Δυο ταινίες θα μας απασχολήσουν σοβαρά αυτήν τη βδομάδα. Η τούρκικη «Η Διεθνής», των Σιρί Σουργιά Εντέρ & Μουχαρέμ Γκιλμέζ και η ταινία του Φερνάντο Μεϊράλες «Περί Τυφλότητας». Η δεύτερη στηρίζεται στο ομότιτλο βιβλίο του Πορτογάλου νομπελίστα συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου.

«Η Διεθνής» είναι καθαρή (στη φόρμα και στο περιεχόμενο) σαν γάργαρο νερό. Τουρκία 1982. Στρατιωτικός Νόμος και ...μουσική αντίσταση. Τρυφερή, αισιόδοξη, αριστερή ταινία. Τα «Περί Τυφλότητας» είναι αρκετά εγκεφαλικά. Μια πρωτότυπη ιδέα για μια βαθιά ενδοσκόπηση στην «ψυχή» των ανθρώπων. Ταινία που απαιτεί κόπο και από τον θεατή.

Το «Χυμαδιό» του Τζόναθαν Λιβάιν ασχολείται με σοβαρά πράγματα με πολύ ελαφρό - και επικίνδυνο - τρόπο. Νεαρό βαποράκι μπερδεύεται (με «χαριτωμένο» τρόπο) με τα προσωπικά του! Ο «Max Payne» είναι μυστικός πράκτορας ο οποίος εκδικείται (με άφθονη βία), για το φόνο της οικογένειάς του.

Το «Παιχνίδι του Θανάτου», του Τζέφρι Ναχμάνοφ ασχολείται (με άφθονους φόνους και πολλά ...ταξίδια ανά την οικουμένη) με τους πράκτορες και τους προδότες του FBI. «Το Κορίτσι του Καλύτερου Φίλου μου», του Χάουρντ Ντόετς παριστάνει (άδικα) ότι είναι ρομαντική ερωτική κομεντί.

Αφησα τελευταίο (γιατί είναι) το φιλμ (;) του Τζεντ Γουάιντρομπ «Scar 3D - Τώρα ο Τρόμος Είναι Τριών Διαστάσεων». Φρικιαστικό θρίλερ τριών διαστάσεων. Αίμα και κινηματογραφικός φασισμός.

Μεταφορέας του Υμνου των προλετάριων (τον οποίο μελοποίησε ο Ντεζετέ (1848 - 1932) και ακούστηκε για πρώτη φορά από τη χορωδία των εργατών της γαλλικής πόλης Λιλ, στο καφενείο της οδού Βινιέτ στον αριθμό 21, στις 23 Ιούνη του 1888 (ένα χρόνο μετά το θάνατο του Ποτιέ), στην απομονωμένη αυτή περιοχή της Τουρκίας είναι, σύμφωνα με τους Τούρκους δημιουργούς Σιρί Σουργιά Εντέρ & Μουχαρέμ Γκιλμέζ, ένας νεαρός Τούρκος κομμουνιστής φοιτητής. Στη διάδοση του Υμνου βοήθησαν οι τοπικοί λαϊκοί οργανοπαίκτες και η νεαρή αγαπημένη τού φοιτητή, η πανέμορφη Γκουλεντάμ. Ο φοιτητής, τελικά, πλήρωσε με τη ζωή του αυτό το πολιτικό εγχείρημα. Ενας ακόμα νεκρός τραγουδιστής της «Διεθνούς».

Ποιος στ' αλήθεια μπορεί να μετρήσει τους θανάτους των «κολασμένων»; Εκατομμύρια! Από την παρισινή κομμούνα μέχρι τις μέρες μας και τις μέρες του μέλλοντος μέχρι να επικρατήσει ο κομμουνισμός και η ελευθερία, μέχρι να νιώσουν οι εχθροί «...τη γροθιά μας και της ψυχής μας τη φωτιά» ο αριθμός θα μεγαλώνει, θα μεγαλώνει... Ωστόσο, αυτό το όμορφο ταξίδι της «Διεθνούς» κάθε μέρα θα βρίσκει νέους αγωνιστές για να την τραγουδήσουν με το αίμα τους και νέους αφοσιωμένους στην εργατική τάξη καλλιτέχνες για να τη διαδίδουν και αυτοί με το αίμα τους! Να τη διαδίδουν σε άγονες περιοχές, όπως αυτή της τουρκικής Ανατολίας. Σε άγονα μυαλά όπως αυτά των αναλφάβητων και των πολιτικά αναλφάβητων ολόκληρης της Γης!

Βρισκόμαστε στα 1982. Η χούντα του Εβρέν έχει επιβάλει τη θέλησή της από το 1980. Οι πρώτοι που πλήρωσαν ήταν οι κομμουνιστές και οι άλλοι αριστεροί αγωνιστές. Στις μεγάλες πόλεις, βέβαια, η αντίσταση δε σταμάτησε ποτέ. Ο φόβος είχε διεξόδους. Στην επαρχία, όμως, και ιδιαίτερα στις απομονωμένες περιοχές, όπως αυτή της Ανατολίας, ο στρατός είχε σκορπίσει τον πανικό και είχε καταφέρει να γίνει κυρίαρχος. Ομως, και κάτω από αυτήν την απόλυτη φασιστική κυριαρχία ο λαός, με τον τρόπο του, είχε καταφέρει να μην υποκύψει, να μην ηττηθεί πραγματικά και ψυχολογικά.

«Η Διεθνής» με έξυπνο και δημιουργικό τρόπο εξετάζει ακριβώς αυτόν τον αγώνα του τούρκικου λαού. Τον αγώνα των απλών ανθρώπων να μην υποκύψουν. Η χούντα, ανάμεσα στα άλλα, έχει απαγορεύσει και τα λαϊκά τραγούδια και τις λαϊκές μουσικές. Στο φόρτε τους τα στρατιωτικά εμβατήρια. Οι τοπικοί μουσικοί, όμως, και οργανοπαίχτες, ο λαός τελικά, δεν είναι, φυσικά, διατεθειμένοι να σιωπήσουν. Σκαρφίζονται χιλιάδες τρόπους για να μη βουλώσουν το στόμα τους, για να μην σκουριάσουν τα μουσικά όργανά τους. Ο στρατός, από την άλλη, μεριά θέλοντας να τους ελέγχει προσπαθεί να τους ενσωματώσει. Τους συγκεντρώνει και προσπαθεί να τους κάνει «ορχήστρα». Ορχήστρα, η οποία θα παίζει τους δικού του ρυθμούς. Και αυτό θα μπορούσε, ίσως, να συμβεί! Ομως, για καλή τους τύχη, στη μικρή τους πόλη, έφτασε η «Διεθνής». Η «Λύρα των Εργαζόμενων», όπως ονομάστηκε στο καφενείο της Λιλ στη γιορτή των εφημεριδοπωλών που πρωτοτραγουδίστηκε, έφτασε στο χωριό κρυφά από τον κομμουνιστή φοιτητή, ο οποίος ήταν ενσωματωμένος μαζί της. Ο Υμνος των προλετάριων άρεσε στους μουσικούς. Στην αγωνία τους να βρουν καινούριους ήχους να εκφράσουν τα αισθήματά τους έπεσαν πάνω στη «Διεθνή» που τους αναστάτωσε. Αμέσως την ενέταξαν στο ρεπερτόριό τους, την έκαναν το τραγούδι τους. Ηταν τέτοια η εκτίμηση που είχαν στη μελωδία που αποφάσισαν και με την παρότρυνση του κομμουνιστή φοιτητή και της νεαρής αγαπημένης του να την παίξουν στην κεντρική γιορτή του στρατού. Και την έπαιξαν! Και γράφηκε μια ακόμα ηρωική σελίδα, προστέθηκε ένας ακόμα ματωμένος στίχος στους ματωμένους, αλλά αισιόδοξους, στίχους της «Διεθνούς».

Η ταινία δεν είναι το ...«Μπεν Χουρ». Είναι μια απλή ταινία καθαρή στους στόχους της και στην αισθητική της. Το περιεχόμενό της είναι απόλυτα προοδευτικό, χωρίς υπεκφυγές ή αναστολές. Αγαπάει το λαό, αγαπάει τη «Διεθνή». Θεωρεί πως ετούτα τα δυο, λαός και «Διεθνής» και ό,τι αυτή συνεπάγεται, πάνε μαζί. Πως όταν αυτά τα δυο «στοιχεία» ανταμώσουν, η χημεία που θα προκληθεί από αυτή την ένωση θα γεννήσει ηρωικές και μεγάλες πράξεις. «Τι είναι αυτή η μουσική»; ρωτάει ο γέρος μουσικός την κόρη του Γκουλεντάμ. «Μουσική, πατέρα, κλασική». «Σε τι αναφέρεται, παιδί μου»; «Στον ερχομό της άνοιξης, πατέρα»! Και εκείνος, γερό μουσικό αυτί, έτσι είχε καταλάβει τον ήχο της. Μια αναγγελία ενός μεγάλου ερχομού.

Το ίδιο ποιητική με τους διαλόγους της είναι και η εικόνα της ταινίας. Η οποία δεν έχει πολυτέλειες. Εχει, ίσως, ατέλειες. Ομως, το τελικό αποτέλεσμα, για το οποίο βοήθησαν οι χώροι και τα κοστούμια, αλλά και άλλες «μικρές λεπτομέρειες», είναι μια μικρή λαϊκή όπερα. Μια μικρή λαϊκή όπερα με χρώματα, με μουσικές και με τραγούδια. Με γέλιο και πόνο. Με χιούμορ και με σοβαρότητα. Πολύ κοντά στα πρώτα θεατρικά έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη, για να σας δώσω μια βοήθεια. Μιλάμε για καθαρά λαϊκό κινηματογράφο. Κινηματογράφο φιλικά προσκείμενο στον Μπρεχτ.

Παίζουν: Τσεσμί Μπασκίν, Αμούτ Κουρτ, Ουζκού Ναμάλ, Ναζμί Κιρίκ, Μπαχρί Μπεγιάτ, κ.ά.

(Αποκλειστικά στον κινηματογράφο «Φιλίπ»).

Ναι, σωστά καταλάβατε. Μιλάμε για αλληγορία. Τόσο ο συγγραφέας, όσο και ο σεναριογράφος Ντον Μακέλαρ και ο σκηνοθέτης Φερνάντο Μεϊρέλες, θεωρούν την ανθρωπότητα «τυφλή». Και ούσα τυφλωμένη είναι αδύνατο να συμβιώσει ειρηνικά. Με το παραμικρό καταφεύγει σε αστόχαστες και βίαιες πράξεις. Κανένας δε θεωρεί κανέναν συνάνθρωπο. Αντίθετα ο καθένας βλέπει τον καθένα σαν μια πηγή για εκμετάλλευση! Με την πρώτη ευκαιρία προσπαθεί να κυριαρχήσει πάνω του, να τον εξουσιάσει, να τον βάλει στη δούλεψή του, να τον χρησιμοποιήσει σαν σκεύος ηδονής. Του παίρνει το φαγητό, τον εκμεταλλεύεται γενικά. Και ζει μέσα στη βρώμα και στη δυσοσμία! Σε μια κοινωνία «τυφλών». Σε μια κοινωνία ζώων..

Μια γυναίκα, η γυναίκα ενός γιατρού ο οποίος τυφλώθηκε, ο μοναδικός άνθρωπος που δεν έχασε το φως του, που βλέπει τα πράγματα καθαρά, πρώτα εθελοντικά ακολουθεί τον τυφλό άντρα της και στη συνέχεια και τους άλλους τυφλούς στην τυφλή κοινωνία τους. Θέλει να τους βοηθήσει να επιβιώσουν! Σιγά σιγά, όμως, ανακαλύπτει πως οι τυφλοί με την τυφλή συμπεριφορά τους σίγουρα θα οδηγηθούν σε οριστικά αδιέξοδα. Θα φάει ο ένας τον άλλον στο τέλος. Αναλαμβάνει, λοιπόν, πέρα από την επιβίωσή τους και την ευθύνη να τους βοηθήσει να εξανθρωπιστούν. Αναλαμβάνει την ευθύνη να οδηγήσει την τυφλή κοινότητα (ανθρωπότητα) στο πραγματικό φως. Εκεί, δηλαδή, που ο άνθρωπος θα βλέπει, όπως πρέπει να βλέπει ο άνθρωπος που έχει την όρασή του (τη λογική του, την ανθρωπιά του). Ο αγώνας της, βέβαια, είναι εξαντλητικός. Οι τυφλοί γύρω της με τις αστόχαστες και βίαιες πράξεις τους, πράξεις τυφλών ανθρώπων, την πληγώνουν. Εκείνη όμως, σαν υπεύθυνο άτομο, σαν άτομο που βλέπει, που βλέπει καθαρά, θα επιμείνει.

Σουρεαλισμός από την αρχή μέχρι το τέλος. Ο οποίος είναι πέρα για πέρα διδακτικός και προβληματίζει. Ωστόσο, η γενίκευση των δημιουργών, είναι σίγουρα λανθασμένη. Το σύνολο των ανθρώπων σε καμία περίπτωση δεν είναι, δεν μπορεί να είναι ανθρωποφαγικό. Δεν υπάρχει μόνον ένας άνθρωπος που βλέπει καθαρά. Οι άνθρωποι βιολογικά όλοι έχουν καθαρή όραση. Και, βέβαια, δεν «τυφλώνονται» ξαφνικά και χωρίς λόγο. Η επιδημία έχει όνομα! Είναι το κοινωνικό σύστημα, ο καπιταλισμός, που παράγει τυφλούς ανθρώπους. Ανθρώπους ανταγωνιστές. Αδικους!

Πρώτα ο συγγραφέας και μετά οι δημιουργοί της ταινίας απόφυγαν να πούνε ονόματα. Η στάση τους ελέγχεται, γιατί αδίκησε και τους ανθρώπους και το έργο τους. Φυσικά, για να είμαστε δίκαιοι, η ταινία τελειώνει αισιόδοξα. Αφού η γυναίκα, που δεν την κόλλησε η «τύφλωση», τελικά θα δικαιωθεί. Μαζί της, με άλλα λόγια, δικαιώνεται και ο άνθρωπος. Η έλλειψη, ωστόσο, παραμένει! Και αυτό είναι μια φιλοσοφική προχειρότητα.

«Προχειρότητα» υπήρξε και στην κινηματογράφηση. Ο Φερνάντο Μεϊρέλες θέλοντας να δώσει μια γαλακτερή θολούρα, όπως υποτίθεται «έβλεπαν» οι τυφλοί, γενίκευσε και εδώ! Αρκετά πλάνα που δεν ανήκαν στους τυφλούς, αλλά στη γυναίκα που έβλεπε ή και αυτά που έβλεπε μόνη της η κάμερα, είχαν και αυτά τη γαλακτερή θολούρα των τυφλών. Και αυτό έφερνε σύγχυση στο θεατή ο οποίος «διαβάζει» τα υποκειμενικά και τα αντικειμενικά πλάνα.

Πάντως, παρ' όλες τις φιλοσοφικές και τεχνικές ατέλειες, η ταινία μαστιγώνει. Ο σοβαρός θεατής σίγουρα θα κάνει την αυτοκριτική του, θα κοιτάξει την όρασή του. Ο καπιταλισμός έχει τις ευθύνες του και εμείς, ο καθένας ξεχωριστά και στη συνέχεια όλοι μαζί, τις δικές μας ευθύνες.

Παίζουν: Τζούλιαν Μουρ, Μαρκ Ράφαλο, Ντάνι Κλόβερ, Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ, Γιοσίνο Κιμούρα, Μίτσελ Νίε, Αλίς Μπράγκα.