεγάλος Αγγλος ιστορικός Χομπσμπάουμ αναζητεί επί διετία εκδότη για τη γαλλική μετάφραση του τελευταίου του βιβλίου και καταλήγει σε έναν περιθωριακό βελγικό οίκο. Εναλλακτικά site του internet, όπως το «Znet» ή το «antiwar» ήταν απροσπέλαστα το πρώτο 24ωρο μετά την επίθεση στους δίδυμους πύργους, ενώ στην «ανοιχτή κοινωνία» των ΗΠΑ κυκλοφορούσε κατάλογος με απαγορευμένα τραγούδια, ακόμη και του καθεστωτικού Σινάτρα. Τους Αμερικανούς πανεπιστημιακούς, που τόλμησαν να διερωτηθούν γιατί έγινε το χτύπημα στους δίδυμους πύργους, όχι μόνον δεν δημοσίευσαν τις απόψεις τους, αλλά ακόμη αρνήθηκαν να δημοσιεύσουν τις διαμαρτυρίες τους όταν διώκονταν και απειλούνταν. Ακόμη και στη «Φωνή της Αμερικής» υπήρξαν απολύσεις διότι ο σταθμός τόλμησε να μεταδώσει συνέντευξη του Μουλά Ομάρ, ενώ το διεθνές CNN διέκοψε άμεσα τη μετάδοσή του στις ΗΠΑ όταν κατά τη διάρκεια άμεσης ανταπόκρισης, ξέφυγε σε κάποιον απεσταλμένο του, η είδηση της πτώσης ενός ελικοπτέρου στο Αφγανιστάν. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία βομβαρδίζεται στο Βελιγράδι η γιουγκοσλαβική τηλεόραση, ενώ το τηλεοπτικό δίκτυο της Ραμάλα, αφού βομβαρδίστηκε και καταλήφθηκε, μεταδίδει διαρκώς πορνό!

Αξίζει επίσης να υπογραμμιστεί, και το γεγονός ότι με τους νέους τρομονόμους όχι μόνο θα λογοκρίνονται αλλά θα κινδυνεύουν με διώξεις όσοι θα εκφράζουν απόψεις που θα θεωρείται ότι υποθάλπουν την τρομοκρατία.

Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση, υπάρχει διέξοδος; Οπως και σε όλα τα άλλα πεδία, η μόνη διέξοδος είναι η άρνηση της ενσωμάτωσης στη λογική του συστήματος, η αντίσταση στη ρινοκεριάδα.. Αυτήν τη μόνη αξιοπρεπή, τη μόνη ανθρώπινη, στάση ζωής απέναντι στη σύγχρονη βαρβαρότητα, όσο δύσκολο κι αν είναι, όποιο κόστος κι αν έχει, καλούνται να ακολουθήσουν και όσοι εργάζονται στα ΜΜΕ ή ακριβέστερα στα ΜΜΑ (Μέσα Μαζικής Αλλοτρίωσης) και γενικότερα όσοι από μας έχουμε τη δυνατότητα να παρεμβαίνουμε στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης.

Στην κάθε περίπτωση αποτελεί ψευδαίσθηση να πιστεύει κανείς ότι όσο τα ΜΜΕ θα ελέγχονται από ιδιώτες κεφαλαιοκράτες και θα λειτουργούν σε ένα πλαίσιο συνολικής βαρβαρότητας, μπορούν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες, που αντικειμενικά έχουν, προς όφελος της χειραφέτησης του ανθρώπου.

Καταρχήν όσον αφορά στο γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν τα ΜΜΕ, θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι η ελευθερία, πέρα από τη σε επίπεδο αρχών ανακήρυξή της από το Διαφωτισμό, μαζί με την ίδια τη ζωή, την ισότητα, την αδελφοσύνη, για να είναι ουσιαστική, προϋποθέτει από τη μια την ισότητα και από την άλλη τη μη άσκηση βίας ή τη μη ύπαρξη του φόβου της βίας και ταυτόχρονα μη αποξενωμένες προσωπικότητες.

Στο πλαίσιο των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, παρά τη διεύρυνση της κατηγορίας του πολίτη και τη μέχρι πρόσφατα συνεχή αν και επίπονη κατάκτηση δικαιωμάτων και ελευθεριών, που τώρα πια γίνεται προσπάθεια να παρθούν πίσω, καμιά από τις παραπάνω προϋποθέσεις δεν ισχύει.

Οσον αφορά στην ισότητα είναι σαφές ότι αυτή, στο επίπεδο της αφηρημένης έννοιας του πολίτη, αναιρείται στην καθημερινή πράξη, από τη μια από την ανισότητα των πραγματικών ανθρώπων, έτσι που έχουμε να κάνουμε με μια αξία (πολίτης) δίχως πραγματικό αντίκρισμα και ένα πραγματικό αντίκρισμα (συγκεκριμένους ανθρώπους) δίχως αξία, και από την άλλη από το γεγονός ότι το ίσο, στη θεωρία, αστικό δίκαιο λειτουργεί ως άνισο στην πράξη, εφόσον αφορά άνισους στην πραγματικότητα ανθρώπους. Ενα παράδειγμα που αφορά πιο άμεσα το θέμα μας, θα μας διευκολύνει να κατανοήσουμε καλύτερα την παραπάνω αλήθεια: Ολοι οι Ελληνες πολίτες, ως τυπικά ίσοι, έχουν το δικαίωμα να ανοίξουν ένα τηλεοπτικό σταθμό πανελλαδικής εμβέλειας. Στην πράξη όμως αυτό δεν μπορεί να το πράξουν παρά μόνο όσοι διαθέτουν τεράστια οικονομικά μέσα.

Μέσα λοιπόν σε αυτό το γενικό πλαίσιο ουσιαστικής ανελευθερίας λειτουργούν και τα ΜΜΕ. Ομως, παρά το σημαντικό ρόλο που αυτά παίζουν, πόσο μάλλον στην εποχή μας, έτσι ώστε ορισμένοι να κάνουν λόγο για «τέταρτη εξουσία», θα μου επιτραπεί να υποστηρίξω την άποψη ότι τα ΜΜΕ έρχονται σε δεύτερη μοίρα να ενισχύσουν και να αναπαράγουν την αποξένωση - αλλοτρίωση η οποία γεννιέται, όχι στο επίπεδο του ιδεολογικού εποικοδομήματος αλλά σε αυτό της διαδικασίας της παραγωγής. Η αποξένωση όχι μόνο από τα μέσα παραγωγής, από τα προϊόντα της εργασίας, από την ίδια την εργασιακή δραστηριότητα, από τους άλλους ανθρώπους και από την κοινωνία ως σύνολο, από τη φύση, αλλά και από την ουσία του ανθρώπου, γεννιέται στο επίπεδο της ίδιας της εμπορευματικής παραγωγής, ενώ αναπαράγεται στο πεδίο της κατανάλωσης, της κουλτούρας, της πολιτικής και αφορά στο σύνολο των ανθρώπων, κεφαλαιοκρατών συμπεριλαμβανομένων.

Βεβαίως και ο ιδιαίτερος ρόλος των ΜΜΕ, κάθε άλλο παρά είναι αμελητέος σε αυτήν τη διαδικασία. Δεν είναι όμως πρωτογενής. Γιατί επιμένω σε αυτήν την πτυχή; Καταρχήν διότι θεωρώ ότι υπερτονίζεται ο όποιος αρνητικός ή θετικός τους ρόλος και κατά δεύτερο διότι μόνο αν γίνει κατανοητός αυτός ο δευτερογενής αν και ενεργητικός ρόλος, είναι δυνατόν να απαντηθούν επιχειρήματα του τύπου: «Μπορεί να λέτε εσείς ότι η δείνα ή η τάδε εκπομπή ή η τάδε κίτρινη φυλλάδα είναι υποκουλτούρα ή σκουπίδι, όμως η ακροαματικότητά της ή η κυκλοφορία της αποδεικνύει ότι μεγάλες μάζες ανθρώπων, αν όχι η πλειοψηφία, τις προτιμούν», ή ακόμη το πιο χυδαίο «όποιος δε θέλει να βλέπει αυτά τα σκουπίδια έχει το τηλεκοντρόλ και μπορεί να αλλάξει κανάλι», οπότε προκύπτει πράγματι το ερώτημα: γιατί οι τηλεθεατές δεν αλλάζουν κανάλι ή ακόμη καλύτερα δε σβήνουν μια και καλή την τηλεόραση τους;

Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι η αποσάθρωση της προσωπικότητας έχει ήδη συντελεστεί στο πεδίο της αποσαθρωμένης εμπορευματικής παραγωγής, κάτω από το βάρος των αξιών που αυτή αναδεικνύει σε κυρίαρχες - κέρδος, χρήμα, ανταγωνισμός, κατατεμαχισμός, ατομισμός κλπ - και αναπαράγεται σ' αυτό του ελεύθερου χρόνου και πιο ειδικά της ζήτησης ψυχαγωγίας, ακόμα και πληροφόρησης. Ετσι όπως τα παιδιά που δε ζητούν ποτέ παρά την τροφή που αγάπησαν στο παρελθόν και ο αναγνώστης, ο ακροατής, ο τηλεθεατής, του οποίου η ικανότητα έχει υποβαθμιστεί και αλλοτριωθεί, δεν ικανοποιείται, παρά με πολιτισμικά προϊόντα που αναπαράγουν αυτές τις αξίες. Το «βασίλειο της ελευθερίας» μετατρέπεται έτσι σε βασίλειο της αποξένωσης.

Ποιος είναι ο ρόλος που παίζουν τα ΜΜΕ σε αυτήν τη διαδικασία; Συμβάλλουν στην υπέρβασή της ή τη διαιωνίζουν; Αν συνέβαινε το πρώτο, αυτό θα σήμαινε ότι οι ιδιοκτήτες των μεγάλων ΜΜΕ έχουν αποφασίσει να κάνουν χαρακίρι και επιδιώκουν την κατάργησή τους ως ιδιοκτητών, την υπόθαλψη της ιδεολογίας, που τους στηρίζει. Στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Τα ΜΜΕ, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, έχουν σαν στόχο την υπεράσπιση του συστήματος στο σύνολό του, την ενίσχυση της ιδεολογικής ηγεμόνευσης του κεφαλαίου, κάτι που γίνεται πιο άμεσα αντιληπτό σε περιόδους μεγάλων κρίσεων. Αν και η ιδιομορφία των ελληνικών ΜΜΕ, τα οποία βρίσκονται στη μεγάλη τους πλειοψηφία στην κατοχή επιχειρηματιών, που κινούνται σε διάφορες πέρα των ΜΜΕ επιχειρηματικές δραστηριότητες, τα οδηγεί συχνά να υπερασπίζονται ή να πιέζουν στην κατεύθυνση της υπεράσπισης μεμονωμένων καπιταλιστών, όμως και αυτά εντάσσονται σε αυτήν τη λογική. Αυτός είναι ο ρόλος των διεθνών ΜΜΕ. Πρόκειται σε τελευταία ανάλυση για ρόλο συνολικού καπιταλιστή στο πεδίο της ιδεολογίας, ρόλος που διεκπεραιώνεται πιο άμεσα από τις ειδησεογραφικές εκπομπές, αλλά και από τις ψυχαγωγικές. Ετσι ο ρόλος των κυρίαρχων ΜΜΕ και πιο ειδικά του πλέον μαζικού από αυτά, της τηλεόρασης, είναι η συμβολή τους στην ιδεολογική ηγεμόνευση της κυρίαρχης τάξης, στην αναπαραγωγή της ανελευθερίας και στην προς τα κάτω ισοπέδωση.