Εκπληξη και απορία προκάλεσε στους Ιορδανούς η απομάκρυνση του διαδόχου πρίγκιπα Χασάν, αδελφού του Χουσεϊν, από την εξουσία, την οποία, επί της ουσίας, ασκούσε τους τελευταίους μήνες εξαιτίας της ασθένειας του βασιλιά. Αν και είναι γνωστός ο αγώνας δρόμου της εξουσίας στους κόλπους της βασιλικής οικογένειας, ήταν πρωτοφανές για τα ιορδανικά δεδομένα η δημοσιοποίηση των συγκρούσεων αυτών κατά τη διάρκεια της εφταήμερης επιστροφής του ετοιμοθάνατου βασιλιά στο Αμμάν, την τελευταία βδομάδα του Γενάρη. Ο Χουσεϊν, με επιστολή του που δόθηκε στον Τύπο και στα ΜΜΕ, κατηγόρησε ανοιχτά τον αδελφό του ότι δεν αντιμετώπισε με τον πρέποντα τρόπο τις συκοφαντίες που εκτοξεύτηκαν κατά της συζύγου του, βασίλισσας Νουρ, ότι αρνήθηκε κατηγορηματικά να ορίσει δικό του διάδοχο σε περίπτωση ανάληψης του θρόνου, ότι κακοδιαχειρίστηκε τις οικονομικές υποθέσεις της χώρας και ότι προσπάθησε να περιορίσει τις εξουσίες του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, οπότε, κατά συνέπεια, κρίνεται ανεπαρκής για το θρόνο, τον οποίον αναλαμβάνει ο, μέχρι τότε "άκαπνος" από πολιτική, πρωτότοκος γιος του Αμπντάλα.

Η ξαφνική αλλαγή προθέσεων και επιλογών του ετοιμοθάνατου βασιλιά οφείλεται, όπως υποστηρίζουν πολιτικοί αναλυτές, επικαλούμενοι και δημοσιεύματα του αμερικανικού Τύπου, στην απροκάλυπτη παρέμβαση της Ουάσιγκτον, η οποία θεωρούσε "επικίνδυνο" για τα συμφέροντά της τον Χασάν, ο οποίος δεν είχε καθόλου καλές σχέσεις με τον Παλαιστίνιο ηγέτη Γιασέρ Αραφάτ, οπότε δε θα μπορούσε να του ασκήσει πιέσεις, και επιπλέον είχε ευνοήσει, χωρίς προφάσεις και "λεπτότητα", την τεχνοκρατική και μεγαλοαστική ιορδανική τάξη, προκαλώντας την εντονότατη δυσφορία των χαμηλών λαϊκών στρωμάτων, με τα οποία δεν είχε καθόλου καλή επικοινωνία. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της "The Wall Street Journal" αλλά και της "The International Herald Tribune", μέχρι τις 5 Γενάρη ο βασιλιάς Χουσεϊν υπερθεμάτιζε υπέρ της διαδοχής του από τον πρίγκιπα Χασάν. Μετά, όμως, από τη συνάντησή του με τον Αμερικανό Πρόεδρο, Μπιλ Κλίντον, εκείνη την περίοδο, άρχισε να διαφαίνεται η αλλαγή στις διαθέσεις του, η οποία είχε, ήδη, δρομολογηθεί από τη συνάντησή του με τον υπεύθυνο του αμερικανικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, συνάντηση στην οποία συμμετείχε και ο στρατηγός Σαμίχ ελ Μπατικχί.

Ο Χουσεϊν, "όντας καλό παιδί της CIA, με την οποία είχε επανειλημμένως συνεργαστεί", όπως τονίζεται στις αμερικανικές εφημερίδες, αποδέχτηκε τις αμερικανικές προτάσεις, ζητώντας ως αντάλλαγμα την υποστήριξη της πολιτικής σταθερότητας στην Ιορδανία και την παροχή έκτακτης οικονομικής βοήθειας. Η Ουάσιγκτον δεν ξέχασε τις δεσμεύσεις της και έσπευσε να στηρίξει τον νεοφώτιστο Αμπντάλα, ενώ το Κογκρέσο, με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, ενέκρινε έκτακτη οικονομική βοήθεια προς το Αμμάν, ύψους 300 εκατομμυρίων δολαρίων, εκτός των 250 εκατομμυρίων που του χορηγεί ετησίως, λίγες μέρες μετά την κηδεία του Χουσεϊν.

Παρ' όλα αυτά, η Ουάσιγκτον φέρεται να γνωρίζει πολύ καλά ότι ο Αμπντάλα δεν έχει τις ικανότητες αλλά ούτε τις ευνοϊκές συνθήκες για να κυβερνήσει με απόλυτη ηγεμονία, όπως ο πατέρας του, το, υψίστης γεωπολιτικής σημασίας, βασίλειο των Χασεμιτών. Ως ιδιαίτερα πιθανό εκτιμάται, από πολλούς, το ενδεχόμενο η Ουάσιγκτον να πιέσει τον νέο βασιλιά να προχωρήσει σε πολιτικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες είναι σχεδόν σίγουρο, ότι θα μετατρέψουν το πολίτευμα της χώρας σε συνταγματική μοναρχία. Με τον τρόπο αυτό, ο Αμπντάλα ικανοποιεί το αίτημα μεγάλου μέρους της αντιπολίτευσης, κατευνάζει τη λαϊκή οργή από τα αλλεπάλληλα σκληρά μέτρα καταστολής, δημιουργεί κλίμα "εκδημοκρατισμού και προόδου", ενώ επί της ουσίας παραμένει ο ηγεμόνας στο τιμόνι του βασιλείου των Χασεμιτών, που θα κληθεί να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στις, σχεδιαζόμενες από την Ουάσιγκτον, εξελίξεις στην περιοχή. Τα σχέδια αυτά αλλά και η ικανότητα του Αμπντάλα να τα φέρει σε πέρας με τη μαεστρία που το πετύχαινε ο πατέρας του, μένουν να δοκιμαστούν στην πράξη, ιδιαίτερα ενόψει των κρίσιμων ισραηλινών εκλογών το Μάη και της επικείμενης μονομερούς ανακήρυξης ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, μέσα στο τρέχον έτος, καθώς οι "ειρηνευτικές συμφωνίες" του Οσλο εκπνέουν, αλλά, στην πράξη, τίποτε δεν έχει διευθετηθεί στη "μεγάλη παρτίδα" της Μέσης Ανατολής εκτός από την αμερικανική, εσαεί, διαμεσολάβηση.

Ελένη ΜΑΥΡΟΥΛΗ

Η επίτευξη "ειρηνευτικής συμφωνίας" με το Ισραήλ προκάλεσε, και προκαλεί μέχρι σήμερα, εντονότατες αντιδράσεις στο εσωτερικό της Ιορδανίας. Το Αμμάν μετά από δεκαετίες προσπαθειών κατάκτησης της "καθαρής" αραβικής ταυτότητας, που άρχισαν με την εξέγερση κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1916, της οποίας ηγήθηκε ο προπάππος του Χουσεϊν και στη Δύση είναι περισσότερο γνωστή από τις ιστορίες του Λόρενς της Αραβίας, και ολοκληρώθηκαν με την ανεξαρτησία του βασιλείου των Χασεμιτών από τη βρετανική κυριαρχία το 1950, υπέγραψε συμφωνία με το κατεξοχήν εχθρικό κράτος στην περιοχή, το 1994. Αυτομάτως, έθεσε εαυτόν εκτός του στενού κύκλου των αραβικών χωρών, οι οποίες δεν έκρυψαν ούτε τη δυσαρέσκειά τους ούτε τη δυσπιστία τους ως προς τις προθέσεις της ιορδανικής ηγεσίας. Παράλληλα, εξάρτησε, σχεδόν εξ ολοκλήρου, την οικονομική του ανάπτυξη στη νέα αυτή συμφωνία.

Αντίθετα με τις διακηρύξεις και τις διαβεβαιώσεις του βασιλιά Χουσεϊν, η Ιορδανία των 4,8 εκατομμυρίων κατοίκων δε βίωσε μια οικονομική άνθηση αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας. Στα σοβαρά πολιτικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν στις σχέσεις της με τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο, προστέθηκε η βαθιά οικονομική κρίση. Η ανεργία επισήμως έφθασε το 14% και ανεπισήμως εκτιμάται ότι αγγίζει το 27%. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, ο ρυθμός ανάπτυξής της δεν ξεπέρασε το 1% το 1996 και περιορίστηκε στο 3% το 1997. Το 30% των Ιορδανών ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο από τις οικονομικές κυρώσεις που επέβαλε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στο Ιράκ, από τις οποίες επλήγησαν, κυρίως, η Ιορδανία και η Τουρκία. Αν σε όλα αυτά κανείς συνυπολογίσει τα αυστηρά μέτρα λιτότητας που επέβαλε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στη χώρα για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση, γίνεται αντιληπτό ότι το κοινωνικό κλίμα στο βασίλειο των Χασεμιτών ήταν εκρηκτικό, πολύ πριν το θάνατο του βασιλιά Χουσεϊν. Η ανησυχία, ακόμη και στενών συνεργατών του αποθανόντος βασιλιά, όπως είναι ο Μ. Ταχέρ Μασρί, επί χρόνια σύμβουλος του Χουσεϊν, μοιάζει να είναι απολύτως δικαιολογημένη καθώς ως μοναδικός τρόπος ικανοποίησης των όρων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου εμφανίζεται, πλέον, να είναι η ιδιωτικοποίηση μεγάλων τομέων της κρατικής βιομηχανίας της χώρας, οι οποίοι βρίσκονται στο στόχαστρο, κυρίως, του ισραηλινού κεφαλαίου.

Εκτός από την αραβική δυσαρέσκεια, που αυξήθηκε μετά την έναρξη της συνεργασίας της Τουρκίας με το Ισραήλ, και τα οικονομικά προβλήματα, η "ειρηνευτική συμφωνία" με το Ισραήλ προκάλεσε αλλεπάλληλες αναταράξεις και στους κόλπους της ιορδανικής κοινωνίας. Η "συμφωνία με τον αιώνιο εχθρό" δε δυσαρέστησε, μόνο, τους Ιορδανούς αλλά ενέτεινε τις ανησυχίες των Παλαιστινίων, οι οποίοι ζουν στην Ιορδανία και εκτιμάται ότι αποτελούν το 50% του πληθυσμού της. Οι διακρίσεις σε βάρος τους στον εκπαιδευτικό και μισθολογικό τομέα εντάθηκαν, ενώ "σάρκα και οστά" άρχισε να παίρνει ο φόβος τους ότι δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσουν ελεύθερη πατρίδα και θα παραμείνουν εσαεί πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αλλωστε, δεν είναι κρυφό το ότι μέρος της ισραηλινής ηγεσίας, ακόμη και σήμερα, θεωρεί πως το παλαιστινιακό έδαφος δεν είναι άλλο από την Ιορδανία, στην οποία θα πρέπει να μεταβούν οι εναπομείναντες, στα αυτόνομα παλαιστινιακά εδάφη, Παλαιστίνιοι. Η προοπτική αυτή δεν ευχαριστεί διόλου ούτε τους Ιορδανούς, ούτε τους Παλαιστινίους των αυτόνομων, ούτε τους Παλαιστινίους της Ιορδανίας.

Το Παλαιστινιακό αλλά και το ζήτημα του Ιράκ είναι τα ζητήματα - "φωτιά" για την οποιαδήποτε ιορδανική κυβέρνηση, υπογραμμίζουν πολιτικοί αναλυτές, οι οποίοι εκτιμούν ότι το Αμμάν, εξαιτίας της πρόσδεσής του στο άρμα της Ουάσιγκτον τα τελευταία χρόνια, έχει περιέλθει σε ιδιαίτερα δύσκολη και αντιφατική θέση. Πλήρωσε ακριβά την καταδίκη της επιχείρησης "Καταιγίδα της ερήμου" το 1990 και η έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια δεν έχει αποτρέψει την άσκηση όλο και περισσότερων πιέσεων προς την ιορδανική ηγεσία να συμμετάσχει ενεργά στα σχέδια ανατροπής του Ιρακινού ηγέτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο στρατηγός Σαμίχ ελ Μπατικχί, επικεφαλής των ιορδανικών μυστικών υπηρεσιών και βασικός πρωταγωνιστής των εξελίξεων στην πολιτική σκηνή της χώρας, ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος που οργάνωσε η CIA κατά του Σαντάμ Χουσεϊν το 1996. Το Αμμάν βρίσκεται ανάμεσα στη "Σκύλλα και τη Χάρυβδη", καθώς δεν μπορεί να καταδικάσει και να πιέσει το Ισραήλ στην ισραηλινο-παλαιστινιακή "ειρηνευτική διαδικασία", ούτε να καταδικάσει τις αλλεπάλληλες επιχειρήσεις σε βάρος του Ιράκ εξαιτίας της μεταξύ τους συμφωνίας, αλλά και της οικονομικής εξάρτησής του από το Τελ Αβίβ αλλά και την Ουάσιγκτον, ενώ την ίδια στιγμή δεν μπορεί να κλείσει, εντελώς, τα μάτια σε όλα αυτά ενώπιον της οξυμένης λαϊκής δυσαρέσκειας και οργής.

"Ο βασιλιάς απέθανε, ζήτω ο βασιλιάς". Με αυτή τη γνωστή και πολυχρησιμοποιημένη φράση θα μπορούσε κανείς να περιγράψει τις τελευταίες εξελίξεις στην Ιορδανία, μετά το θάνατο του βασιλιά Χουσεϊν και την ανάληψη της εξουσίας από τον πρωτότοκο γιο του, Αμπντάλα. Εντούτοις, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και ξεκάθαρα όσο, ίσως, φαίνονται για τον νέο μονάρχη, στον οποίο έσπευσαν να εκφράσουν την αμέριστη υποστήριξή τους τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και οι αραβικές χώρες του Κόλπου. Αλλωστε, η μεγάλη προσέλευση ηγετών από όλο τον κόσμο στην κηδεία του αποθανόντος βασιλιά αποτελεί την απτή απόδειξη ότι η Ιορδανία και το μέλλον της είναι ζωτικού ενδιαφέροντος, καθώς καλείται να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις σε όλη την περιοχή, που εκτείνεται από την, εδώ και χρόνια, φλεγόμενη μείζονος γεωπολιτικής σημασίας Μέση Ανατολή μέχρι τον πλουσιότατο Περσικό Κόλπο.

Η χείρα βοηθείας των ΗΠΑ και των χωρών του Κόλπου προς τον νέο βασιλιά Αμπντάλα δε μοιάζει, πάντως, ικανό εφόδιο για την υπερσκέλιση των μεγάλων προβλημάτων που ο Χουσεϊν κληρονόμησε στο γιο του. Επιπλέον, πατέρας και γιος βρίσκονται στο τιμόνι του βασιλείου των Χασεμιτών σε δύο εντελώς διαφορετικές ιστορικές περιόδους. Η Ιορδανία δεν είναι πλέον ένα κράτος υπό διαμόρφωση που μόλις έχει κερδίσει την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία, όπως ήταν τη δεκαετία του 1950, οπότε ανέλαβε την εξουσία ο 17χρονος, τότε, Χουσεϊν, και υπό καθεστώς απόλυτης ηγεμονίας οδήγησε, όπως εκτιμούν πολλοί αναλυτές, τη χώρα του στην καθιέρωση συγκεκριμένης εθνικής ταυτότητας μέσα στους κόλπους του αραβικού κόσμου. Οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν, ιδιαίτερα μετά την υπογραφή της συμφωνίας ειρήνης με το Ισραήλ, είναι πολύ ιδιόμορφες, όπως υποστηρίζουν Ιορδανοί αξιωματούχοι, που συμπληρώνουν ότι η εφαρμογή μιας εξισορροπητικής πολιτικής, που θα καταφέρει να διατηρήσει τις καλές σχέσεις με τους στενούς, πλέον, συμμάχους του Αμμάν (τις ΗΠΑ και το Ισραήλ), αλλά συγχρόνως θα πετύχει την εκτόνωση της βαθιάς λαϊκής δυσαρέσκειας για τις στενές επαφές με το Ισραήλ και τις κάκιστες οικονομικο-κοινωνικές εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας, φαντάζει μάλλον αδύνατη.

Τα πράγματα γίνονται ακόμη δυσκολότερα για τον νέο βασιλιά γιατί, όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζουν Ιορδανοί αξιωματούχοι και πολιτικοί παράγοντες, ο Αμπντάλα δεν είναι Χουσεϊν. Ο αποθανών μονάρχης ήταν, όπως τονίζουν, χαρισματικός. Είχε καταφέρει να γίνει αγαπητός και αποδεκτός ακόμη και από τους αντιπάλους του, στους οποίους μπορεί να επέβαλλε παρατεταμένες φυλακίσεις και να τους υποχρέωνε σε σκληρά βασανιστήρια σε περίπτωση αμφισβήτησης της απόλυτης ηγεμονίας του, αλλά έσπευδε να τους συμπαρασταθεί σε περίπτωση ασθενείας ή οικογενειακών προβλημάτων, κερδίζοντας, έτσι, τη συμπάθεια του ιορδανικού λαού. Ο Αμπντάλα, όμως, δε φαίνεται να έχει κληρονομήσει αυτά τα ηγετικά χαρακτηριστικά από τον πατέρα του, ούτε διαθέτει πολιτική πείρα. Επιπλέον, οι συνθήκες που καθιέρωσαν στη συνείδηση του ιορδανικού λαού τον Χουσεϊν ως απόλυτο μονάρχη δεν υπάρχουν πια: η πλειοψηφία των Ιορδανών είναι υψηλού μορφωτικού επιπέδου και οι αλλεπάλληλες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, προκάλεσαν οργή ακόμη και προς το πρόσωπο του "πολυαγαπημένου Χουσεϊν".

Η αγανάκτηση του ιορδανικού λαού, είτε εξαιτίας των επιλογών του βασιλιά Χουσεϊν στην εξωτερική πολιτική, είτε εξαιτίας της βαθιάς οικονομικής κρίσης, προκάλεσε, πολλάκις, κοινωνικές αναταραχές από το 1989 και στο εξής, που προκάλεσαν τη λήψη αυστηρών κατασταλτικών μέτρων από τον "αγαπημένο βασιλιά". Τέθηκαν σε εφαρμογή και πάλι νόμοι περί μακροχρόνιας φυλάκισης όσων εκτιμάται ότι συκοφαντούν τη βασιλική οικογένεια ή τις επιλογές της, οι λαϊκές εξεγέρσεις (για την αύξηση της τιμής όλων των προϊόντων τον Απρίλη του 1989 και για την αύξηση της τιμής του ψωμιού τον Ιούλη και τον Αύγουστο του 1996) αντιμετωπίστηκαν με ωμή βία και ειδικές κατασταλτικές δυνάμεις, που προκάλεσαν το θάνατο πολλών διαδηλωτών και τον τραυματισμό εκατοντάδων, ενώ η ιορδανική ηγεσία φρόντισε να μη γίνει ποτέ γνωστός ο ακριβής αριθμός των ανθρωπίνων απωλειών.

Ο διορισμός τεσσάρων διαφορετικών κυβερνήσεων από το 1994 και μετά αποτελεί, ίσως, την πιο τρανταχτή απόδειξη ότι γίνεται ολοένα και δυσκολότερη η διακυβέρνηση της χώρας και η αντιμετώπιση των μειζόνων πολιτικών αντιφάσεων και των οικονομικών δυσκολιών που τη μαστίζουν. Θα ήταν λάθος στο σημείο αυτό να συμπεράνει κανείς ότι σήμανε το τέλος της μοναρχίας για το βασίλειο των Χασεμιτών. Ο αποθανών βασιλιάς Χουσεϊν φρόντισε, ήδη, από το 1991 να εξασφαλίσει την υπογραφή των μεγαλύτερων κομμάτων της αντιπολίτευσης στην περίφημη "Εθνική Χάρτα", με την οποία δεσμεύονται ότι δε θα αμφισβητήσουν τη μοναρχία και δε θα επιδιώξουν την ανατροπή της. Με την υπογραφή της "Εθνικής Χάρτας" άνοιξε και ο δρόμος για τη διεξαγωγή των πρώτων πολυκομματικών εκλογών στη χώρα, που πραγματοποιήθηκαν το Νοέμβρη του 1993. Εντούτοις, η αδυναμία του Ιορδανού βασιλιά να ελέγξει με ακρίβεια τις εξελίξεις και να προωθήσει το, θετικό προς τις επιλογές του, κόμμα των "Αδελφών Μουσουλμάνων", οδήγησε σε κύμα καταστολής και διώξεων των αντιφρονούντων, με αποτέλεσμα οι εκλογές του 1996 να μποϊκοταριστούν από μεγάλο τμήμα της αντιπολίτευσης.

Οι Ιορδανοί ασκούν, τα τελευταία χρόνια, ανοιχτά κριτική στις επιλογές του "αγαπημένου βασιλιά", παρά την αυστηρότατη νομοθεσία, χωρίς, όμως, αυτό να συνεπάγεται ότι ο συσχετισμός των δυνάμεων στους κόλπους της ιορδανικής κοινωνίας είναι τέτοιος που θα οδηγήσει σε μια ανατροπή της μοναρχίας. Μια τέτοια εξέλιξη, άλλωστε, απεύχεται μετά βδελυγμίας και η Ουάσιγκτον, η οποία, φυσικά, δεν άφησε τις εξελίξεις "στην τύχη", ιδιαίτερα μετά τις απογοητευτικές προγνώσεις για την πορεία της υγείας του βασιλιά Χουσεϊν.

Ιορδανοί στρατιώτες σε ώρα ανάπαυλας, κατά τη διάρκεια της επιβολής απαγόρευσης κυκλοφορίας και οδοφραγμάτων στις περιοχές που συγκλονίστηκαν από τις μαζικές διαδηλώσεις, εξαιτίας του διπλασιασμού της τιμής του ψωμιού, πέρσι το καλοκαίρι

Ο νέος Ιορδανός βασιλιάς Αμπντάλα, κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με τον Αιγύπτιο υπουργό Εξωτερικών, Αμρ Μούσα, στις 20 Μάρτη στο Αμμάν, με θέμα τις εξελίξεις στην ισραηλινο-παλαιστινιακή "ειρηνευτική διαδικασία"

Μία από τις τελευταίες επίσημες εμφανίσεις του αποθανόντος βασιλιά Χουσεϊν ήταν στην τελετή για το γιορτασμό της Μέρας του Ιορδανικού Στρατού στις 9 του περασμένου Ιούνη. Ενα μήνα αργότερα ανακοινώθηκε ότι πάσχει από καρκίνο των λεμφαδένων