Η ακριβής τοποθεσία του Νοσοκομείου του ΔΣΕ στον Γράμμο εντοπίστηκε πριν από περίπου 5 χρόνια, καθώς οι διάφορες θέσεις που είχαν προταθεί στο παρελθόν δεν κάλυπταν όλα τα κριτήρια που είχε θέσει η Υγειονομική Επιτροπή και περιέγραφαν οι γιατροί που υπηρέτησαν εκεί.

Μετά από προσεκτική μελέτη των διαθέσιμων ντοκουμέντων και τον συνδυασμό μαρτυριών, η περιοχή μέσα στο δάσος χτενίστηκε. Στην αρχή βρέθηκαν τα πρώτα 13 κτίσματα, από τα οποία έχουν απομείνει πέτρινα τοιχία που ίσα ίσα προεξείχαν τότε από το έδαφος. Στις επόμενες αποστολές αναγνώρισης, όπως μας εξηγεί ο σύντροφος Κώστας Σταμπολίδης, ανακαλύφθηκαν τμηματικά και άλλα. Στην αρχή βρέθηκαν 13, μετά ο αριθμός τους έφτασε στα 25, ενώ μετά την τελευταία αποστολή μελών και φίλων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ εντοπίστηκαν και άλλα κτίσματα, όπως και ορύγματα. Τα πέτρινα τοιχία αποτελούν τα θεμέλια των θαλάμων και των άλλων κτισμάτων του συμπλέγματος του Νοσοκομείου, πάνω στα οποία τοποθετήθηκαν σύμφωνα με τις μαρτυρίες και τα ντοκουμέντα οι κορμοί δέντρων και τα ξύλινα πατώματα.

Το καλοκαίρι του 2021 έγινε η πρώτη ουσιαστική παρέμβαση στον χώρο. Τα κτίσματα αριθμήθηκαν, τοποθετήθηκε σήμανση στο μονοπάτι, ενώ έγινε καθαρισμός και ανάδειξη των πρώτων 3 κτισμάτων. Τότε, σε εκδήλωση των Οργανώσεων Περιοχής Δυτικής Μακεδονίας του ΚΚΕ και της ΚΝΕ τοποθετήθηκε και η μνημειακή πλάκα.

Εκτοτε έχουν αρχίσει να οργανώνονται οι αποστολές ομάδων που συνεχίζουν τις εργασίες στον χώρο. Οικοδόμοι, αρχιτέκτονες, τοπογράφοι και άλλοι τεχνίτες και τεχνικοί, εφοδιασμένοι με αξίνες, σκεπάρνια και φτυάρια, αλλά και μπόλικο ενθουσιασμό και μεράκι, καταβάλλουν σκληρή δουλειά για τον καθαρισμό του χώρου, τη διαμόρφωσή του ώστε να γίνει επισκέψιμος, για την ανάδειξή του.

Η τελευταία τέτοια αποστολή, που και πάλι το κόστος της καλύφθηκε με προσφορές από το υστέρημα μελών και φίλων του Κόμματος, απόγονων μαχητών του ΔΣΕ ξεκίνησε με ιδιαίτερη δυσκολία το πρωί του Σαββάτου 11 Ιούνη, λόγω του βροχερού καιρού. Κανείς όμως δεν πτοήθηκε. Αντίθετα, τα αδιάβροχα ήταν έτοιμα, και οι αξίνες, τα φτυάρια και οι τσάπες άρχισαν να αντηχούν στο δάσος του Γράμμου. Καθώς ο ιδρώτας των δεκάδων συντρόφων, όλων των ηλικιών, από τη Δυτική και την Κεντρική Μακεδονία, αλλά και από την Αθήνα μπλέχτηκε με τη βροχή για τα καλά και πότισαν το χώμα του Γράμμου, τα πέτρινα θεμέλια αρκετών κτισμάτων του Νοσοκομείου έπαψαν να κρύβονται για δεκαετίες κάτω από τα φύλλα και τα χώματα, και βρέθηκαν και πάλι στην επιφάνεια.

«Νιώθεις δέος να το βλέπεις, μετά από πολλή δουλειά», είπε ένας σύντροφος από την Κεντρική Μακεδονία στον «Ριζοσπάστη», μόλις ολοκληρώθηκαν οι εργασίες την πρώτη μέρα. «Δεν χτίζανε απλά ένα σπίτι, έναν θάλαμο, αλλά τις βάσεις μιας νέας κοινωνίας. Αυτό βλέπω εγώ». Και ο άλλος συμπληρώνει: «Αυτό που χτίσανε αυτοί οι άνθρωποι μέσα στον πόλεμο, δεν μπορείς να το διανοηθείς αν δεν το δεις από κοντά, μέσα στο βουνό. Συμμετέχοντας στις εργασίες εδώ δεν βοηθάμε μόνο στο να το αναδείξουμε, αλλά είμαστε τυχεροί γιατί μαθαίνουμε και εμείς οι ίδιοι. Αυτό που αντίκρισα τελειώνοντας, ήταν οι βάσεις μιας ολόκληρης πολιτείας. Και τότε ένιωσα κάτι τρομερό, ότι περπατάω και εγώ στα βήματά τους». Οι διπλανοί νεύουν συμφωνώντας με την τελευταία πρόταση και ο τελευταίος στο τραπέζι λέει: «Οποιος το βλέπει από κοντά, παίρνει δύναμη από τη δύναμή τους».

Οι σύντροφοι από την Αθήνα φτάσανε στο Νεστόριο τα ξημερώματα του Σαββάτου, καθώς ξεκίνησαν το απόγευμα της Παρασκευής, αφού τελείωσαν με τις δουλειές τους. Με λίγες μόνο ώρες ξεκούρασης, ξεκίνησαν με κέφι για τη δουλειά, παρά τη βροχή. Το βράδυ, λίγοι έπεσαν νωρίς για ύπνο. Με συντροφιά λίγο τσίπουρο, συζητούν για το τι έχει κερδίσει ο καθένας συμμετέχοντας στις εργασίες στο Νοσοκομείο στον Γράμμο, αλλά και σε άλλες αντίστοιχες προσπάθειες που κάνει το Κόμμα, στο Μουσείο στη Θεοτόκο, στη Γυάρο και αλλού. Σε κάποιο σημείο της κουβέντας, ανάμεσα στις ιστορίες και τα πειράγματα μοιράζονται τον ενθουσιασμό της ανακάλυψης των ευρημάτων κατά τη διάρκεια των εργασιών καθαρισμού.

Καθ' όλη τη διαδικασία ανακαλύπτονται συνεχώς αντικείμενα καθημερινής χρήσης των μαχητών του ΔΣΕ αλλά και υγειονομικό υλικό.

«Αφότου βρεις κάτι μέσα στα χώματα, ακόμα και μια πρόκα, μετά σκάβεις ευλαβικά», μας λέει ένας σύντροφος από τα Γιάννενα, που ήρθε με την Ομάδα από την Ηπειρο την Κυριακή. Κατά τη διάρκεια του διαλείμματος για το φαγητό συνεχίζει: «Δουλεύεις με δέος και ευλαβική προσοχή, δεν ξέρεις τι θα βρεις σε κάθε κίνηση. (...) Είχαμε διαβάσει στο παρελθόν για το Νοσοκομείο του ΔΣΕ εδώ στον Γράμμο, αλλά δεν είχα καταλάβει πόσο τεράστιο πράγμα είναι να χτιστούν όλα αυτά μέσα σε δυο μήνες, σε αυτές τις συνθήκες. Στην αρχή το έβλεπες σκέτες πέτρες, τώρα βλέπεις τοιχοποιία, αρχίζει και παίρνει μορφή το μέρος, αρχίζει και φαίνεται η φροντίδα που έδειχνε ο ΔΣΕ για τον μαχητή του. Η ιστορία του Γράμμου ξαναζωντανεύει μπροστά στα μάτια μας, μια ιστορία που ανήκει σε όλο τον λαό».

Μιλώντας με τους συντρόφους από τη Δυτική Μακεδονία, την Κοζάνη και τα Γρεβενά, που συμμετέχουν συχνά στις εργασίες, ένας σύντροφος που ήρθε για πρώτη φορά στο Νοσοκομείο μοιράστηκε τις σκέψεις του. «Χάρηκα πολύ που βοήθησα, είδα πλευρές της Ιστορίας του τόπου μου και του Κόμματός μου που δεν γνώριζα. Αναρωτήθηκα αν η αδερφή της γιαγιάς μου, που πολέμησε στον Γράμμο και τραυματίστηκε, πέρασε από εδώ.

Αυτό που κάνουμε εδώ είναι πολύ μεγάλο, αναδεικνύουμε τις συνθήκες που ο ΔΣΕ έδωσε τη μάχη για μια άλλη κοινωνία. Και κατάφερε να φτιάξει ένα ολόκληρο Νοσοκομείο μέσα στην αντάρα του πολέμου, όπου ενώ τα αεροπλάνα βομβαρδίζανε, εδώ έκαναν χειρουργικές επεμβάσεις».

Ο σύντροφος σταματάει και αναρωτιέται φωναχτά: «Τι δύναμη είχαν οι σύντροφοί μας;». Η συζήτηση συνεχίζεται, με τους συντρόφους της ΚΝΕ να προσπαθούν να σχηματίσουν εικόνες από το παρελθόν για το πώς μπορεί να ήταν το εργοτάξιο αυτό όπου εκατοντάδες τεχνίτες δούλευαν νυχθημερόν, μετατρέποντας αμέτρητους τόνους πέτρας και ξυλείας σε θεμέλια, θαλάμους, σκεπές, κρεβάτια και τοίχους.

Κάπου εκεί το διάλειμμα σταμάτησε και τα εργαλεία πήραν και πάλι φωτιά. Αμείλικτη όμως η γιατρός που βρισκόταν στην ομάδα, «σου είπα να ξεκουραστείς για μισή ώρα ακόμη σύντροφε! Μην πιάσεις δουλειά ακόμα», ενώ οι υπόλοιποι πιάνουν στα χέρια τις αξίνες, βάζουν και πάλι μουσική να παίζει και αρχίζουν το σκάψιμο. Δεύτερη μέρα δουλειάς, και πλέον δεν βρέχει, κάνει καλό καιρό, πράγμα που ανεβάζει τη διάθεση των συντρόφων ακόμα περισσότερο, και τα πειράγματα δίνουν και παίρνουν: «Σκάψε καλά τη γωνία Στέφανε, όχι μόνο όσα βλέπει η πεθερά!».