Υπερψηφίζω τα κείμενα των Θέσεων για το 21ο Συνέδριο. Αποτελούν, κατά τη γνώμη μου, μερική διόρθωση της γραμμής, κάτι απόλυτα αναγκαίο. Κι ας λείπει η εξίσου αναγκαία κριτική αποτίμηση προηγούμενων επεξεργασιών και θέσεων.

Θα εξηγήσω αυτήν την εκτίμηση με μια σύντομη και αναγκαστικά επιλεκτική αναφορά σε προηγούμενα Συνέδρια και επεξεργασίες του Κόμματος:

Στο 14ο κατοχυρώθηκε ο χαρακτήρας του Κόμματος ως κομμουνιστικού μέσα σε αντίξοες συνθήκες, με νωπές τις συνέπειες της αντεπανάστασης και της εσωκομματικής κρίσης.

Ελειπε, βέβαια, ένα Πρόγραμμα του Κόμματος μέσα στις νέες συνθήκες. Αυτό το έλυσε το 15ο με βασική επεξεργασία το αντιιμπεριαλιστικό - αντιμονοπωλιακό - δημοκρατικό μέτωπο. Παρότι υιοθετήθηκε με συντριπτική πλειοψηφία, ήδη στο επόμενο Συνέδριο τροποποιήθηκε η πολιτική μας γραμμή στο βασικό ζήτημα της συγκέντρωσης δυνάμεων. Ενώ το Μέτωπο το βλέπαμε ως «τακτικό στόχο στρατηγικού χαρακτήρα», στο 16ο υιοθετήσαμε τη «λαϊκή εξουσία - λαϊκή οικονομία» που ταυτιζόταν με τη δικτατορία του προλεταριάτου (και η διαπάλη με τα σύμμαχα στρώματα θα γινόταν για το χαρακτήρα της λαϊκής εξουσίας, γιατί δεν θα την κατανοούσαν ως δικτατορία του προλεταριάτου, όπως εμείς).

Στη συνέχεια, σταδιακά άλλαξαν βασικές θέσεις μας κυρίως με μοχλό την αποτίμηση της ιστορικής δράσης του Κόμματος και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Με το Β΄ και, στη συνέχεια, με το νέο Α΄ τόμο της Ιστορίας του Κόμματος και επίκεντρο αφενός τα ζητήματα του χαρακτήρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και των πολέμων στην περίοδο του ιμπεριαλισμού γενικά και αφετέρου τα Λαϊκά Μέτωπα. Με κύρια στόχευση όχι το χθες, αλλά το σήμερα και τη δικαίωση της νέας γραμμής.

Αποκορύφωμα αυτής της εξελικτικής πορείας αποτέλεσε αναμφισβήτητα το 19ο Συνέδριο, με την υιοθέτηση του νέου Προγράμματος και Καταστατικού.

Πώς φτάσαμε εκεί; Γιατί οι επεξεργασίες του προηγούμενου προγραμματικού Συνεδρίου, του 15ου, ήταν τόσο βραχύβιες; Καταρχήν, παρότι υιοθετήθηκαν τότε με συντριπτική πλειοψηφία, εξακολουθούσαν να υπάρχουν διαφωνίες στις γραμμές μας και από «δεξιά» και από «αριστερά». Χτυπάγαμε τις δεξιές αποκλίσεις, χωρίς ταυτόχρονα να χτυπάμε και τις αριστερές, με αποτέλεσμα να ευνοηθούν οι τελευταίες. Αυτό όμως δεν αρκούσε για να αλλάξει η γραμμή. Καθοριστικό ήταν ότι μια μερίδα στελεχών διατηρώντας τις διαφωνίες της και έχοντας διαμορφώσει ολοκληρωμένη αντίληψη για τα ζητήματα του Κόμματος, πάλεψε την άποψή της τμηματικά παίρνοντας υπόψη τι μπορούσε να υιοθετηθεί, με κριτήριο τον εσωκομματικό συσχετισμό. (Είναι χαρακτηριστικό, από αυτήν την άποψη, ότι ήδη στη διακήρυξη της ΚΕ για τα 60χρονα της Αντιφασιστικής Νίκης έλειπε οποιαδήποτε αναφορά στο 7ο Συνέδριο της ΚΔ και τη θετική, όπως την εκτιμούσαμε τότε, σημασία του. Ομως, η αρνητική κριτική στις επεξεργασίες του 7ου Συνεδρίου για τα μέτωπα, οι νέες εκτιμήσεις, υιοθετήθηκαν αρκετά αργότερα, στα κείμενα της Ιστορίας).

Το 19ο Συνέδριο αποτέλεσε σημείο - ζενίθ αυτής της εξέλιξης. Ηδη, στο 20ό βελτιώθηκε η επεξεργασία μας στο βασικό για τότε ζήτημα του πολέμου και της στάσης του Κόμματος. Και με τις Θέσεις για το 21ο Συνέδριο αναστρέφεται - διορθώνεται, σε σημαντικό βαθμό, αυτή η πορεία. Είναι πιο κοντά σε αυτό που τόσα χρόνια ξέρουμε ως ΚΚΕ. Και δεν μπορεί παρά να αποτιμηθεί θετικά.

Υπάρχει, όμως, το εξής ψεγάδι: Η διόρθωση της γραμμής είναι «μπρεζνιεφικού τύπου», δεν συνοδεύεται ταυτόχρονα με ανοιχτή διαπάλη και ξεκάθαρη κριτική σε προηγούμενες θέσεις.