Από την επιφάνεια της Γης ο ουρανός μοιάζει απέραντος και αδιατάρακτος, αλλά μια ματιά από ψηλά δείχνει κάτι εντελώς διαφορετικό. Εκείνο που χωρίζει τη ζωή από την αφιλόξενη μαύρη άβυσσο του Διαστήματος είναι μια λεπτή γαλάζια γραμμή, η ατμόσφαιρα. Σε αυτή την τόσο απαραίτητη για τη ζωή εύθραυστη «φλούδα» του πλανήτη, οι επιστήμονες εντοπίζουν τώρα έναν παλιό κίνδυνο, προερχόμενο όμως από νέα αιτία: Η ρύπανση από τους δορυφόρους και τα διαστημικά σκουπίδια, που πέφτουν ως μετέωρα και καίγονται μέσα στην ατμόσφαιρα, μπορεί σύμφωνα με μια νέα μελέτη να διαταράξει την ισορροπία του στρώματος του όζοντος.

Χωρίς τακτική επαναφορά στο προβλεπόμενο ύψος, μια διαδικασία που απαιτεί καύσιμα και έχει σημαντικό κόστος, όλοι οι δορυφόροι χαμηλής τροχιάς, εξαιτίας της τριβής με τα ανώτερα αραιά στρώματα της ατμόσφαιρας, τελικά θα χάσουν αρκετό ύψος, θα μπουν σε πυκνότερα στρώματα και λόγω της μεγάλης ταχύτητας με την οποία κινούνται θα καούν στην ατμόσφαιρα. Από την αρχή της διαστημικής εποχής, αυτή η διαδικασία ήταν κάτι δεδομένο και ταυτόχρονα ένας εύκολος και χωρίς συνέπειες τρόπος για να «βγαίνουν τα σκουπίδια» έξω από τις γήινες τροχιές. Ομως, ο αριθμός των δορυφόρων χαμηλής τροχιάς έχει κυριολεκτικά εκτοξευτεί. Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι μόνο μεταξύ 2016 και 2022 η ρύπανση από οξείδια του αλουμινίου που προκαλεί η καύση των δορυφόρων έχει αυξηθεί οκτώ φορές, αύξηση σαφώς ανησυχητική.

Το όζον είναι μια μορφή μοριακού οξυγόνου αποτελούμενη από τρία άτομα οξυγόνου, που παίζει ιδιαίτερο ρόλο στην ατμόσφαιρα και την προστασία της ζωής κάτω από αυτή, καθώς το στρώμα του όζοντος στη στρατόσφαιρα μπορεί να απορροφήσει το μεγαλύτερο μέρος από τις βλαβερές υπεριώδεις ακτίνες που προέρχονται από τον Ηλιο και το Διάστημα γενικά. Ομως το όζον μπορεί εύκολα να διασπαστεί π.χ. από αέρια όπως οι διχλωροδιφθοράνθρακες, που χρησιμοποιούνταν παλιότερα στα κλιματιστικά και διάφορα προϊόντα με αέριο υπό πίεση. Οταν τελικά εγκαταλείφθηκε η χρήση τους, άρχισε σταδιακά να ανακάμπτει η περιώνυμη «τρύπα του όζοντος» που είχε δημιουργηθεί στη στρατόσφαιρα πάνω από το βόρειο ημισφαίριο.

Τώρα, η έξαρση των επιπέδων μεταλλικών ενώσεων στη στρατόσφαιρα ξαναφέρνει το ζήτημα στην επιφάνεια. Περισσότεροι από 8.000 δορυφόροι περιφέρονται γύρω από τη Γη σε χαμηλές τροχιές και δεκάδες χιλιάδες άλλοι σχεδιάζεται να εκτοξευτούν τα επόμενα χρόνια, στο πλαίσιο των αστερισμών δορυφόρων, του προγράμματος Starlink της «SpaceX», του μεγιστάνα Ιλον Μασκ και άλλων «φιλάνθρωπων», που προσφέρουν «φτηνό ίντερνετ» σε απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη, με το αζημίωτο φυσικά, αποκτώντας ταυτόχρονα δύναμη παρέμβασης στις διεθνείς εξελίξεις (π.χ. αποκατάσταση διαδικτυακής σύνδεσης, που πρόσφερε από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία η «Starlink»). Αυτοί οι αστερισμοί δορυφόρων θα ανανεώνονται συνεχώς, καθώς οι παλιότεροι θα καίγονται στην ατμόσφαιρα. Ομως ό,τι καίγεται δεν εξαφανίζεται... Εναν από αυτούς τους «αστερισμούς» και συγκεκριμένα εκείνον της «Amazon», θα θέσει σε τροχιά με 30 πτήσεις του νέου του πυραύλου «Ariane 6» ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA).

Η μελέτη προσομοίωσε αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δορυφόρων και του οξυγόνου της μεσόσφαιρας, που βρίσκεται πάνω από τη στρατόσφαιρα, καταλήγοντας ότι το αλουμίνιο των δορυφόρων μετατρέπεται σε μεγάλο βαθμό σε σκόνη οξειδίου του αργιλίου, που λειτουργεί ως καταλύτης για την καταστροφική για το όζον αντίδρασή του με μόρια χλωρίου. Η αντίδραση δεν αλλοιώνει το οξείδιο του αργιλίου, το οποίο θα μπορεί να συνεχίσει τον καταλυτικό του ρόλο, όσο θα αιωρείται στην περιοχή του στρώματος του όζοντος. Ακόμη και σχετικά μικρές ποσότητες απ' αυτό μπορούν μακροπρόθεσμα να κάνουν μεγάλη ζημιά. Σύμφωνα με τους ερευνητές, μόνο το 2022 οι δορυφόροι που κάηκαν διέσπειραν 17 τόνους οξειδίου του αργιλίου στη μεσόσφαιρα, ποσότητα που αν υλοποιηθούν τα σχέδια των μεγα-αστερισμών δορυφόρων θα αυξηθεί στους 360 τόνους ανά έτος. Η προσομοίωση υπολόγισε ότι θα χρειαστούν μέχρι και 30 χρόνια ώστε το οξείδιο να πέσει από τη μεσόσφαιρα στη στρατόσφαιρα. Εως τότε ο κάθε Μασκ θα μπορεί να ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα.

Στο μεταξύ, η αύξηση των διαστημικών σκουπιδιών αυξάνει τον - πολύ μικρό είναι η αλήθεια - κίνδυνο κάποιο απ' αυτά να προσγειωθεί πάνω σε ένα σπίτι, έναν άνθρωπο ή ένα ζώο. Τον περασμένο Μάη, ένα τέτοιο σκουπίδι προσγειώθηκε στο χωράφι ενός αγρότη στο Σασκατσουάν του Καναδά, ενώ ένα παρόμοιο κομμάτι διαστημοσυσκευής είχε προσγειωθεί το 2022 σε χωράφι βοσκής προβάτων στην Αυστραλία και είχε επιβεβαιωθεί ως τμήμα του καλύμματος του διαστημόπλοιου Crew Dragon της «SpaceX», που δεν είχε καεί πλήρως κατά την ανεξέλεγκτη επάνοδό του στην ατμόσφαιρα. Τον Μάρτη του 2021 ένα μεγάλο σκουπίδι από το αμερικανικό τμήμα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού που είχε απορριφθεί για να κάνει ανεξέλεγκτη και υποτίθεται ασφαλή επάνοδο, τρύπησε το ταβάνι και το πάτωμα ενός σπιτιού στη Φλόριντα. Με βάση τους υπάρχοντες νόμους για την αξιοποίηση του Διαστήματος, σε περίπτωση βλάβης σε άνθρωπο ή περιουσία, από κρατικούς ή ιδιωτικούς διαστημικούς παράγοντες, την ευθύνη την έχει το αντίστοιχο κράτος. Ο κάθε Μασκ και πάλι δεν έχει να φοβάται τίποτα, καθώς χιλιάδες δορυφόροι του, που διασχίζουν τον ουρανό πάνω από κατοικημένες περιοχές, θα πέφτουν τα επόμενα χρόνια ανεξέλεγκτα σαν βροχή. Τα «σπασμένα» του θα τα πληρώνει διπλά ο λαός.