Το Μουσείο της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης που λειτουργεί στην Καισαριανή, από τον Μάη του 2016, μέσα στον ιστορικό χώρο του Σκοπευτηρίου, φωτίζει (όπως και άλλα αντίστοιχα που ιδρύθηκαν και λειτουργούν με τη συμβολή της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ) δυνατότητες για πρωτοβουλίες φορέων του λαϊκού κινήματος για την επαφή με την ιστορική αλήθεια, τα ανεκτίμητα διδάγματα από τη δράση του λαϊκού παράγοντα, τις συνθήκες μέσα στις οποίες διαμορφώνονται τελικά αυτοί οι «πρωταγωνιστές της Ιστορίας», πρώτα απ' όλα ο ίδιος ο λαός, που όταν ανακαλύπτει τη δύναμή του, αποδεικνύει πως «Μόνο ο λαός σώζει τον λαό!».

Την περασμένη Κυριακή, 20 Οκτώβρη, επισκέφτηκαν το Μουσείο γονείς και μαθητές από δημοτικό σχολείο μιας άλλης προσφυγούπολης της Αττικής, τη Νέα Ιωνία. Μανάδες, πατεράδες και παιδιά 6 - 12 χρονών του 6ου Δημοτικού Σχολείου Νέας Ιωνίας (μαζί με μικρότερα και μεγαλύτερα αδέλφια τους) περιηγήθηκαν στις φροντισμένες αίθουσες του Μουσείου και με την προσεγμένη ξενάγηση του Κώστα Γαβριλάκη, προέδρου του τοπικού παραρτήματος της Πανελλήνιας Ενωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ) και δημοτικού συμβούλου Καισαριανής. Συμμετείχαν σε ένα «μάθημα Ιστορίας» από αυτά που δύσκολα συναντά κανείς στις σχολικές αίθουσες και άκουσαν για πολλούς που, αν και θυσιάστηκαν για την Ελευθερία ακόμα και στις πιο τρυφερές ηλικίες, δεν τους συναντά κανείς στη «διδακτέα ύλη»...

«Και πώς σκέφτηκε να τα κάνει όλα αυτά, ενώ ήταν τόσο μικρός;... Πώς κάνανε τόσο κακό σε ένα τόσο μικρό παιδί;» Αυτή την απορία διατύπωσε στη μητέρα του ο 10χρονος Γιώργος, μαθητής της Δ' δημοτικού, ενώ οι επισκέπτες έβγαιναν από τη λεγόμενη «Αίθουσα των μικρών εκτελεσμένων» - αφιερωμένη σε αγωνιστές κάτω των 20 χρονών που εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο στο διάστημα 1941 - 1944. Εχοντας μόλις ακούσει την ιστορία του Ανδρέα Λυκουρίνου, το μυαλό του Γιώργου γυρόφερνε εύλογες απορίες: Πώς είναι δυνατόν να υπάρχει τέτοια απανθρωπιά; Αλλά και πώς είναι δυνατόν άνθρωποι τόσο ... κοινοί, μέχρι και παιδιά μικρά, να εξελίσσονται τελικά σε ήρωες, που σήμερα τιμώνται σε μουσεία και εκδηλώσεις, δεκαετίες αφού έχουν πεθάνει;

Ο 14χρονος Ανδρέας Λυκουρίνος ήταν γνωστός στις κατοχικές δυνάμεις ως ο «επικίνδυνος Μικρός». «Θα αναρωτηθεί κανείς - όπως είπε ο Κ. Γαβριλάκης - τι είχαν να φοβηθούν οι Γερμανοί από ένα παιδί 14 χρονών;». Κι όμως, ο 14χρονος ήταν αληθινά «κίνδυνος - θάνατος» για τους κατοχικούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους: Από τη μία, «σαλταδόρος» - δηλαδή με ομάδες συνομηλίκων του έπαιρνε τρόφιμα ψωμί από γερμανικά καμιόνια ως πρωτοπόρο μέλος της ΕΠΟΝ, για να στηριχτεί ο λαός στη μάχη κατά της πείνας. Από την άλλη, συνέβαλε «στον αφοπλισμό Τσολιάδων» (Χιτών, άλλων προδοτών), φροντίζοντας με διάφορα τεχνάσματα και σε συνεννόηση με την οργάνωσή του (π.χ. κρύβοντάς τα μέσα σε αυτοσχέδιες μπάλες) να συμβάλλουν μέσα από τους σωστούς «κρίκους» για τον εξοπλισμό ταγμάτων του ΕΛΑΣ.

Ανάμεσα στις κρεμαστές πινακίδες που κοσμούν την «Αίθουσα των μικρών», ο Γιώργος κι οι συμμαθητές του διάβασαν για τον 14χρονο Ανδρέα: «...στις 4 Ιούνη 1944 βρέθηκε ο φριχτός προδότης και στις 6 Ιούνη Ελληνες χαφιέδες των ελληνικών SS μπλόκαραν το σπίτι του Εθνικού αγωνιστή στη συνοικία Κουκάκι (...) γυρεύουν εκτός από το παιδί και το πιστόλι που πήρε ψες το βράδυ από έναν δικό τους. Μα δε βρήκανε τίποτα. Μόνο ένα παιδάκι αδύνατο, μια σταλιά, που κοιμότανε ξέγνοιαστα στο γιατάκι του και πλάι στην καρέκλα το κοντό του παντελονάκι και τα βιβλία του σχολείου του. Κάτω βρισκόντουσαν και τα πεδιλάκια του Νο 32 (...)

- Εσύ είσαι; Ρωτούνε το παιδί.

- Ποιος;

- Ο τρομοκράτης!

- Οχι! Είμαι μαθητής. Πάω στη δεύτερη Γυμνασίου στο 6ο Γυμνάσιο, απαντά απαθέστατα (...)

Αρχίζει το ξύλο. Γυρεύουν το πιστόλι. Μα το πιστόλι ποιος ξέρει σε ποια βουνοκορφή θα ταξίδευε πια εκείνη την ώρα. Και πήρανε μόνο τον Αντρέα με το μαθητικό πηλίκιο στα άντρα τους...».

Αργότερα, όταν η ξενάγηση ολοκληρωνόταν με την επίσκεψη στον χώρο των εκτελέσεων, οι επισκέπτες πληροφορήθηκαν κάτι ακόμα για τον 14χρονο ΕΠΟΝίτη: Οταν τον Σεπτέμβρη του 1944 οδηγήθηκε στο απόσπασμα και συνειδητοποίησε ότι τα πολυβόλα των Γερμανών ήταν ρυθμισμένα στο ανάστημα ενός μέσου άντρα, σηκώθηκε στις μύτες του για να μην αστοχήσουν τα βόλια και αποκλειστεί από τη συλλογική θυσία...

«Πόσο μικρή είναι (...) Αλλά τη δουλειά της την έκανε και μάλιστα πολύ καλά!», σχολίασε ο 12χρονος Ελευθέριος για την ντουντούκα - ομοίωμα της ΕΠΟΝ που παρουσίασε ο ξεναγός, εξηγώντας πώς τα μέλη της οργάνωσης αξιοποιούσαν τέτοια μέσα επικοινωνίας για να ενημερώνουν τον λαό π.χ. να προφυλαχτεί όταν στήνονταν αιφνιδιαστικά μπλόκα, από τα κατοχικά στρατεύματα και τους συνεργάτες τους.

Ο Ελευθέριος εντυπωσιάστηκε μεταξύ άλλων από το πόσες πολλές σφαίρες έριχναν τα πολυβόλα για να δολοφονούν τόσα πολλά και τόσο νέα παιδιά... Στον χώρο του Σκοπευτηρίου, στενοχωρήθηκε επειδή μικρότεροι συμμαθητές του πάτησαν στο σκάμμα που συμβολίζει τον χώρο όπου λίμναζε το αίμα των αδικοχαμένων, ενώ οι σοροί τους στοιβάζονταν στα φορτηγά για να ταφούν πρόχειρα...

Την 11χρονη Αριάδνη συγκλόνισε η σκληρότητα που επιστρατευόταν για να καμφθεί το φρόνημα των αγωνιστών, ακόμα και λίγο πριν ξεψυχήσουν: Με εντολή των ναζί, κάθε 20άδα εκτελεσμένων τη φόρτωναν στα καμιόνια οι ίδιοι που αμέσως μετά θα στήνονταν μπροστά στο απόσπασμα. Κι όμως, στα «πηγαδάκια» που στήθηκαν μετά την ξενάγηση, πολλοί γονείς μίλησαν στα παιδιά τους για το πώς οι αγωνιστές σφυρηλατούσαν καιρό πριν μια απαράμιλλη αντοχή: Σε μεγάλο τους μέρος ήταν άνθρωποι που είχαν μοιραστεί μεγάλες χρονικές περιόδους σε φυλακές, μετά από βασανιστήρια, είχαν αναπτύξει δεσμούς που τους ατσάλωναν τελικά, όχι απλά για να αντιμετωπίζουν τις προσπάθειες των βασανιστών να τους «λυγίσουν», αλλά και για να υψώσουν ακόμα πιο αγέρωχα το ανάστημά τους. Οταν περισυνέλλεγαν τους άψυχους πια συναγωνιστές τους, εκείνοι έβλεπαν μια ευκαιρία να φροντίσουν τις σορούς ανθρώπων που έπεσαν για την ελευθερία...

Τις εντυπώσεις πολλών παιδιών «έκλεψε» το πείσμα με το οποίο η 17χρονη Ηρώ Κωνσταντοπούλου, λίγο πριν εκτελεστεί, όχι απλά δεν λιγοψύχησε, αλλά έγραψε και ποίημα για να δώσει κουράγιο σε όσους άφηνε πίσω: «Υπομονή και Υπομονή, Καρτέρι και Καρτέρι / Ετούτος ο Σεπτέμβρης, τη Λευτεριά θα φέρει» «σκάλισε» σε ένα χαρτί στις αρχές του Σεπτέμβρη του 1944, λίγο πριν δολοφονηθεί για παραδειγματισμό με τόσες σφαίρες, όσα και τα χρόνια της (17). Επειδή ως πρωτοπόρα ΕΠΟΝίτισσα «ξεσήκωνε τους μαθητές κατά των κατακτητών». Μόλις έναν μήνα μετά, η Αθήνα γιόρταζε την απελευθέρωσή της...

Τα εκθέματα του Μουσείου δίνουν άφθονη τροφή για σκέψη και συζητήσεις μαθητών και γονιών.

• Στην αρχή υπάρχουν στοιχεία για την «ταυτότητα της πόλης», την πρωτοπόρα συμβολή της στην οργάνωση της Αντίστασης κατά του κατακτητή («οι δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν σε σκηνές στον έρημο βοσκότοπο πίσω από το νοσοκομείο του Συγγρού τον Σεπτέμβρη του 1922, θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής, δεν είχαν άλλον δρόμο από τον αγώνα για επιβίωση, για αξιοπρέπεια, για λευτεριά...» όπως σημειώνεται μεταξύ άλλων).
• Στοιχεία για τη διαδρομή μέσα από την οποία τον Σεπτέμβρη του 1944 ο ΕΛΑΣ χαρακτήρισε το Σκοπευτήριο «Θυσιαστήριο της Λευτεριάς», αφού έγινε τόπος εκτέλεσης εκατοντάδων πρωτοπόρων αγωνιστών. Μόνο στις γειτονιές της Καισαριανής φιλοξενήθηκαν πάνω από 45 μάχες κατά των κατακτητών.
• Ξεχωριστό ρόλο έχει το τμήμα του Μουσείου όπου τα γιγάντια ταμπλό - ως παράθυρα στην Ιστορία και ταυτόχρονα το μέλλον - αναλύουν το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ξέσπασε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, μετά και από την εξάπλωση του φασισμού σε όλη την Ευρώπη με τη στήριξη μεγάλων οικονομικών ομίλων, πώς η Ελλάδα βρέθηκε υπό κατοχή, ο λαός οργανώθηκε, ιδρύθηκε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ).

Το χάσμα ανάμεσα σε όσους αντιστάθηκαν και σε όσους υπηρέτησαν τον κατακτητή αποκαλύπτει μια σύγκριση ανάμεσα στον όρκο που έδιναν από τη μια μεριά οι αγωνιστές του ΕΛΑΣ, μεταξύ άλλων «για την περιφρούρηση των συμφερόντων του Ελληνικού Λαού και την αποκατάσταση και κατοχύρωση των ελευθεριών και όλων των κυριαρχικών δικαιωμάτων του» και από την άλλη όσοι εντάχθηκαν στα Τάγματα Ασφαλείας, ορκιζόμενοι ότι θα υπακούν «απολύτως εις τας διαταγάς του ανώτατου αρχηγού του Γερμανικού Στρατού Αδόλφου Χίτλερ».

Μετά την ξενάγηση στο Μουσείο, ο Σύλλογος Γονέων του 6ου Δημοτικού Σχολείου Ν. Ιωνίας - που οργάνωσε την επίσκεψη - είχε προτείνει να ακολουθήσει και ξενάγηση στον χώρο των εκτελέσεων, προαιρετικά, γιατί ίσως τα παιδιά είχαν κουραστεί. Τελικά, δεν έλειψε κανείς.

Μικροί και μεγάλοι διέσχισαν τη διαδρομή που ακολουθούσαν οι μελλοθάνατοι, τον «Δρόμο που περπατούσαν αυτοί οι Ηρωες», όπως φώναξε βροντερά και συγκινημένη η μητέρα της 9χρονης Δώρας.

Εφτασαν έτσι μπροστά στις δύο μαρμάρινες, γιγάντιες, μακρόστενες Στήλες, που συμβολίζουν το ανάστημα όσων αντιμετώπιζαν το εκτελεστικό απόσπασμα στο ίδιο ακριβώς σημείο, Ορθιοι. Οι Στήλες έχουν τοποθετηθεί στο μέρος που κάθε ξημέρωμα «λούζει» η Ανατολή και έτσι το φως του ήλιου ανεβαίνοντας στον ουρανό φωτίζει τα ονόματα των «200» που είναι γραμμένα σε μαύρες πλάκες, απέναντί τους.

«Δεν το ήξερα ότι αυτό το μέρος έχει αυτή την ιστορία. Κι ενώ το πρωί ένιωθα κουρασμένη από μια πολύ δύσκολη βδομάδα, δεν το μετάνιωσα καθόλου που δεν το ακύρωσα... Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε την ιστορία του τόπου μας...», είπε η μητέρα της 9χρονης Βασιλείας.

Ακούσαμε για «θέματα που συνήθως δεν συζητιούνται στο σχολείο, ήταν ένα Μάθημα, και για τα παιδιά», είπε η μητέρα της 9χρονης Νεφέλης και του 7χρονου Ορφέα.

«Εστω και κάτι "μικρό" να λέμε στα παιδιά μας για την Ιστορία, μπορεί να γίνει σπίθα για μεγαλύτερη γνώση», είπε η μητέρα του 8χρονου Θανάση...