Η συγκεκριμένη εκδήλωση ήταν προπομπός της έκδοσης που έχει επιμεληθεί το Τμήμα Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ με θέμα τη λογοτεχνία στον καιρό της Κομμούνας και αναμένεται να κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα. Στην έκδοση θα περιλαμβάνεται πλήθος ποιημάτων που μεταφράστηκαν για πρώτη φορά στα Ελληνικά.

Ο «Ριζοσπάστης» παραθέτει αποσπάσματα από την ομιλία της Ελ. Μηλιαρονικολάκη.

Από τη σύνθεση που είχε η κυβέρνηση της Κομμούνας, φαίνεται ήδη το ενδιαφέρον της για τη μορφωτική, πολιτιστική ανύψωση της εργατικής τάξης (...). Δίπλα στους εργάτες που αποτελούσαν την ηγετική δύναμη, υπάρχουν και πολλοί πρωτοπόροι επιστήμονες, λόγιοι, καλλιτέχνες (...).

Από τις πρώτες μέρες η Κομμούνα ίδρυσε δεκάδες επαναστατικές λέσχες, σαν Λαϊκά Πανεπιστήμια, σ' όλο το Παρίσι, ακόμα και μέσα στις εκκλησίες, όπου ο εξεγερμένος λαός του Παρισιού με πρωτοφανή ενθουσιασμό ρουφώντας τα λόγια των ομιλητών άκουγε κάθε λογής πρωτόγνωρα πράγματα: Από επιστημονικές θεωρίες και απαγγελίες ποιημάτων έως πολιτικές αναλύσεις για την πάλη των τάξεων και την εκμετάλλευση του προλεταριάτου.

«Ο κόσμος ήθελε να τα αγκαλιάσει όλα μεμιάς, τις τέχνες, την επιστήμη, τη λογοτεχνία, τις ανακαλύψεις. Η ζωή έβραζε. Ολοι προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τον παλιό κόσμο». Ετσι περιγράφει η Λουίζ Μισέλ, σπουδαία επαναστάτρια, δασκάλα και ποιήτρια, το κλίμα τις μέρες της Κομμούνας στο Παρίσι.

Οι εικαστικοί υπήρξαν ένας ιδιαίτερα δραστήριος κλάδος στις μέρες της Κομμούνας. Δικαιολογημένα, γιατί οι περισσότεροι ήταν νέοι με καταγωγή εργατική ή φτωχή αγροτική, που εξοβελισμένοι από τα επίσημα σαλόνια ζούσαν μια φτωχική, μποέμικη ζωή. Με απόφαση της κομμουνάρικης κυβέρνησης ο Κουρμπέ κάλεσε τους καλλιτέχνες για να οργανωθούν. Ετσι ιδρύθηκε η Ομοσπονδία των Εικαστικών Καλλιτεχνών του Παρισιού, που στα μέσα Απρίλη πραγματοποίησε την πρώτη της συνέλευση και εξέλεξε επιτροπή για τη διοίκησή της. Στην επιτροπή συμμετείχαν ορισμένοι από τους πιο εκλεκτούς Γάλλους εικαστικούς (...).

Η επιτροπή διακήρυξε την «ελεύθερη διάδοση της τέχνης», που έπρεπε «να αποδεσμευτεί από την κρατική κηδεμονία και από όλα τα προνόμια», απέρριψε τις εκθέσεις τέχνης με εμπορικό χαρακτήρα, κατάργησε τα επίσημα βραβεία και δημιούργησε το περιοδικό «Officiel des Arts», ανοιχτό σε όλες τις αισθητικές απόψεις και κινήματα. Παράλληλα, άνοιξε πόλεμο με τον ακαδημαϊσμό των Σχολών Καλών Τεχνών. Συμπυκνώνοντας τον χρόνο, άρχισε πυρετωδώς να αναδιοργανώνει τα μουσεία και τις βιβλιοθήκες και να τα ανοίγει στο λαϊκό κοινό.

Αλλά και οι μουσικοί και οι ηθοποιοί δεν πήγαιναν πίσω. Κάτω από την προεδρία του Ζυλ Πακρά, ταλαντούχου τραγουδιστή, εξαιρετικά αγαπητού στους κύκλους του και το κοινό, ηθοποιοί και μουσικοί θεάτρων και συναυλιών συγκεντρώθηκαν στο Αλκαζάρ στις 16 και 18 Απρίλη και ίδρυσαν την Ομοσπονδία τους. Οι μουσικοί, νιώθοντας απελευθερωμένοι από την επιβολή του γούστου των κυρίαρχων τάξεων, ξεχύθηκαν στους δρόμους, στις πλατείες, στα περίπτερα, στα μουσικά καφενεία - που δεν έκλεισαν ποτέ στη διάρκεια της Κομμούνας - στις κομπανίες και στις λαϊκές συγκεντρώσεις, στις διαδηλώσεις, στις εκκλησίες.

Παρά την αδιαφορία ή την αποστροφή που εκδήλωσαν προς την Κομμούνα τα μεγάλα ονόματα της μουσικής, οι συναυλίες δεν σταμάτησαν να πραγματοποιούνται στις μέρες της, με τη συμβολή των ανώνυμων μουσικών (...).

«Την Κυριακή 21 Μάη το κοντσέρτο κατεβαίνει από τα σαλόνια στους κήπους για ένα μεγαλόπρεπο Φεστιβάλ αλληλεγγύης στους τραυματίες: σαράντα μπάντες της Εθνοφρουράς, 1.500 μουσικοί συνολικά κάτω από τη διεύθυνση του Ντελαπόρτ, ερμήνευσαν τη "Μασσαλιώτιδα", το "Τραγούδι της Αναχώρησης", τους "Γιρονδίνους" και άλλα. Περισσότερα από 6.000 άτομα κάθισαν κάτω από τις καστανιές με τις ηλιόλουστες κορφές και απόλαυσαν ένα ορχηστρικό σύνολο, πραγματικά επιβλητικό» («Ζουρνάλ Οφισιέλ», επίσημη εφημερίδα της Κομμούνας).

Σε όλη τη διάρκεια της συναυλίας στην Πλατεία Ομονοίας έπεφταν βροχή οι οβίδες. Μόλις ο κήπος άδειασε, ένα βλήμα έσκασε δύο βήματα από την εξέδρα. Την ίδια νύχτα, ο τακτικός στρατός των Βερσαλλιών μπήκε μέσα στο Παρίσι. Ετσι έκλεισε η Κομμούνα. Με μια συναυλία. Σε παρτιτούρες έγραψε την τελευταία σελίδα της. Πολέμησε και έπεσε τραγουδώντας!

Μια μέρα πριν, στις 20 Μάη, η Κομμούνα είχε ψηφίσει διάταγμα για τη μεταβίβαση του ελέγχου των θεάτρων από τους ιδιώτες επιχειρηματίες στην Ομοσπονδία των καλλιτεχνών θεάτρων και συναυλιών, μια ακόμη απόδειξη ότι «η Κομμούνα σκόπευε να απαλλοτριώσει τους απαλλοτριωτές». Δεν είναι τυχαίο ότι η σοβιετική εξουσία υιοθέτησε αργότερα μια αντίστοιχη μορφή οργάνωσης της τέχνης με βάση τις Ενώσεις των καλλιτεχνών.

Μιλώντας ειδικά για τη λογοτεχνία, δεν μπορούμε να μη σημειώσουμε ότι οι φτασμένοι λογοτέχνες της περιόδου σχεδόν καθολικά την αποδοκίμασαν. Τόσο εκείνοι που διαπνέονταν από αριστοκρατικές, φιλομοναρχικές ιδέες, όπως οι Φλωμπέρ, Δουμάς υιός, Γκωτιέ κ.ά., όσο και οι αστοί δημοκράτες ή ουτοπικοί σοσιαλιστές (...).

Τα επόμενα χρόνια η λογοτεχνία, αποτελώντας μέρος της καταστολής, ανέλαβε διατεταγμένη υπηρεσία να αποκαθηλώσει την Κομμούνα και να διδάξει τον ίσιο δρόμο στις επόμενες γενιές εργατών (...).

Θα αναρωτηθεί κανείς πώς μεγάλοι λογοτέχνες έφτασαν σε αυτό το σημείο; (...) Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί, αλλά κατά τη γνώμη μας η κύρια αιτία είναι η εξάρτηση που νιώθουν οι καλλιτέχνες και δη οι φτασμένοι από την εκάστοτε εξουσία, της οποίας την εύνοια θεωρούν προϋπόθεση για τη διάδοση του έργου και τη διαιώνιση της φήμης τους. Για τον ίδιο λόγο άλλωστε σιωπηρή ή επικριτική στάση απέναντι στην Κομμούνα κράτησαν και οι συνθέτες της κλασικής μουσικής.

Μέσα σ' αυτήν τη γενικευμένη καταδίκη της Κομμούνας φαντάζει ακόμη μεγαλύτερο το μέγεθος των λογοτεχνών που την υπερασπίστηκαν και τη δόξασαν.

Πρώτα πρώτα το μέγεθος του Βίκτωρ Ουγκώ, καθώς υπήρξε ο μοναδικός, ανάμεσα στους αναγνωρισμένους την περίοδο της Κομμούνας αστούς λογοτέχνες, αριστοκρατικής μάλιστα καταγωγής, που παρά τις αδυναμίες, τις ασυνέπειες και τις αντιφάσεις του, ύψωσε το ανάστημά του για να υπερασπιστεί τους κομμουνάρους.

Ο Ευγένιος Ποτιέ ήταν ο Τυρταίος της Κομμούνας, που ανύψωνε το ηθικό των ηττημένων, αλλά και αυτός που βαθύτερα από όλους τους λογοτέχνες της αφομοίωσε την πείρα και τα διδάγματά της (...). Η «Διεθνής», που έγραψε, αυτός ο πολύτιμος καρπός της Κομμούνας, δεν είναι μόνο ένα φλογερό εγερτήριο σάλπισμα προς το παγκόσμιο προλεταριάτο. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι στίχοι της γράφτηκαν τον Ιούνη του 1871, λίγες μέρες μετά τη συντριβή της Κομμούνας, είναι ένα μνημείο του μεγαλείου της προλεταριακής γενιάς της, της ακλόνητης πεποίθησής της ότι, παρά τις ήττες και τα πισωγυρίσματα, η υπόθεσή της στο τέλος θα δικαιωθεί.

Πασίγνωστος εκείνα τα χρόνια ήταν και ο Ζαν Μπατίστ Κλεμάν, κι αυτός εργάτης και στιχουργός, μέλος της Α' Διεθνούς και φλογερός κομμουνάρος, μαχητής των οδοφραγμάτων μέχρι την τελευταία στιγμή της πτώσης της Κομμούνας (...).

Λίγοι το γνωρίζουν πως και ο Πωλ Βερλαίν - ποιητής σπουδαίος καθώς έθεσε τα θεμέλια για τον ελεύθερο στίχο και άλλες πειραματικές ποιητικές τεχνικές του 20ού αιώνα - υπήρξε κι αυτός αγωνιστής της Κομμούνας. Η Ανακήρυξή της τον βρήκε σε εμπιστευτική θέση στο Παρισινό Δημαρχείο. Οταν όμως ο Θιέρσος κάλεσε όλους τους υπαλλήλους να παραιτηθούν, για να σαμποτάρουν το έργο των κομμουνάρων, ο Βερλαίν παρέμεινε στο πόστο του και μάλιστα ανέλαβε διευθυντικά καθήκοντα στον Τύπο της Κομμούνας (...).

Χωρίς άλλο όμως, στην ποίηση της Κομμούνας ξεχωρίζει ο Αρθούρος Ρεμπώ. Ο Ρεμπώ της Κομμούνας είναι αδιάσειστη απόδειξη για τη συμμετοχή και τον ρόλο της εργατικής τάξης στην πολιτιστική ανάπτυξη της ανθρωπότητας (...). Η υπεροχή της ποίησης του Ρεμπώ εκφράζεται κύρια στην τελειότητα με την οποία επιλύει ένα από τα δυσκολότερα προβλήματα της αισθητικής, τη σχέση της μορφής με το περιεχόμενο. Το νέο ταξικό - προλεταριακό περιεχόμενό της έρχεται να το αντιστοιχίσει με μια πρωτόφαντη μορφή, αλλάζοντας ριζικά την τροπή που μετά απ' αυτόν θα πάρει η νεότερη ποίηση μέχρι τις μέρες μας (...).

Το μεγαλείο, την ομορφιά, τον ηρωισμό της επανάστασης δεν θα μπορούσε να μην τα τραγουδήσει η θρυλική για τη γενναιότητα και το ηθικό της ανάστημα Λουίζ Μισέλ (...). Τα ποιήματά της αντανακλούν την πίστη, όπως και όλων των Κομμουνάρων, ότι ο θάνατός τους θα γονιμοποιήσει το μέλλον.

...Ο ήλιος σηκωνόταν κατακόκκινος.

Συχνά μας τύλιγε του τραγουδιστή ο οίστρος

κι έκανε τις καρδιές μας να πάλλονται.

Και σ' όποιον τραγουδούσε τον ηρωικό σκοπό,

του ρίχναμε λουλούδια.

Απ' τα γαρύφαλλα τούτα τα κόκκινα, που για να γνωριζόμαστε

κρατούσε ο καθείς μας, ξαναφυτρώστε κόκκινα λουλούδια.

Εκείνοι που στο μέλλον θα 'ρθουν, θα σας ξαναμαζέψουν.

Και θα 'ναι εκείνοι οι νικητές.

(«Τα κόκκινα γαρύφαλλα (Ι)», 4 Σεπτέμβρη 1871, φυλακές των Βερσαλλιών)

• Ολόκληρη η ομιλία στην εκδήλωση βρίσκεται στο πόρταλ «902.gr»