Associated Press

Σ' αυτόν τον στόχο άρχισαν να εξυφαίνονται τα σχέδια επέκτασης του ΝΑΤΟ, καθώς και τα σχέδια διεύρυνσης της ΕΕ προς ανατολάς.

Ζωτικό πλέον ενδιαφέρον των ΗΠΑ ήταν να εμποδίσουν τη δημιουργία μιας Βαλτικής ή Ευρασιατικής περιοχής, όπου θα ηγεμονεύει η Ρωσία.

Η ιδέα αυτή έγινε γνωστή το 1995 με την έκθεση και την ονομασία «Εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ», που επεξεργάστηκαν το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και άλλα στις ΗΠΑ.

Ενα άλλο σημαντικό ντοκουμέντο είναι «Η εθνική στρατηγική για τον επόμενο αιώνα», που υπογράφτηκε το 1997 από τον Πρόεδρο Κλίντον.

Σ' αυτό το ντοκουμέντο προτάσσεται η σημασία της Ανεξαρτησίας, Κυριαρχίας και της Εδαφικής Ακεραιότητας 12 νέων κρατών, καθώς και των κρατών της Βαλτικής για τα αμερικανικά συμφέροντα. Τον Ιούνη του 1997, ο γραμματέας, μάλιστα, των ΗΠΑ Σ. Τάλμποτ τόνιζε ότι η Υπερκαυκασία και η Κεντρική Ασία είναι για τις ΗΠΑ στρατηγικής σημασίας περιοχές.

Για να δώσει διεθνή έμφαση σ' αυτά τα εθνικά συμφέροντα, το ΝΑΤΟ στα 50ά γενέθλιά του έδωσε στον εαυτό του νέα αποστολή. Να επεμβαίνει παντού στον κόσμο για «ανθρωπιστικούς λόγους».

Δίπλα στα γεωστρατηγικά συμφέροντα, σημαντικό ρόλο παίζουν φυσικά και χειροπιαστά υλικά συμφέροντα στα γεγονότα των Βαλκανίων και της περιοχής της Κασπίας. Οι αγγλικές εφημερίδες έγραφαν την εποχή εκείνη ότι κεντρική αιτία της γιουγκοσλαβικής κρίσης είναι ένα σχέδιο αγωγού των ΗΠΑ. Ο αγωγός πρέπει να αρχίζει από την Κασπία Θάλασσα και να φτάνει στο αλβανικό λιμάνι Φλόρε. Ο αγωγός αυτός είναι στρατηγικής σημασίας, αφού θα μεταφέρει πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αξίας 600 εκατ. δολαρίων το μήνα. Ο αγωγός είναι απαραίτητος, επειδή η παραγωγή πετρελαίου στην Κασπία Θάλασσα θα ξεπεράσει σε λίγο τη χωρητικότητα πετρελαίου που μεταφέρεται από το Βόσπορο.

Ο γραμματέας Ενέργειας των ΗΠΑ Μπιλ Ρίτσαρτσον τόνιζε, το 1998, ότι οι αγωγοί όλων των χωρών της Κασπίας Θάλασσας μέχρι τα Βαλκάνια, πολιτικά, οικονομικά θα εξαρτώνται πλέον από τη Δύση.

Σύμφωνα με την «Γκάρντιαν», η Σερβία για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου παρέμενε ένα σοβαρό πρόβλημα...

Σ' αυτό το πολιτικο-οικονομικό παιχνίδι συμμετείχε, φυσικά, και η ΕΕ. Ταυτόχρονα, δύο σχέδια της ΕΕ στόχευαν στην κατασκευή ενός ασφαλούς διαδρόμου μεταφοράς προς την Κεντρική Ασία. Τα σχέδια τρέχουν με το όνομα TRACECA και Inogate.

Το πρόγραμμα - TRACECA (Transport Corridos Europe Caucasces Ασία) βαπτίστηκε σε μια Διάσκεψη το Μάη του 1993 στις Βρυξέλλες. Στη Διάσκεψη, πήραν μέρος τα 8 αρχικά κράτη του TRACECA (5 Δημοκρατίες από την Κεντρική Ασία και 3 Δημοκρατίες του Καυκάσου). Σήμερα μετέχουν σ' αυτό το σχέδιο οι παρακάτω χώρες: Αζερμπαϊτζάν, Βουλγαρία, Γεωργία, Καζαχστάν, Κιργιζία, Μολδαβία, Πολωνία, Ρουμανία, Τατζικιστάν, Τουρκία, Ουκρανία και Ουζμπεκιστάν. Στη Διακήρυξη του Μπακού του 1998, ορκίστηκαν, μάλιστα, οι χώρες αυτές για την τήρηση διεθνών νόμων, αρχών και κανόνων. Το σχέδιο TRACECA θα προωθηθεί από την ΕΕ (αλλά και από άλλους διεθνείς οργανισμούς) για την απομάκρυνση μη φυσικών - εννοείται, βέβαια, πολιτικών - εμποδίων στη μεταφορά αγαθών, π.χ., την ενοποίηση τελωνειακών διατυπώσεων και απλοποίηση για την πραγματοποίηση μιας γρήγορης μεταφοράς. Κυρίως, η TRACECA θα φροντίζει για την υποδομή σ' όλα τα επίπεδα. Υπάρχουν υποσχέδια που ασχολούνται, π.χ.:

• Με την εναρμόνιση νόμων και κανόνων μεταφοράς.
• Με τη δημιουργία ενός δικτύου με οπτικές ίνες (για τις σύγχρονες τηλεπικοινωνίες).
• Με την προμήθεια βαγονιών σιδηροδρόμου.

Ο νέος πλάγιος δρόμος του 21ου αιώνα - όπως λέγεται το σχέδιο από το 1996 - πρέπει να είναι ένας διάδρομος μεταφοράς, ο οποίος θα οδηγεί σε ένα δυτικό άξονα της Ευρώπης. Πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα, διαμέσου του Καυκάσου και της Κασπίας Θάλασσας στην Κεντρική Ασία. Η Ασία πρέπει να ενωθεί πάλι με αυτοκινητόδρομους, σιδηροδρόμους και δίκτυο τηλεπικοινωνιών, αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου με την Ευρώπη.

Αυτές οι συνδέσεις θα αποτελέσουν τους νέους πλάγιους δρόμους προς τον «πιο σημαντικό δρόμο του 21ου αιώνα». Στόχος, η σύνδεση των χωρών της Κεντρικής Ασίας με τον πιο σύντομο, φτηνότερο και πιο γρήγορο δρόμο, με λιμάνια, για την πρόσβασή της στη διεθνή αγορά. Η ΕΕ θα δώσει την τεχνική υποστήριξη για την ανάπτυξη και θα πάρει γι' αυτό έναν ακόμη δρόμο προς την Κεντρική Ασία, που δεν οδηγεί πάνω από ρωσικά εδάφη. Ως παραπέρα σκοποί γι' αυτό το σχέδιο ισχύουν για την ΕΕ:

• Η πολιτική και οικονομική στήριξη της ανεξαρτησίας αυτών των Δημοκρατιών, καθώς αυτές θα καλυτερεύουν με εναλλακτικούς δρόμους την πρόσβασή τους στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά.
• Τα εταιρικά κράτη θα ενθαρρυνθούν για παραπέρα συνεργασίες σε επίπεδο περιοχής.
• Η χρησιμοποίηση του TRACECA - δρόμου σαν καταλύτη για την προσέλκυση διεθνών οικονομικών ιδρυμάτων και ιδιωτών επενδυτών.
• Τη σύνδεση των TRACECA - δρόμου με το πολυεθνικό ευρωπαϊκό δίκτυο.

Μέχρι σήμερα, το πρόγραμμα TRACECA έχει χρηματοδοτηθεί για 25 τεχνικά προγράμματα στήριξης (35 εκατ. ευρώ) και 11 επενδυτικά σχέδια για την κατασκευή υποδομής. Τα χρήματα αυτά πηγαίνουν φυσικά, κυρίως, σε δυτικές φίρμες, που έχουν την ικανότητα να διευθύνουν ή να υλοποιούν - εκτελούν ένα σχέδιο.

Επειδή το αρχικό πρόγραμμα της TRACECA καλύπτει μόνο συμβατικούς δρόμους μεταφοράς, δηλαδή, λιμάνια, δρόμους και δίκτυα σιδηροδρομικά, επεκτάθηκε το TRACECA με ένα νέο σχέδιο Inogate (Interstate Oil & Gas Transport to Europe= Διακρατική μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Ευρώπη). Με το Inogate διευρύνεται ο διάδρομος γύρω από τους αγωγούς με έναν αεροδιάδρομο (Southere Ring Air Route). Το Inogate είναι μια μεγαλύτερη πρωτοβουλία στα πλαίσια του τεχνικού προγράμματος στήριξης της ΕΕ για τα νέα ανεξάρτητα κράτη (TACIS). Εχει επεκταθεί σε μερικές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Σ' αυτήν την περιοχή με το πρόγραμμα PHARE χρηματοδοτήθηκε ένα ακόμη πρόγραμμα στήριξης από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Στα πλαίσια του προγράμματος Inogate θα καταρτιστεί ένα ανανεωμένο ή ένα εντελώς καινούριο σχέδιο αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου της Κασπίας. Πρέπει να εξασφαλίζει, μάλιστα, μια ασφαλή παροχή ενέργειας και να υπηρετεί κυρίως την προστασία επενδύσεων διεθνών εταιριών μεταφοράς.

Στη διάρκεια της σοβιετικής εξουσίας, το διακρατικό σύστημα μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου γινόταν με καθορισμένες κρατικές εταιρίες. Από το 1991, το δίκτυο κομματιάστηκε σε εθνικά τμήματα, για τα οποία υπεύθυνη για το τράνζιτο είναι η κάθε χώρα.

Αν ένας αγωγός διαπερνά τα σύνορα μιας χώρας, είναι δύσκολο να καθοριστεί ποιος θα χρεωθεί τα επενδυτικά βάρη.

Με τη Συμφωνία Inogate καθορίζονται οι βασικές υποχρεώσεις, που αφορούν στα παρακάτω σημεία:

• Τη χρήση διεθνώς αναγνωρισμένων τεχνικών ιδιαιτεροτήτων.
• Την εγκαθίδρυση μιας εμπορικής εταιρίας για τις υπηρεσίες μεταφορών.
• Την εγγύηση ασφαλείας για την υποδομή.
• Το σεβασμό της Σύμβασης του Κιότο αναφορικά με το περιβάλλον.

Τα θεσμικά συστατικά μέρη είναι μια από τις σημαντικότερες πλευρές του προγράμματος Inogate. Η ονομαζόμενη Σύμβαση - ομπρέλα, που υπογράφτηκε στις 22 Ιούλη 1999 από 18 χώρες, από τα Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο, συμβάλλει στην ανάπτυξη κανόνων για τη διοίκηση διεθνών μεταφορών πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Αυτό αφορά την τήρηση των αρχών, που έχουν καθοριστεί στις συνεταιριστικές - συνεργασιακές συμβάσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων κρατών και της ΕΕ και έχουν καταγραφεί στη Συνθήκη του Χάρτη Ενέργειας.

Στη Σύμβαση - ομπρέλα δεσμεύονται οι συμμετέχουσες χώρες, μεταξύ των άλλων, να προστατεύσουν το σύστημα μεταφοράς πετρελαίων και φυσικού αερίου από φυσικές καταστροφές, σεισμούς, ραδιενεργές και χημικές επιδράσεις, λαϊκές ταραχές, τρομοκρατικές ενέργειες, σαμποτάζ και εγκληματικές βλάβες. Μια ανώτατη επιτροπή ασφαλείας μπορεί να προτείνει μέτρα, που η εφαρμογή τους θα προσφέρει επίβλεψη, συντονισμό και υποστήριξη, όταν μια χώρα μόνη της δεν είναι σε θέση να προσφέρει και να περιφρουρεί ένα τμήμα του συστήματος μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ακόμα δεσμεύονται οι χώρες να προσαρμόσουν τους ισχύοντες νόμους με τη Σύμβαση - Ομπρέλα και να μην τους αλλάξουν στο μέλλον, ώστε να μην έρχονται σε αντίθεση με τη Σύμβαση.

Παρόλο που οι ΗΠΑ δε μετείχαν αρχικά σ' αυτό το σχέδιο, υποστηρίζουν άμεσα πολλά ουσιαστικά σχέδια, στο πλαίσιο του TRACECA και του Inogate. Οι αρχικοί στρατηγικοί στόχοι της ΕΕ και των ΗΠΑ είναι σαφείς: Παγίωση των 8 νέων ανεξαρτήτων κρατών στον Καύκασο και την Κασπία Θάλασσα, προσφέροντας τη δυνατότητα σ' αυτά, να επιλέγουν τους οικονομικούς τους εταίρους και την πρόσβαση στην παγκόσμια αγορά. Επιπλέον ο υπερκαυκάσιος δρόμος προσφέρει στα κράτη αυτά διπλό πλεονέκτημα, να παρακάμψουν, τόσο τη Ρωσία, όσο και το Ιράν και, ταυτόχρονα, να αυξήσουν την επιρροή της Τουρκίας - κύριο εταίρο των ΗΠΑ σ' αυτήν την περιοχή.

Από το 1994 μέχρι το 1995, η Σύμβαση TRACECA ήταν πλήρως επιχειρησιακή, δηλαδή μία περίοδο που η Υπερκαυκασία είχε αποκοπή τελείως από τη Ρωσία. Δυο δρόμοι μεταφοράς μπλοκαρίστηκαν: Ο ένας με τους αγώνες στην Αμπχαζία, ο άλλος με τη σύγκρουση στην Τσετσενία. Η Αρμενία είχε μπλοκαριστεί από δυο πλευρές, από τους Αζέρους (Αζερμπαϊτζάν), από τη, μια και τους Τούρκους (Τουρκία), από την άλλη. Ο υπολειπόμενος δρόμος που μπορούσε να συνδέσει το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία ήταν απροσπέλαστος, εξαιτίας των μαχών στο Ναγκόρνο - Καραμπάχ. Οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί δεν άφησαν, φυσικά, αυτήν την ευκαιρία να πάει χαμένη, τη χρησιμοποίησαν για μια βαθιά μεταμόρφωση των γεωστρατηγικών σχέσεων σ' αυτήν την περιοχή. Ο Μπρεζίνσκι, ο άλλοτε σύμβουλος του Κάρτερ, σημείωνε τότε κυνικά ότι η Ρωσία για τη δική της σωτηρία έπρεπε να εξασθενήσει. Η ισχυροποίηση της ανεξαρτησίας των νέων ανεξάρτητων κρατών και το άνοιγμα των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου για τις πολυεθνικές εταιρίες πρέπει να εμποδίσουν μια νεο-ιμπεριαλιστική ηγεμονία της Ρωσίας σ' αυτήν την περιοχή και να μεταμορφώσουν τη Ρωσία στο διεθνές σκηνικό σε έναν υπεύθυνο εταίρο που παίζει το ρόλο του στην περιοχή, είναι η άποψη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.