Η ιστορική αποτίμηση της πορείας του Κόμματος είναι καθήκον που συνδέεται αδιάρρηκτα με τον επαναστατικό χαρακτήρα του, αφού τα διδάγματα από την ιστορική διαδρομή του μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση της πολιτικής του καθώς και στον εμπλουτισμό της επαναστατικής θεωρίας, του μαρξισμού - λενινισμού.

Βεβαίως στη μακρά διαδρομή του Κόμματος μέχρι σήμερα γίνεται μια ορισμένη αποτίμηση της πορείας μέσα από τα συνέδρια και τις άλλες συλλογικές διαδικασίες που καθορίζει το καταστατικό, και μάλιστα τις προσδιορίζει και σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια. Αυτή η διαδικασία αποδεικνύεται αν εξετασθούν τα ντοκουμέντα όλων των συνεδρίων, όπου γίνεται και κριτικός απολογισμός και σε αρκετές περιπτώσεις σημειώνονται και αλλαγές στο πρόγραμμα ή σε προηγούμενες εκτιμήσεις, ανεξάρτητα τελικά αν κρίνονται ή μπορεί να κριθούν όλες σωστές και εύστοχες. Ωστόσο η κριτική αποτίμηση δεν επαρκεί, καθώς ως ένα βαθμό και από τα ίδια τα πράγματα περιορίζεται σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από το ένα συνέδριο στο άλλο. Η μελέτη της ιστορίας του Κόμματος και της εξέλιξής του, όπως και γενικότερα των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών εξελίξεων, με επιστημονικό τρόπο, είναι απολύτως αναγκαία, καθώς από απόσταση μπορεί κάποιος να δει τα πράγματα με μεγαλύτερη αντικειμενικότητα και όχι κάτω από το πρίσμα των απαιτήσεων της καθημερινότητας ή και τάσεων, αποφάσεων που οι συνέπειές τους εκτείνονται σε ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Για το κόμμα μας έχει μεγάλη σημασία να μελετά συνεχώς, να θέτει σε δοκιμασία πείρας τη δράση, την πείρα της ταξικής πάλης, αλλά εξίσου πολύ μεγάλη σημασία έχει η διαμόρφωση και της εκ των υστέρων πείρας.

Με αυτό το κριτήριο κρίνονται άτομα, γεγονότα, θέσεις.

Μια ολοκληρωμένη αντικειμενική μελέτη της ιστορίας του ΚΚΕ απαιτεί την εκτίμηση των επεξεργασμένων στρατηγικών θέσεων και της δράσης του σε συνδυασμό με τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές εξελίξεις, τις διεθνείς εξελίξεις, τη στρατηγική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος κ.ά. Η αξιολόγηση ενός πλήθους στοιχείων, με εργαλεία τον ιστορικό υλισμό και τη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία για το κόμμα και την επαναστατική πολιτική (επιστημονικό κομμουνισμό) οδηγεί σε αντικειμενικά συμπεράσματα χωρίς απολυτοποιήσεις, απλουστεύσεις και υποκειμενισμούς.

Δε φοβόμαστε την κριτική αποτίμηση της ιστορίας του ΚΚΕ. Είμαστε, άλλωστε και το μόνο κόμμα που στη διαδρομή μας, όταν εντοπίσαμε λάθη, ανοιχτά μιλήσαμε γι' αυτά, τα αναγνωρίσαμε. Η κριτική αποτίμηση δεν έχει καμία σχέση με τη λαθολογία που διαδίδει ο αντίπαλος αξιοποιώντας ιδιαίτερα τη στάση των οπορτουνιστών, των μετανοημένων πρώην κομμουνιστών. Αλλωστε εμείς έχουμε διαφορετικό εργαλείο αποτίμησης από τα εργαλεία της αστικής τάξης, των οπορτουνιστών.

Εχουμε κάθε λόγο να εκτιμάμε και να είμαστε περήφανοι για τους αγώνες και τις θυσίες, τον ηρωισμό των στελεχών και των μελών του ΚΚΕ στην ανάπτυξη των αγώνων της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων σε όλη την περίοδο της ιστορίας του. Υπερασπιζόμαστε από θέσεις αρχής την ΕΣΣΔ και τη σοσιαλιστική οικοδόμηση του 20ού αιώνα. Ενα ΚΚ δυναμώνει μέσα από την κριτική αποτίμηση της ιστορίας του αναγνωρίζοντας και διορθώνοντας τα όποια λάθη του, μαθαίνοντας από τα λάθη του.

Εχει πολύ μεγάλη σημασία όχι απλά να εντοπίζονται λάθη, ελλείψεις, αστοχίες και αδυναμίες, αλλά κυρίως να εξετάζεται ποιος ή ποιοι παράγοντες επέδρασαν στη μια ή την άλλη άστοχη ή λαθεμένη επιλογή, τι δεν αντιμετωπίσαμε, δε λύσαμε.

Η μελέτη της ανάπτυξης της στρατηγικής του ΚΚΕ μέσα στα 90 χρόνια ύπαρξης και δράσης του, έχει κεντρική σημασία στην αξιολόγηση της πορείας του και αποτελεί αντικείμενο μελέτης του Β΄ τόμου του Δοκιμίου της ιστορίας του ΚΚΕ (1950 -1974) που επεξεργάζεται η Κεντρική Επιτροπή. Η παρούσα έκδοση των προγραμματικών ντοκουμέντων του ΚΚΕ αποτυπώνει την εξέλιξη της στρατηγικής σκέψης του Κόμματος, δίνει συγκεκριμένο απαραίτητο υλικό για τη μελέτη της στρατηγικής του.

Η ύπαρξη επαναστατικού προγράμματος είναι όρος ώστε ένα κομμουνιστικό κόμμα να παίζει το ρόλο του ως καθοδηγητής της εργατικής τάξης, το ρόλο της πρωτοπορίας. Το πρόγραμμα ενός ΚΚ έχει ως περιεχόμενο την επαναστατική στρατηγική του, καθορίζει τον στρατηγικό του σκοπό δηλαδή τον χαρακτήρα της επανάστασης, τις μορφές και τα μέσα για να προσεγγιστεί αυτός ο σκοπός, ώστε όλη η δράση του Κόμματος να υποταχθεί σε αυτόν. Το πρόγραμμα πρέπει να διασφαλίζει τον ηγετικό ρόλο της εργατικής τάξης στη σχέση της με τις άλλες καταπιεζόμενες κοινωνικές δυνάμεις, να αναδεικνύει τις νομοτέλειες του σοσιαλισμού ως κατώτερη βαθμίδα ανάπτυξης της κομμουνιστικής κοινωνίας, τα βασικά χαρακτηριστικά της σοσιαλιστικής οικονομίας και του εργατικού κράτους, της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Το Πρόγραμμα ενός Κομμουνιστικού Κόμματος θα κριθεί από το αν κάνει σωστή εκτίμηση του χαρακτήρα της επανάστασης με βάση το χαρακτήρα της εποχής, δηλαδή της σοσιαλιστικής επανάστασης στην εποχή του ιμπεριαλισμού. Αν προσδιορίζει τον ταξικό χαρακτήρα της επαναστατικής εξουσίας, δηλαδή της δικτατορίας του προλεταριάτου και των καθηκόντων της, δηλαδή οικοδόμηση των νέων κομμουνιστικών - σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Αν αναλύει σωστά με επιστημονικά κριτήρια τον συσχετισμό των ταξικών δυνάμεων, τον καθορισμό της σχέσης αυτών των δυνάμεων με την επικείμενη επανάσταση με αντικειμενικά κριτήρια, δηλαδή τον προσδιορισμό των κινητήριων δυνάμεων της σοσιαλιστικής επανάστασης με βάση το ποιες κοινωνικές δυνάμεις έχουν αντικειμενικό συμφέρον από την ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, την ανάδειξη του ηγετικού ρόλου της εργατικής τάξης σε αυτή τη διαδικασία. Τη σωστή μελέτη του πλέγματος των εσωτερικών αντιθέσεων και την επίδραση του συσχετισμού δυνάμεων στο ιμπεριαλιστικό σύστημα για τον προσδιορισμό της γραμμής συσπείρωσης για τη συγκέντρωση δυνάμεων, του δρόμου μέσα από τον οποίο μπορεί να διαμορφωθούν οι υποκειμενικές προϋποθέσεις για τη σοσιαλιστική επανάσταση.

«(...) αι παραγωγικαί δυνάμεις της σημερινής κοινωνίας ηυξήθη σαν δυσαναλόγως δι' αυτήν την κοινωνίαν και ότι η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής κατήντησεν ασυμβίβαστος προς την πλήρη και σκόπιμον χρησιμοποίησιν και ανάπτυξιν αυτών των παραγωγικών μέσων. (...) Η μεταβολή της παραγωγής από πλουτοκρατικής εις σοσιαλιστικήν, διενεργουμένην διά της κοινωνίας και προς το καλόν ολοκλήρου της κοινωνίας, δύναται να καταστήση τη μεγάλην παραγωγή με την οσημέραι αυξάνουσαν παραγωγικότητα της κοινωνικής εργασίας, από πηγήν αθλιότητος και δουλείας των λαϊκών τάξεων, εις πηγήν υψίστης ευημερίας και ατελείωτου και πολυειδούς τελειοποιήσεως. Η κοινωνική αύτη μεταβολή σημαίνει την απελευθέρωσιν όχι μόνον των προλεταρίων, αλλά και ολοκλήρου της ανθρωπότητος που υποφέρει σήμερον. Εν τούτοις δύναται να πραγματοποιηθή μόνον από την εργατικήν τάξιν (...) Αλλά.... ο αγών των εργατών είναι αναγκαστικώς και πολιτικός αγών. Η εργατική τάξις δεν ημπορεί να διεκδικήση τα οικονομικά της συμφέροντα ούτε ν' αναπτύξει την οικονομικήν της οργάνωσιν χωρίς πολιτικά δικαιώματα· δε δύναται να πραγματοποιήση την ιστορικήν της αποστολήν χωρίς να γίνη κάτοχος της πολιτικής εξουσίας (...)»¹

Στο συνέδριο διεξήχθη έντονη ιδεολογική-πολιτική διαπάλη στην οποία επικράτησαν στα περισσότερα και πιο κρίσιμα ζητήματα οι θέσεις της αριστερής πτέρυγας του συνεδρίου (Λιγδόπουλος, Κομιώτης, Οικονόμου). Το προγραμματικό αυτό ντοκουμέντο διακήρυσσε την αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου και την κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη για τον σοσιαλισμό. Αργότερα στο ντοκουμέντο «Απόφασις Διά το Πρόγραμμα του ΣΕΚΕ» που εγκρίθηκε στο 2ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (18/4 - 25/4 1920) διορθώθηκε το πρόγραμμα του Κόμματος σε επαναστατική κατεύθυνση. Η απόφαση αυτή του συνεδρίου, το οποίο μεταξύ άλλων αποφάσισε τη σύνδεση του ΣΕΚΕ με την ΚΔ και την προσθήκη του όρου Κομμουνιστικό (Κ) στο όνομα του Κόμματος, διακηρύσσει ορισμένες βασικές επαναστατικές αρχές (άρνηση του μεταρρυθμισμού, στάση απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο κλπ. ) βάσει των οποίων δίνεται η κατεύθυνση για απαλοιφή από το πρόγραμμα όσων θέσεων δε συνάδουν με αυτές τις αρχές.

Ως οργανικό τμήμα του διεθνούς Κομμουνιστικού κινήματος, ως μέλος της Κομμουνιστικής Διεθνούς, στηρίχτηκε στις γενικότερες επεξεργασίες της στρατηγικής που διαμόρφωνε το διεθνές ΚΚ.

Στο ντοκουμέντο «Απόφαση για την οικονομική και πολιτική κατάσταση» που εγκρίθηκε στο 3ο έκτακτο Συνέδριο του ΚΚΕ (Ελληνικό Τμήμα ΚΔ) (26/11 - 3/12/1924), υιοθετούνται οι θέσεις του 5ου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Ιούλης 1924) σχετικά με τα καθήκοντα σε συνθήκες «προσωρινής υποχώρησης» του επαναστατικού κινήματος, καθόρισε την τακτική του «ενιαίου μετώπου».

Στις «Θέσεις για την οικονομική και πολιτική κατάσταση της χώρας και τα άμεσα καθήκοντα του Κόμματος» που εγκρίθηκαν στο 3ο τακτικό Συνέδριο του ΚΚΕ (ΕΤΚΔ) (Μάρτης 1927) η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως «χώρα καθυστερημένη από την άποψη της καπιταλιστικής εξέλιξης» ότι έχει «ημιαποικιακή θέση» στο ιμπεριαλιστικό σύστημα. Σύμφωνα με το συνέδριο, η «υποδούλωση - της χώρας - στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις» έχει ως αποτέλεσμα την «εξάρτηση της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής της μπουρζουαζίας από τις δυνάμεις αυτές».²

Το 1928 στο 4ο Συνέδριο του ΚΚΕ (ΕΤΚΔ) (10/12 -15/12 1928)εγκρίθηκε «Απόφαση επί της οικονομικής και πολιτικής κατάστασης της χώρας». Οι εκτιμήσεις και κατευθύνσεις του Συνεδρίου αποτελούν συνέχιση των αποφάσεων του 3ου Συνεδρίου, σε συνδυασμό με τις αποφάσεις του 6ου Συνεδρίου της ΚΔ (Ιούλης 1928). Με βάση την απόφαση του 6ου Συνεδρίου της ΚΔ, η Ελλάδα όπως και όλες οι Βαλκανικές χώρες, εκτιμήθηκαν ως χώρες μέσου επιπέδου ανάπτυξης για τις οποίες ο χαρακτήρας της επανάστασης προσδιοριζόταν ως εξής: «σε μερικές απ' αυτές τις χώρες είναι δυνατό ένα λίγο - πολύ γρήγορο πέρασμα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε επανάσταση σοσιαλιστική, σε άλλες χώρες είναι δυνατό τύποι προλεταριακών επαναστάσεων, που έχουν όμως να εκπληρώσουν καθήκοντα αστικοδημοκρατικού χαρακτήρα σε μεγάλη έκταση. Εδώ συνεπώς μπορεί να μην επέλθει μονομιάς η δικτατορία του προλεταριάτου, μα να επανέλθει στο προτσές του περάσματος απ' τη δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς προς τη σοσιαλιστική δικτατορία του προλεταριάτου»³. Οι αποφάσεις του 6ου Συνεδρίου της ΚΔ εκτίμησαν «την ποικιλία των δρόμων και των διαφορετικών ρυθμών κατάληψης της εξουσίας από το προλεταριάτο όπως και το αναπόφευκτο ορισμένων μεταβατικών σταδίων προς τη δικτατορία του προλεταριάτου σε μια σειρά χώρες»⁴. Το 4ο Συνέδριο του ΚΚΕ δεν κατέληξε στο χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης στην Ελλάδα, αναθέτοντας στο 5ο Συνέδριο να δώσει οριστική λύση στο ζήτημα.

Με βάση αυτή τη θέση διαμόρφωσε το πρόγραμμά του και καθόρισε τα καθήκοντά του στη δεκαετία του 1930.

Αργότερα η στρατηγική του αναπροσαρμόστηκε με βάση τις αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς για τη συγκρότηση των Αντιφασιστικών Λαϊκών Μετώπων. Το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ (ΕΤΚΔ) το Δεκέμβρη του 1935 ενέκρινε πολιτική απόφαση με τίτλο «Η Ελλάδα μπροστά σε ιστορική καμπή. Η πλουτοκρατία την οδηγά στην καταστροφή, το ξεπούλημα, το φασισμό. Ο λαός θέλει λευτεριά - ευημερία - ειρήνη». Πρόκειται για το συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη βάση των αποφάσεων του 7ου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το οποίο καθόρισε ως κύριο κίνδυνο αυτόν του φασισμού και του πολέμου και χάραξε πρωταρχικό καθήκον για το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα την πάλη ενάντια σε αυτόν τον κίνδυνο. Το συνέδριο επεξεργάστηκε το ζήτημα της συγκρότησης του αντιφασιστικού - λαϊκού μετώπου στην Ελλάδα.

Σε κείμενο της ΚΕ του ΚΚΕ (Γενάρης - Απρίλης του 1943) με τίτλο «Προγραμματική Διακήρυξη του ΚΚΕ: Λαοκρατία και σοσιαλισμός» αποτυπώνεται η τότε αντίληψη του ΚΚΕ για τη Λαϊκή Δημοκρατία ως ένα στάδιο που θα ακολουθήσει την εθνική απελευθέρωση της Ελλάδας από τη ναζιστική κατοχή και τη σχέση του με το σοσιαλισμό.

Το ΚΚΕ μέσα από τα συλλογικά του όργανα, έχει τοποθετηθεί για ορισμένα ζητήματα που αφορούν τη στρατηγική του εκείνης της περιόδου. Εχει εκτιμήσει τη στρατηγική του αδυναμία να θέσει το ζήτημα της εξουσίας στην Ελλάδα στις συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, που διαμορφώθηκαν μετά την απελευθέρωση της χώρας το 1944. Αξιολόγησε ως βασικό πρόβλημα το ότι δεν εκτίμησε σωστά τη σύμπλεξη του κοινωνικοταξικού περιεχομένου της λαϊκής πάλης με το εθνικοαπελευθερωτικό, ότι δεν μπόρεσε να συνδυάσει την εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική πάλη με την πάλη για το σοσιαλισμό.

Μετά από τη μάχη της Αθήνας τον Δεκέμβρη του 1944 και την επαίσχυντη Συμφωνία της Βάρκιζας, σε συνθήκες τρομοκρατίας και επίθεσης του αστικού κράτους στο ΚΚΕ και στο ΕΑΜικό κίνημα, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (στις 15 Ιούνη 1945) ενέκρινε κείμενο με τίτλο «Το Πρόγραμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας». Πρόκειται για κείμενο που προτάθηκε για συζήτηση στα κόμματα του ΕΑΜ. Στο κείμενο διατυπώνονται οι βασικοί στόχοι που θα πρέπει να υλοποιήσει το καθεστώς της Λαϊκής Δημοκρατίας.

Στις 26/09/1945 στο τεύχος 42 της ΚΟΜΕΠ δημοσιεύθηκε, κείμενο της ΚΕ του ΚΚΕ με τίτλο «Σχέδιο Προγράμματος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας». Στο σχέδιο διατυπώνεται η θέση ότι το ΕΑΜικό κίνημα αποτέλεσε «την αρχή της λαϊκής επανάστασης στην Ελλάδα για τον αστικοδημοκρατικό μετασχηματισμό» καθώς επίσης και πως το «δρόμο προς το σοσιαλισμό ανοίγει η Λαϊκή Δημοκρατία, ο πρώτος σταθμός προς τη σοσιαλιστική κοινωνική απολύτρωση των Ελλήνων εργαζομένων»⁶.

Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ πραγματοποιήθηκε το διάστημα 1/10-6/10 1945. Στο ντοκουμέντο που ψηφίστηκε με τίτλο «Πολιτική απόφαση του 7ου Συνεδρίου του ΚΚΕ», επιβεβαιώθηκε ο προσανατολισμός του ΚΚΕ στη Λαϊκή Δημοκρατία ως άμεσου πολιτικού στόχου. Το συνέδριο διαπίστωσε πως μετά από το Δεκέμβρη, το ΕΑΜικό κίνημα αντιμετώπισε μια κρίση που σχετιζόταν με την ανακατάταξη δυνάμεων και «τη μετατόπιση του κέντρου βάρους του ΕΑΜικού κινήματος από τον εθνικοαπελευθερωτικό ή ένοπλο αγώνα, στον πολιτικό, κοινωνικό, λαϊκοδημοκρατικό». Η απόφαση κατέληξε στην εξής θέση, πως «Το ΚΚΕ στην ιστορική περίοδο που περνάμε και που για το ιστορικό της νόημα έχει την επικράτηση της Λαϊκής Δημοκρατίας στην Ελλάδα, συνταυτίζει την πολιτική του με την πολιτική του ΕΑΜ, όπου και ανήκει και συγκεντρώνει όλη τη δουλιά στην πάλη για τη νίκη του προγράμματος του ΕΑΜ για το θρίαμβο της Λαϊκής Δημοκρατίας»⁷.

Το Φλεβάρη του 1957 η ΚΕ του ΚΚΕ ενέκρινε «Προγραμματική Διά κήρυξη του ΚΚΕ προς τον Ελληνικό λαό». Οι αποφάσεις του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ και η οπορτουνιστική στροφή που σηματοδότησε καθώς και η 6η Ολομέλεια του ΚΚΕ (1956), επέδρασαν καθοριστικά στη στρατηγική επεξεργασία του Κόμματος. Η Διακήρυξη διατυπώνει τη θέση ότι η «κυρίαρχη αντίθεση είναι η αντίθεση ανάμεσα στον ξένο ιμπεριαλισμό, σε πρώτη γραμμή τον αμερικάνικο, και την ντόπια πλουτοκρατία που συνεργάζεται μαζί του, από τη μία, και το έθνος από την άλλη». Κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο χαρακτήρας «της αλλαγής που χρειάζεται η χώρα» θα είναι «εθνικός - αντιιμπεριαλιστικός - δημοκρατικός»⁹.

Η θέση αυτή επαναδιατυπώθηκε αργότερα στο «Πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας» που εγκρίθηκε από το 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ το 1961. Το Πρόγραμμα εκτιμούσε πως «η Ελλάδα είναι υπανάπτυκτη καπιταλιστική χώρα, βασικά αγροτική με σχετική ανάπτυξη της βιομηχανίας» και πως «η επικείμενη επανάσταση στην Ελλάδα θα είναι αντιιμπεριαλιστική - δημοκρατική». Στις κινητήριες δυνάμεις της επανάστασης εντασσόταν και η λεγόμενη «εθνική αστική τάξη». Το συνέδριο επεξεργάστηκε το πρόγραμμα της «Εθνικής Δημοκρατικής Αλλαγής» και έβαλε ως άμεσο στόχο την «ανατροπή της κυβέρνησης της Δεξιάς» και τον «σχηματισμό μιας δημοκρατικής κυβέρνησης»¹⁰.

Το 9ο Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες δικτατορίας (Δεκέμβρης 1973), επέβαλε σε κριτική το Πρόγραμμα που είχε εγκριθεί από το 8ο Συνέδριο και ενέκρινε νέο «Πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας». Στο νέο Πρόγραμμα η Ελλάδα χαρακτηριζόταν ως «χώρα με μέσο επίπεδο ανάπτυξης, με διαμορφωμένο κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό και με χαρακτηριστικό γνώρισμα τη σημαντική εξάρτηση από το ξένο μονοπωλιακό κεφάλαιο και το διεθνή ιμπεριαλισμό, γίνεται χώρα βιομηχανική - αγροτική»¹¹. Το Πρόγραμμα εκτιμούσε ότι η χώρα θα φτάσει στο σοσιαλισμό μέσα από μια ενιαία επαναστατική διαδικασία δύο σταδίων: Ενα δημοκρατικό, αντιμονοπωλιακό, αντιιμπεριαλιστικό και ένα σοσιαλιστικό στάδιο. Δεδομένης της στρατιωτικής δικτατορίας, καθόριζε ως πρώτο βήμα για την ενιαία επαναστατική διαδικασία την εγκαθίδρυση του «καθεστώτος της Νέας Δημοκρατίας». Το νέο Πρόγραμμα προσδιόριζε ότι «η ολοκλήρωση του πρώτου σταδίου της ενιαίας επαναστατικής πορείας θα πραγματοποιηθεί από την εργατική τάξη σε συμμαχία με την εργαζόμενη αγροτιά και με τη συσπείρωση γύρω από τη συμμαχία αυτή, των μεσαίων στρωμάτων της πόλης, της προοδευτικής διανόησης, καθώς και άλλων δυνάμεων που θα συμμετάσχουν στην εγκαθίδρυση της Νέας Δημοκρατίας(...)».¹² Στο 10ο Συνέδριο (15-20 Μάη 1978) απαλείφθηκε το «καθεστώς της Νέας Δημοκρατίας», εφόσον είχε πέσει η δικτατορία, και διαμορφώθηκε το Πρόγραμμα της δημοκρατίας του λαού ως αρχικό στάδιο της επαναστατικής διαδικασίας.

Είναι αποτυπωμένη στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ η αντίληψη που κυριάρχησε πολλά χρόνια για ένα αντιιμπεριαλιστικό - αντιμονοπωλιακό «στάδιο» ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό, για κυβέρνηση των αντιμονοπωλιακών δημοκρατικών δυνάμεων. Θέσεις που άλλωστε κυριάρχησαν στη στρατηγική του διεθνούς Κομμουνιστικού κινήματος μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στην «Πολιτική απόφαση του 12ου Συνεδρίου του ΚΚΕ», που εγκρίθηκε από το 12ο Συνέδριο του ΚΚΕ, (12/05-16/05 1987) διατυπώνεται ο στόχος της «Αλλαγής με κατεύθυνση τον σοσιαλισμό» μέσα από τη διαμόρφωση του κοινωνικοπολιτικού συνασπισμού των δυνάμεων της αριστεράς. Αποτέλεσε τη βάση για τη διαμόρφωση του «Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου» ένα χρόνο αργότερα, το 1988.

Στο κείμενο με τίτλο «Προγραμματικές κατευθύνσεις του ΚΚΕ στο 13ο Συνέδριο» (Φλεβάρης 1991) αποτυπώνεται η μεγάλη επίδραση των οπορτουνιστικών απόψεων στο Κόμμα, σε περίοδο βαθιάς ιδεολογικής - πολιτικής κρίσης για το Κόμμα αλλά και το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, σε συνθήκες που η αντεπανάσταση στην ΕΣΣΔ όδευε στην επικράτησή της. Οι προγραμματικές κατευθύνσεις εγκρίθηκαν στο 13ο Συνέδριο (Φλεβάρης 1991) με στόχο να αποτελέσουν βάση για την αλλαγή του προγράμματος του Κόμματος.

Στο 16ο Συνέδριο του ΚΚΕ (14-17 Δεκέμβρη 2000) εγκρίθηκε ειδική απόφαση με τίτλο: «Απόφαση για το Αντιιμπεριαλιστικό Αντιμονοπωλιακό Δημοκρατικό Μέτωπο». Στην απόφαση του Συνεδρίου γίνεται παραπέρα επεξεργασία για το Αντιιμπεριαλιστικό Αντιμονοπωλιακό Δημοκρατικό Μέτωπο. Στην απόφαση του συνεδρίου επισημαίνεται: «Το ΑΑΔ Μέτωπο πρέπει να προβάλλει στο λαό την ιδέα ότι είναι αναγκαίο και ρεαλιστικό να επιβληθούν τα συμφέροντα των καταπιεσμένων λαϊκών δυνάμεων στο επίπεδο της εξουσίας, στόχος αναπόσπαστα δεμένος με δραστική αλλαγή και ανατροπή του συσχετισμού δυνάμεων (...) Το ΚΚΕ θεωρεί ότι ο όρος λαϊκή εξουσία μπορεί να λειτουργήσει ενιαιοποιητικά, αρκεί να περιέχει βασικές ιδέες που διαχωρίζουν την εξουσία αυτή από τη σημερινή εξουσία και τις διάφορες παραλλαγές διαχείρισης (...) Το ΚΚΕ υποστηρίζει ότι λαϊκή εξουσία είναι η σοσιαλιστική εξουσία (...) δε θεωρούμε όμως αυτή τη θέση ως όρο για τη συγκρότηση του Μετώπου αφού αυτό δεν μπορεί να συγκροτηθεί στη βάση της συμφωνίας για το σοσιαλισμό»¹⁴.

Πολλά από τα λάθη του Κόμματος ήταν αποτέλεσμα θεωρητικών ανεπαρκειών, προβλήματα ωριμότητας ενός Κόμματος που δρούσε σε μια χώρα που βρισκόταν σε σχετικά χαμηλή ανάπτυξη του καπιταλισμού, με ισχυρές πολιτικο-στρατιωτικές εξαρτήσεις από τους διεθνείς συμμάχους της αστικής εξουσίας στην Ελλάδα, με λειτουργία του θεσμού της Βασιλείας ως ενός από τα κέντρα εξουσίας. Παρά τις προγραμματικές ανεπάρκειες και τα λάθη πολιτικής, ιδιαίτερα στην περίοδο 1943 -1946, η προσήλωση του ΚΚΕ στα εργατικά και λαϊκά συμφέροντα κορυφώθηκε με την εποποιία του ΔΣΕ (1946 - 1949).

Βήμα - βήμα κατέκτησε την ικανότητα να απαντάει σωστά στο κύριο ζήτημα, δηλαδή το χαρακτήρα της επανάστασης και το χαρακτήρα της εξουσίας, να συνδέει την καθημερινή πολιτική πάλη σε μη επαναστατικές συνθήκες με την προετοιμασία για τον στρατηγικό στόχο. Η ιστορική συνέχεια του Κόμματός μας είναι προϋπόθεση για την ανανέωση των δυνάμεών του από τις γραμμές των ηλικιακά νέων τμημάτων της εργατικής τάξης, αλλά και τα ηλικιακά πιο δυναμικά τμήματα στις αμέσως επόμενες δεκαετίες.

Αυτή η έκδοση που περιλαμβάνει εγκριμένα προγράμματα, σχέδια προγράμματος, προγραμματικές διακηρύξεις, αποφάσεις των σωμάτων του Κόμματος, επίσης της ΚΕ και του ΠΓ με προγραμματικό χαρακτήρα, μπορεί να συμβάλλει στην ωρίμανση της κομμουνιστικής συνείδησης, ιδιαίτερα των νέων κομμουνιστών. Το ΚΚΕ μπορεί να διατρέξει την τελευταία δεκαετία του συμπληρώνοντας έναν αιώνα ύπαρξης και δράσης, περνώντας σε μια νέα περίοδο οργανωτικής ανάπτυξης, αναζωογόνησης του σοσιαλισμού στη σκέψη και δράση νέων μισθωτών εργαζομένων, κατακτήσεων στην κοινή πάλη του εργατικού κινήματος με τα λαϊκά στρώματα ενάντια στα μονοπώλια, τις ιμπεριαλιστικές ενώσεις και τις κυβερνήσεις τους, στο ΑΑΔ Μέτωπο, για ανατροπές στο επίπεδο της εξουσίας, στις σχέσεις ιδιοκτησίας, στην οργάνωση της κοινωνίας.

Παραπομπές:

1. ΚΚΕ. Προγραμματικά Ντοκουμέντα (παρούσα έκδοση), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ. 25,26)

2. ΚΚΕ. Προγραμματικά Ντοκουμέντα (παρούσα έκδοση), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ. 43,46)

3. Πρόγραμμα και Καταστατικό της Γ' Διεθνούς, εκδ. Ειρήνη, σελ.60.

4. Πρόγραμμα και Καταστατικό της Γ' Διεθνούς, εκδ. Ειρήνη, σελ.60.

5. ΚΚΕ. Προγραμματικά Ντοκουμέντα (παρούσα έκδοση), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ. 70)

6. ΚΚΕ. Προγραμματικά Ντοκουμέντα (παρούσα έκδοση), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ. 166.

7. ΚΚΕ. Προγραμματικά Ντοκουμέντα (παρούσα έκδοση), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ. 193.

8. Ο.π. σελ. 198.

9. ΚΚΕ. Προγραμματικά Ντοκουμέντα (παρούσα έκδοση), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ. 281.

10. Ο.π. σελ. 320.

11. Ο.π. σελ. 358.

12. 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Ντοκουμέντα, εκδ. της ΚΕ του ΚΚΕ, 1974, σελ. 181-182.

13. ΚΚΕ. Προγραμματικά Ντοκουμέντα (παρούσα έκδοση), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ. 443.

14. ΚΚΕ. Προγραμματικά Ντοκουμέντα (παρούσα έκδοση), εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2008, σελ. 475,477).