Η κυβέρνηση πριν από λίγο καιρό παρουσίασε τα Νέα Προγράμματα Σπουδών (ΝΠΣ) για την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Μέχρι τώρα όλες οι προηγούμενες προσπάθειες επικεντρώνονταν τυπικά στην ανάπτυξη της «κριτικής σκέψης» του μαθητή. Στους σκοπούς του ΝΠΣ για τη Φυσική του Λυκείου αυτή η έκφραση έχει πια αντικατασταθεί. Δεν θέλει το ΝΠΣ να καλλιεργήσει κριτική σκέψη στον μαθητή, αλλά να καλλιεργήσει ικανότητες για την «ενεργό πολιτειότητα», όπως αυτό χαρακτηριστικά αναφέρει...

Στη συνέχεια αναφέρεται ως κύριος στόχος του ΝΠΣ για όλους τους μαθητές (Γενική Παιδεία): «Η διαμόρφωση μαθητών/-τριών / μελλοντικών πολιτών (επιδιωκόμενες στάσεις), με γνώση των αρχών και των νόμων που διέπουν τον φυσικό κόσμο, κατανόηση των φυσικών φαινομένων και των τεχνολογικών εφαρμογών αυτών των αρχών και των νόμων, αλλά και με δεξιότητες βέλτιστης αξιοποίησης και εκμετάλλευσής τους στον κοινωνικό χώρο και την επικοινωνία».

Ταυτόχρονα, υπάρχουν και οι Ομάδες Προσανατολισμού, όπου κύριος στόχος είναι: «Η προετοιμασία μερικών μαθητών/-τριών για την επιτυχή διεκδίκηση της συνέχισης των σπουδών τους σε εξειδικευμένα επιστημονικά / τεχνικά / εκπαιδευτικά / επαγγελματικά πεδία, όπου απαιτείται εμβάθυνση των υπαρχουσών γνώσεων αλλά και επιπλέον γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις σχετικές με τα αντίστοιχα πεδία, για την επιτυχή είσοδό τους στον εργασιακό χώρο, τη συνεχή επαγγελματική ανέλιξή τους και την υποστήριξη του κοινωνικού και ανθρωπιστικού ρόλου του τομέα τους».

Δηλαδή, το ΝΠΣ της Φυσικής δηλώνει ξεκάθαρα ότι στοχεύει σε έναν απόφοιτο που η γνώση της Φυσικής Λυκείου θα του εξασφαλίζει επαγγελματικό προσανατολισμό καθώς με αυτή θα μπορεί να εισέλθει στην αγορά εργασίας και να εξελιχθεί σε αυτή. Κοινώς, σε απλά Ελληνικά, το ΝΠΣ έρχεται να στηρίξει την προσπάθεια εξοβελισμού μεγάλης μάζας της νεολαίας από την Ανώτατη Εκπαίδευση. Ομως, ας σκεφτούμε λογικά. Στον αιώνα που ζούμε ποιες ικανότητες που αναπτύσσονται στο Λύκειο στη Θετική Κατεύθυνση μπορούν να δώσουν επαγγελματική διέξοδο στους μαθητές; Αν κάποιος π.χ. γνωρίζει επιφανειακά την ύπαρξη δυνητικών φωτονίων τι δουλειά μπορεί να βρει στους αντίστοιχους κλάδους; Προφανώς καμία. Ομως, στην ίδια Κατεύθυνση βρίσκεται και η Πληροφορική. Μετατρέποντας τους μαθητές σε απλούς χρήστες προγραμμάτων με μηδαμινές γνώσεις π.χ. φυσικής ημιαγωγών στην οποία στηρίζεται η ηλεκτρονική, δημιουργούμε μια δεξαμενή χαμηλόμισθων εργατών με ημερομηνία λήξης των ικανοτήτων τους, μια δεξαμενή που θα ανανεώνεται συνεχώς από καινούργιους απόφοιτους απαξιώνοντας τους παλιότερους. Και καθώς η ικανότητα εκπαίδευσης σε νέες δεξιότητες εξαρτάται από την ηλικία του εκπαιδευόμενου και το θεωρητικό του υπόβαθρο, τα παλιότερα μέλη της δεξαμενής αυτής θα δυσκολεύονται να επανεκπαιδευτούν, θα οδηγούνται σε όλο και χειρότερες θέσεις εργασίας ή σε μόνιμη ανεργία.

Σε μια αγορά εργασίας - πραγματική κινούμενη άμμο, όπου τα πάντα αλλάζουν μέσα σε λίγα χρόνια η απάντηση που θα έπρεπε να δίνει το ΝΠΣ αν ενδιαφερόταν πραγματικά για τους μαθητές θα ήταν η δημιουργία ενός γερού θεωρητικού υπόβαθρου (και όχι μιας επιφανειακής προσφοράς γνώσης που δεν ξεπερνά το επίπεδο της πληροφορίας) των μαθητών - μελλοντικών εργαζομένων ώστε αυτοί να μπορούν να διεκδικήσουν θέσεις εργασίας και στα επόμενα σαράντα χρόνια του επαγγελματικού βίου τους. Για να υποστηριχθεί ένα τέτοιο γερό θεωρητικό υπόβαθρο θα πρέπει ο μαθητής όχι μόνο να διδαχθεί σε επίπεδο πληροφορίας αλλά να κατανοήσει τους θεμελιώδεις φυσικούς νόμους που περιγράφουν τη φύση.

Το κυρίαρχο ερώτημα λοιπόν είναι τι είδους πολίτη προσπαθεί να παράξει το ΝΠΣ. Στα λόγια θέλει έναν πολίτη που μπορεί να αντιμετωπίζει τις διάφορες ψευδοεπιστημονικές θεωρίες από τις οποίες βομβαρδίζεται. Η υποτιθέμενη απάντηση που δίνει σε αυτό το πρόβλημα είναι η διδασκαλία σχεδόν όλων των αντικειμένων της σύγχρονης Φυσικής στο Λύκειο. Κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει με τη διδασκαλία της σύγχρονης Φυσικής, το ερώτημα όμως είναι πώς, σε ποιο βάθος. Ακόμα και εδώ το ΝΠΣ αυτοαναιρείται, καθώς αυτά διδάσκονται σχεδόν αποκλειστικά στον Προσανατολισμό όπου υποτίθεται ότι ο μαθητής βαθαίνει στην παρεχόμενη γνώση. Αφού ο νέος πολίτης θα πρέπει να έχει τις κατάλληλες γνώσεις για να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις του, τότε γιατί η σύγχρονη Φυσική διδάσκεται μόνο στον Προσανατολισμό; Δεν είναι απαραίτητη η σύγχρονη γνώση για την κατανόηση της σημερινής τεχνολογίας; Πώς θα επιτευχθεί αυτό αν ο μελλοντικός δικηγόρος δεν ακούσει ποτέ για την ύπαρξη ημιαγωγών και το πώς από αυτούς κατασκευάζονται τα ηλεκτρονικά στοιχεία που χρησιμοποιεί καθημερινά; Πώς θα κατανοήσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου αν δεν ακούσει για το Μέλαν Σώμα; Πώς θα διαχωρίσει όλες αυτές τις ψευδοεπιστημονικές απόψεις με τις οποίες καθημερινά βομβαρδίζεται από τις ορθές επιστημονικά αν δεν διδαχθεί σύγχρονη Φυσική; Και πώς θα επιτευχθεί τελικά ο φιλόδοξος αυτός στόχος με ένα δίωρο μάθημα στη Β' Λυκείου και ένα μάθημα στην Α' Λυκείου;

Αν όντως θέλουν να αντιμετωπίσουν την ψευδοεπιστήμη, ο τρόπος είναι παλιός και πολύ γνωστός: Διδασκαλία της επιστήμης με έμφαση στην κατανόηση. Δεν χρειάζεται ο μαθητής να μάθει όλη την κβαντομηχανική για να μην «τρώει» ό,τι του λένε, αρκεί να έχει μάθει τις βασικές αρχές και να τις έχει καταλάβει. Το Λύκειο δεν βγάζει φυσικούς, μελλοντικούς πολίτες βγάζει.

Στην πράξη λοιπόν φαίνεται ξεκάθαρα ότι τα ΝΠΣ πατάνε σε δύο βάρκες, με αποτέλεσμα να αποτυγχάνουν στον κύριο σκοπό που θα έπρεπε να έχουν, την εκπαίδευση όλων στη σύγχρονη γνώση. Η πρώτη βάρκα είναι η θωράκιση του κάθε μαθητή ενάντια στις διάφορες ψευδοεπιστημονικές θεωρίες που θα ακούσει κάποια στιγμή και η δεύτερη είναι να διατηρήσουν την υπάρχουσα δομή του Λυκείου - προπαρασκευαστικού κέντρου για τα Πανεπιστήμια. Ομως, οι υπάρχουσες εκπαιδευτικές δομές στην Ελλάδα έχουν μια τεράστια κοινωνική «αδράνεια» και τα ΝΠΣ υπέταξαν τους στόχους τους σε αυτήν την πραγματικότητα.

Το ΝΠΣ προτείνει μεθόδους μελέτης των νόμων οι οποίοι ξεφεύγουν από την κλασική διδασκαλία, υποστηρίζοντας τη θέση «να ανακαλύψει τους νόμους ο ίδιος ο μαθητής». Σε μια πρώτη ανάγνωση ακούγεται ως κάτι καλό. Πώς όμως θα γίνει αυτό σε 25άρια τμήματα, όπως επιμένει το υπουργείο, πώς θα εισαχθεί ο μαθητής στην εργαστηριακή διαδικασία χωρίς αύξηση του αριθμού των εκπαιδευτικών και μείωση των τμημάτων; Το πείραμα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διδασκαλίας της Φυσικής, κανείς δεν το αρνείται.

Ολοι μας θέλουμε να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με την πειραματική διαδικασία και τον τρόπο σκέψης της, την παρατήρηση ενός φαινομένου, την εισαγωγή μιας υπόθεσης, τον έλεγχο της υπόθεσης και την απόρριψή της αν δεν συμφωνεί με τα δεδομένα. Ομως η σοβαρή εισαγωγή του πειράματος στα σχολεία απαιτεί σοβαρή χρηματοδότηση, σε ξεκάθαρη σύγκρουση με τις υπάρχουσες πολιτικές αποφάσεις.

Αν όντως το ΝΠΣ ήθελε έναν πολίτη ο οποίος να μπορεί να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις που θα συναντήσει θα έπρεπε να προτείνει ένα δωδεκάχρονο σχολείο Γενικής Παιδείας, γενναιόδωρα χρηματοδοτούμενο, για όλους.

Και τελικά το ερώτημα είναι: Ανακαλύπτω τον νόμο σημαίνει κιόλας ότι τον καταλαβαίνω; Ενα τρίχρονο παιδί έχει ανακαλύψει ματώνοντας τα γόνατά του πως ό,τι αφήνει στον αέρα πέφτει στο έδαφος, αλλά δεν σημαίνει ότι κατανοεί τη βαρύτητα. Και τελικά ποιος είναι ο ρόλος του σχολείου; Να ανακαλύψουμε κάποια φαινόμενα ή να κατανοήσουμε το γιατί υπάρχουν; Η ανακάλυψη του νόμου πρέπει να ακολουθηθεί από τη διατύπωση υποθέσεων και τον έλεγχό τους. Ομως, με μια τόσο μεγάλη ύλη αυτό είναι πρακτικά αδύνατο. Γι' αυτό δυστυχώς σε αυτά το προτεινόμενο ΝΠΣ αποτυγχάνει παταγωδώς.

Το ΝΠΣ εισάγει μια τεράστια ύλη, ιδίως στη Φυσική Προσανατολισμού. Πολλά από τα αντικείμενα που εισάγει είναι πάρα πολύ δύσκολο να διδαχθούν στο δημόσιο σχολείο καθώς υπάρχουν κομμάτια που δεν τα έχουν διδαχθεί όχι οι συνάδελφοι χημικοί, βιολόγοι και γεωλόγοι που αναγκαστικά σε πολλά σχολεία διδάσκουν Φυσική αλλά ούτε και απόφοιτοι τμημάτων Φυσικής καθώς ανήκαν σε μαθήματα εξειδίκευσης ή σε μεταπτυχιακά.Αμέσως δημιουργούνται πολλά ερωτήματα για το πώς αυτό το ΝΠΣ θα διδαχθεί: α) Θα διδαχθεί ολόκληρο ή όπως ο κάθε υπουργός θα το κλαδεύει κάθε φορά καταστρέφοντας την ενότητα και τη φιλοσοφία του; β) Το NΠΣ θα ανήκει σε ένα μάθημα ή θα σπάσει σε επιλογές όπως στο International Baccalaureate (και αν σπάσει σε ποια σχολεία θα προσφέρονται όλες οι επιλογές;). γ) Ποιοι έχουν τις γνώσεις να διδάξουν αυτήν την ύλη στα δημόσια σχολεία και πώς θα επιμορφωθούν σωστά ώστε να ανταποκριθούν; δ) Η εισαγωγή ενός τόσο απαιτητικού προγράμματος σπουδών επιτάσσει όλα τα βιβλία να είναι περίπου στο ίδιο επίπεδο δυσκολίας. Αν δεν συμβεί αυτό τότε τα καλά ιδιωτικά και τα πρότυπα που θα έχουν τους καθηγητές από την πρώτη μέρα των μαθημάτων, θα επιλέγουν τα δύσκολα βιβλία προετοιμάζοντας τους μαθητές τους καλύτερα, οδηγώντας σε ακόμα μεγαλύτερες διακρίσεις μαθητών.

Η πρόταση αυτή των ΝΠΣ ενισχύει την πρότασή μας για ένα ενιαίο Δωδεκάχρονο Σχολείο Γενικής Παιδείας σοβαρά χρηματοδοτούμενο. Ενα σχολείο το οποίο θα απευθύνεται σε όλους τους μελλοντικούς πολίτες προσφέροντάς τους τη γνώση που ο αιώνας μας απαιτεί. Σε αυτήν τη γνώση περιλαμβάνεται και η κλασική Φυσική που εξηγεί την καθημερινότητά μας αλλά και η σύγχρονη Φυσική που εφαρμόζεται στη σημερινή ηλεκτρονική τεχνολογία, στα GPS και όχι μόνο. Ενα σχολείο που δεν θα περιορίζεται στην πληροφόρηση του μαθητή αλλά θα του δίνει δυνατότητα να εμβαθύνει (στο κατάλληλο βάθος για την ηλικία του) σε όλη τη γνώση που η επιστήμη έχει παράξει. Που θα αναπτύσσει την κρίση και την αντίληψη του μαθητή και δεν θα τον φορτώνει με στείρες γνώσεις που οδηγούν στην παπαγαλία και οι οποίες θα ξεχαστούν σε πέντε - έξι τέρμινα. Οπου θα δίνεται έμφαση στη διδασκαλία των θεμελιωδών φυσικών μηχανισμών και όχι στην απλή περιγραφή φαινομένων. Οπου το πείραμα θα έχει τη σωστή του θέση ως το εργαλείο αναγνώρισης των φυσικών φαινομένων, τη διατύπωση υποθέσεων και τον έλεγχό τους, που θα είναι ο τροφοδότης που οδηγεί στην κατανόηση της λειτουργίας του κόσμου. Ενα σχολείο όπου οι ασκήσεις θα έχουν τη θέση που τους αξίζει, ως ένα εργαλείο κατανόησης της λειτουργίας της φύσης και δεν μετατρέπονται σε αυτοσκοπό. Οπου θα διδάσκεται η εξέλιξη της γνώσης σε σύνδεση με τη φιλοσοφία της και με την ιστορική, πολιτικοοικονομική εξέλιξη της κοινωνίας. Οπου κάθε απόφοιτος, είτε ακολουθήσει θετικές, οικονομικές ή ανθρωπιστικές επιστήμες, θα έχει κατάλληλα εφόδια να κρίνει αυτά που η εξουσία μέσα από τους μηχανισμούς της του προτείνει και να τα αποδέχεται ή να τα απορρίπτει. Ενα σχολείο παραγωγής δημοκρατικής σκέψης και όχι παραγωγής άβουλων ακολούθων.

Η πρόταση ενός ΝΠΣ είναι ξεκάθαρα μια πολιτική απόφαση καθώς μέσα από αυτό η κοινωνία χτίζει τους μελλοντικούς πολίτες της. Τα προτεινόμενα ΝΠΣ αποτυγχάνουν ξεκάθαρα να δημιουργήσουν κατάλληλες συνθήκες για δημιουργία αυτόφωτων πολιτών, που η κατανόηση των γύρω τους προβλημάτων θα οδηγεί σε αποφάσεις και δράση που θα είναι σε όφελος δικό τους. Αντίθετα, θα δημιουργούν ημιμαθείς πολίτες, που μέσα από τον διαστρεβλωτικό φακό της ημιμάθειας θα αποδέχονται αμάσητα όσα πασάρει η κυρίαρχη τάξη. Γιατί, όπως έλεγε και η μητέρα μου, «η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια».