Με μεγάλη μας χαρά την φιλοξενούμε στον «Ριζοσπάστη» και μιλάμε μαζί της για το πώς αντιλαμβάνεται την παιδική λογοτεχνία, για τον ρόλο της Ιστορίας στα βιβλία της, για το πώς μπορεί να συμβάλει ο γονιός στην επαφή του παιδιού με το διάβασμα και άλλα πολλά.

-- Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να δημιουργήσουν ένα καλό βιβλίο παιδικής λογοτεχνίας;

-- Πρώτα απ' όλα η αυθεντικότητά του, δηλαδή το βιβλίο να προκύπτει από ένα γνήσιο ενδιαφέρον, μια πραγματική ανάγκη του/της συγγραφέα, έτσι ώστε να το γράψει με τη δύναμη της ψυχής και του μυαλού του/της και το κείμενο ν' αποκτήσει τη θερμότητα που αργότερα θα μεταφερθεί στον αναγνώστη και την αναγνώστρια. Επειτα ριζικής σημασίας είναι τόσο η τέχνη του λόγου όσο και η μαεστρία στην πραγμάτευση του θέματος που θα του προσδώσουν πρωτοτυπία, ενδιαφέρον, βάθος και πλάτος και θα κάνουν το βιβλίο να είναι ένας μικρός αυτοτελής κόσμος, ένα ολοκληρωμένο δημιούργημα. Και βέβαια, όταν πρόκειται για εικονογραφημένο βιβλίο, όλοι καταλαβαίνουμε ότι η εικονογράφηση διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο. Είναι η πρώτη και συχνά η καθοριστική συνάντηση του παιδιού με το βιβλίο και την ιστορία του. Το παιδικό βιβλίο για να είναι «λογοτεχνικό» και «καλό», όπως λέτε, δεν μπορεί να είναι πρόχειρο, ανέμπνευστο, απλοϊκό, με τη συγγραφική πρόθεση να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για να εξυπηρετήσει ηθικοπλαστικές, εκπαιδευτικές ή εκδοτικές στοχεύσεις και προτεραιότητες.

-- Γράφω λογοτεχνία με τη λογική που σας εξέθεσα προηγουμένως, δηλαδή για θέματα που με απασχολούν βαθιά, που με βασανίζουν, που με θυμώνουν, για θέματα που θέλω να ερευνήσω, που νιώθω την ανάγκη να παρουσιάσω υπό ένα πρίσμα διαφορετικό από το κυρίαρχο, που αθέατες ή αποσιωπημένες πλευρές τους θέλω να αποκαλύψω, για τα οποία θέλω να βρω ίσως μια διέξοδο, έστω λογοτεχνική. Αλλιώτικα για μένα η συγγραφή δεν θα είχε κανένα νόημα. Τα θέματά μου επομένως έχουν κοινωνική αλλά και υπαρξιακή αφετηρία, προέρχονται από την πραγματικότητα, αλλά στη συνθετότητά της, όπως δηλαδή αυτή διαθλάται μέσα στο εσωτερικό ψυχικό τοπίο και αναδημιουργείται από αυτό. Αυτό σημαίνει ότι ποτέ μια δυνατή λογοτεχνική ιστορία για παιδιά, όπως ακριβώς και για ενήλικες, δεν λέει ένα πράγμα, δεν έχει ένα νόημα που αποτυπώνεται στις τέσσερις λέξεις κλειδιά που το συνοδεύουν και σε μια περίληψη οπισθόφυλλου. Ενα καλό λογοτεχνικό βιβλίο για παιδιά είναι πολυεπίπεδο, πολύσημο, μιλάει για πολλά πράγματα ταυτόχρονα, όσο κι αν έχει έναν κεντρικό πυρήνα και αφήνει το παιδί που το διαβάζει να δει μέσα σε αυτό εκείνο που μπορεί ή έχει ανάγκη κάθε στιγμή. Θέλω να υπηρετώ μια λογοτεχνία για παιδιά που, ενώ τους παρουσιάζει την πραγματικότητα, τους επιτρέπει ταυτόχρονα να σπάνε με το μαγικό ραβδάκι της φαντασίας τους τους τοίχους του ορατού, του συγκεκριμένου, του περιορισμένου κόσμου που με τις αισθήσεις τους αντιλαμβάνονται ως δεδομένο, στατικό και παντοτινό, και να τον προσλαμβάνουν ως ένα πεδίο δυνατοτήτων και ανατροπών, ως ένα πεδίο όπου η ουτοπία μπορεί κάποτε να βρίσκει τον τόπο της με τη δράση των ανθρώπων ως ιστορικών υποκειμένων. Η λογοτεχνία που θέλω να υπηρετώ αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως μέσο για να εκφραστεί «η ριζική φαντασία της ψυχής», όπως θα έλεγε ο Καστοριάδης, και τον ποιητικό λόγο ως μια μοναδική δύναμη που μας οδηγεί να βλέπουμε τον κόσμο, τους άλλους και τον εαυτό μας με νέους τρόπους. Το καλό λογοτεχνικό βιβλίο είναι για τα παιδιά ένα καράβι μέσα στο οποίο μπορούν να ταξιδέψουν πολύ μακριά, απελευθερωμένα, από όποιο κατάστρωμα και θέση επιθυμούν, και είτε εν πλω είτε αγκυροβολώντας σε «λιμένας πρωτοϊδωμένους» να γνωρίσουν καλύτερα τον κόσμο μέσα τους και τον κόσμο γύρω τους. Είναι ακόμα μια εξαιρετική μαθητεία στη γλώσσα, μια διαδραστική ξενάγηση στο θησαυροφυλάκιο των λέξεων, των συντακτικών δομών, των εκφραστικών μέσων, του πλούτου και της μαγείας που κρύβει η ζωή τόσων ανθρώπων στο διάβα των χρόνων, όπως αποτυπώνεται στα γλωσσικά σημεία και στις σχέσεις τους.

-- Ισως η λογοτεχνία είναι ο πιο άκοπος και ο πιο γοητευτικός τρόπος να μυηθούν τα παιδιά σε μια ιστορική εποχή. Θα μάθουν Ιστορία με την έννοια των λεπτομερειών που συνδέονται με ένα ιστορικό γεγονός, αφού βιβλία όπως οι «Ξυπόλυτοι Ηρωες» ή «Ο Βραχοπόλεμος» ή «Το μαντίλι με τα τριαντάφυλλα» προσκομίζουν τέτοια αμιγώς ιστορικά στοιχεία μέσα στη μυθοπλασία, κυρίως όμως θα γνωρίσουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται αυτό το γεγονός, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και θα έρθουν σε επαφή με τους αξιακούς κώδικες που καθόρισαν τη στάση διαφορετικών ανθρώπων απέναντι σε αυτό το γεγονός και επηρέασαν την τελική του έκβαση, π.χ. τον ηθικό κώδικα όσων αντιστάθηκαν στη ναζιστική κατοχή στη χώρα μας και τον κώδικα όσων συνεργάστηκαν με τους κατακτητές κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οπως εγώ ως παιδί διαμόρφωσα μια αντίληψη για κάποιες από τις σημαντικότερες ιστορικές περιόδους διαβάζοντας τα βιβλία της Αλκης Ζέη και της Ζωρζ Σαρή, έτσι και τα σημερινά παιδιά, διαβάζοντας τις παλαιότερες συγγραφείς που τα κείμενά τους εξακολουθούν να κρατούν τη ζωντάνια και τη δύναμή τους αλλά και τα βιβλία νεότερων συγγραφέων, μπορούν να αποκτήσουν ένα υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα σταθούν και θα νοηματοδοτηθούν οι ιστορικές γνώσεις που θα αποκτήσουν στο σχολείο, από το οποίο μπορεί να τροφοδοτηθεί το ενδιαφέρον τους και κατ' επέκταση η προσωπική τους αναζήτηση ή η συζήτηση με τους γονείς τους, τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους. Για τη δική μου συγγραφική οπτική, η επιστροφή στο ιστορικό παρελθόν και η εκ νέου πραγμάτευση των ζητημάτων που έχει αναδείξει είναι εξαιρετικά σημαντική, γιατί κανένα ιστορικό ζήτημα δεν τελειώνει με την τυπική πράξη της λήξης του, π.χ. η συνθηκολόγηση των ναζιστών και ο τερματισμός του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά τρυπώνει στο παρόν με παραδοσιακές αλλά και νεόκοπες μορφές και χρειάζεται νέες λογοτεχνικές προσεγγίσεις.

-- Οι «Ξυπόλυτοι Ηρωες» είναι ένα μυθιστόρημα για να γνωρίσουν οι νεότεροι και να αναγνωρίσουν οι μεγαλύτεροι πλευρές της Ιστορίας της Θεσσαλονίκης, αλλά και της χώρας γενικότερα τον καιρό της ναζιστικής κατοχής, που οι νικητές του Εμφυλίου παράχωσαν διαστρεβλωμένες κάτω από το χαλάκι της επίσημης Ιστορίας: Αντίσταση, δοσιλογισμός, το Ξυπόλυτο Τάγμα, η εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας. Είναι ένα βιβλίο που η έρευνα και η συγγραφή του με βοήθησε να μάθω καλύτερα την πόλη που ζω, ν' ακούσω τις φωνές της, να κατανοήσω τη φυσιογνωμία της. Είναι ένα βιβλίο που έχει αγαπηθεί από το αναγνωστικό κοινό - γι' αυτό έχει επανεκδοθεί πολλές φορές - και συνεχίζει την πορεία του βρίσκοντας αναγνώστες σε όλες τις ηλικίες.

-- Είναι συχνή η αγωνία των γονιών για το πώς θα μπορέσουν να εντάξουν το διάβασμα στην καθημερινότητα του παιδιού, πώς θα το «ξεκουνήσουν» από την οθόνη. Ποια είναι η «συμβουλή» σας;

-- Νομίζω ότι οι βασικές συνταγές είναι τέσσερις: α) να διαβάζουν πολύ στα παιδιά τους από τη μωρουδιακή και νηπιακή ηλικία, όταν, όπως είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο, γίνονται οι πιο σημαντικές εγγραφές τόσο στον εγκέφαλο όσο και στο πεδίο των συνηθειών, β) να αργοπορήσουν την επαφή των παιδιών τους με τις οθόνες και η περιορισμένη έκθεση σε αυτές να γίνεται με τη συντροφιά τους, ώστε να ελέγχουν και να συζητούν αυτά που βλέπουν εκείνα (δείτε τον κανόνα 3-6-9-12 του Γάλλου παιδίατρου και ψυχαναλυτή Serge Tisseron), γ) να καθιερώσουν σε εβδομαδιαία ή δεκαπενθήμερη ή μηνιαία βάση, αλλά σταθερά ως ρουτίνα, την επίσκεψη σε δημόσια/δημοτική βιβλιοθήκη και σε βιβλιοπωλείο και, τέλος δ) να διαβάζουν και οι ίδιοι, να συζητούν μεταξύ τους και με τα παιδιά τους και να τους προσφέρουν όσα μπορούν περισσότερα ποιοτικά καλλιτεχνικά ερεθίσματα. Σε μία χώρα στην οποία το κράτος δεν έχει καμιά πολιτική για το βιβλίο, στην οποία τα σχολεία δεν έχουν βιβλιοθήκες και οι 850 σχολικές βιβλιοθήκες του ΕΠΕΑΕΚ είναι κλειστές με φτηνή δικαιολογία την οικονομική κρίση, η ευθύνη της φιλαναγνωσίας βαραίνει, δυστυχώς, αποκλειστικά τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Πάντως, οι γονείς πρέπει να σκέφτονται ότι θα θερίσουν αργότερα ό,τι έχουν σπείρει στις πολύ μικρές ηλικίες των παιδιών τους.

-- Εργάζεστε και ως φιλόλογος. Οι μαθητές και οι μαθήτριές σας αποτελούν έμπνευση για σας; Πώς θα έπρεπε κατά τη γνώμη σας να διδάσκεται η Λογοτεχνία στα σχολεία;

-- Μοιράζομαι μαζί τους τον κόσμο μου και γνωρίζω τον δικό τους, κάνουμε μαζί πολλά εμπνευσμένα πράγματα, που ξεκινούν από τις ώρες του μαθήματος και επεκτείνονται και πέρα από αυτές, όπως για παράδειγμα το περιοδικό των «Bookbusters». Οσο για τη Λογοτεχνία, νομίζω ότι θα έπρεπε να διδάσκεται ως τέχνη και όχι ως γλωσσικό μάθημα. Η ανάγνωση ολόκληρων βιβλίων, το μοίρασμα της αναγνωστικής εμπειρίας σε κύκλους συζήτησης, οι συναντήσεις με συγγραφείς θα ήταν ένας τρόπος. Χρειάζεται όμως γι' αυτό μια άλλη εκπαιδευτική πολιτική που δεν θα εντάσσει σποραδικά και ευκαιριακά, εν είδει νεωτερισμού, κάποια «καινούργια» στοιχεία στη διδασκαλία, διατηρώντας, όμως, επί της ουσίας άθικτη τη συντηρητική λογική των αναλυτικών προγραμμάτων σκοπών και στόχων και τη δασκαλοκεντρική εκπαιδευτική δομή, ενώ βαθαίνει την ίδια στιγμή τις εκπαιδευτικές διακρίσεις και απαξιώνει με κάθε τρόπο το μορφωτικό αγαθό και τους λειτουργούς του, δηλαδή εμάς τους/τις εκπαιδευτικούς.