Ομιλήτρια ήταν η Φιλιώ Τόλια, συνεργάτρια του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, η οποία βασίστηκε, όπως είπε, «κατά κύριο λόγο στα συγγράμματα 5 βασικών πρωταγωνιστών της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και του Δεκέμβρη», ενώ εισαγωγικά έδωσε συνοπτικά τις θέσεις ευθύνης που είχε ο καθένας την εν λόγω περίοδο.

«Ο Βασίλης Μπαρτζιώτας (γνωστός με το ψευδώνυμο Φάνης), μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, από το 1943 και έως το 1946 ήταν Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ) του ΚΚΕ.

Ο Σπύρος Κωτσάκης, στην αρχή με το ψευδώνυμο Σταύρος, κατόπιν Νέστορας, υπήρξε Καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ και υπεύθυνος του ΚΚΕ για την οργάνωση του τομέα της στρατιωτικής οργάνωσης του ΕΑΜ Αθήνας - Πειραιά. Τη θέση αυτή κατείχε από την έναρξη της κατοχής έως τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Με διάταγμα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ ονομάστηκε Συνταγματάρχης Καπετάνιος του ΕΛΑΣ.

Ο Ορέστης Μακρής (Γιάννης) αρχικά εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ Φοιτητών, κατόπιν διαδοχικά ανέλαβε καπετάνιος διμοιρίας, λόχου, τάγματος, Β' καπετάνιος του 1ου Συντάγματος της 1ης Ταξιαρχίας. Το επίμαχο διάστημα μετά την Απελευθέρωση ονομάστηκε Α' καπετάνιος του Συντάγματος. Η ΠΕΕΑ με το διάταγμα απονομής στρατιωτικών βαθμών ιεραρχίας, του απένειμε τον βαθμό του Ταγματάρχη.

Ο Γιάννης Κυριακίδης (καπετάν Λευτέρης), από τις αρχές του 1942 εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ της Αθήνας. Σύντομα αναδείχτηκε σε Στρατιωτικό Διοικητή και καπετάνιο σε διάφορα Τάγματα της ΙΤαξιαρχίας. Τραυματίστηκε βαριά σε μάχη στις 9 Δεκέμβρη 1944, νοσηλεύτηκε και μετά την ανάρρωσή του στις 23 Δεκέμβρη ανέλαβε και πάλι τη διοίκηση του Τάγματός του.

Ο Νίκανδρος Κεπέσης στην Απελευθέρωση ήταν καπετάνιος του 6ου Ανεξάρτητου Συντάγματος ΕΛΑΣ του Πειραιά».

Η ομιλήτρια αφού αναφέρθηκε στις μέρες πριν και μετά την Απελευθέρωση και την κατάσταση που διαμορφώθηκε, ειδικότερα για τον Δεκέμβρη σημείωσε μεταξύ άλλων:

«Την 1η του Δεκέμβρη, ο Σκόμπι κοινοποίησε στον ΕΛΑΣ προκήρυξη, που καθόριζε ημερομηνία έναρξης της αποστράτευσης των ανταρτικών δυνάμεων την 10η του Δεκέμβρη. Ταυτόχρονα, ο Γ. Παπανδρέου συγκαλούσε την κυβέρνηση, χωρίς τους υπουργούς του ΕΑΜ, και αποφάσιζε την άμεση διάλυση της Λαϊκής Πολιτοφυλακής σε πολλές περιφέρειες της χώρας. Την ίδια μέρα, παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση οι υπουργοί του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.

Στις 2 Δεκέμβρη το ΕΑΜ αποφάσισε να πραγματοποιήσει συλλαλητήριο και κοινοποίησε την απόφασή του. Και ενώ ο Γ. Παπανδρέου στην αρχή χορήγησε την άδεια υπαναχώρησε και πριν από τα μεσάνυχτα απαγόρευσε τη συγκέντρωση (...)

Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά, αψηφώντας την απαγόρευση, τα μεσάνυχτα της 2 - 3 Δεκέμβρη είχε αρχίσει τη γενική απεργία και παρά τις ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, που είχαν καταλάβει επίκαιρες θέσεις, και τα βρετανικά τανκς που περιπολούσαν, ξεκίνησε από νωρίς το πρωί να καταφθάνει στην πλατεία Συντάγματος (...)

Περίπου στις 11 η ώρα μπροστά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, από τα Παλαιά Ανάκτορα και το κτίριο της Διεύθυνσης της Αστυνομίας, ρίχθηκαν δολοφονικά πυρά. Την ίδια περίπου ώρα οι φάλαγγες των διαδηλωτών των Ανατολικών Συνοικιών της Αθήνας, που προχωρούσαν από την οδό Ηρώδου του Αττικού δέχονταν πυρά μπροστά στην αμερικάνικη πρεσβεία από το σπίτι του Γ. Παπανδρέου. Επεσαν 24 νεκροί και 140 τραυματίες.

Την επόμενη μέρα έγινε η κηδεία των θυμάτων. Ο Γιάννης Κυριακίδης γράφει σχετικά: "Η εκφορά έγινε απ' το ναό της Μητρόπολης και η ταφή στο Α΄ Νεκροταφείο. Η συμμετοχή του λαού είχε ξεπεράσει κάθε προηγούμενο. Τα 28 φέρετρα συνόδευαν τιμητικά τμήματα του ΕΛΑΣ οπλισμένα. Στη συνοδεία υπήρχε και τιμητικό αγγλικό άγημα (...) Ενα μεγάλο πανό που το σήκωναν μαυροφορεμένα κορίτσια, με μαύρα μαντήλια στο κεφάλι, έγραφε: «Οταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα» (...) Στο Σύνταγμα η κεφαλή της κηδείας σταμάτησε. Ολοι γονάτισαν. Εψαλαν το πένθιμο εμβατήριο και ορκίστηκαν στη μνήμη των νεκρών συνέχιση του αγώνα. Η ταφή έγινε χωρίς επεισόδια. Αλλά στο γυρισμό όταν ο λαός γύριζε για τα σπίτια του, δέχτηκε νέα δολοφονική επίθεση από τα γνωστά ξενοδοχεία, το 4ο Αστυνομικό Τμήμα και τη Γενική Ασφάλεια. Δεκάδες οι νέοι νεκροί και περισσότεροι φυσικά οι τραυματίες".

Στο μεταξύ, λίγες ώρες πριν από το αιματοκύλισμα της διαδήλωσης της 4ης Δεκέμβρη, ο στρατηγός Σκόμπι, με τη συγκατάθεση του Γ. Παπανδρέου, είχε κηρύξει τον στρατιωτικό νόμο (...)

Σύμφωνα με τον Σπύρο Κωτσάκη, στην πρώτη φάση, από τις 4 έως τις 14 Δεκέμβρη, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ βρίσκονταν σε επίθεση (...)

Από τις 15 Δεκέμβρη και στη συνέχεια ο ΕΛΑΣ αμύνεται. Η υπεροχή των Βρετανών ήταν συντριπτική (τανκς, αεροπλάνα, θωρακισμένα, στόλος, στρατιωτικές δυνάμεις). Οι Αγγλοι πολυβολούσαν και βομβάρδιζαν τις συνοικίες της πόλης, από αέρα, από θάλασσα, από στεριά, από την Ακρόπολη.

Ο ΕΛΑΣ Αθήνας είχε ανεπάρκεια δυνάμεων και των πολεμικών μέσων για να αντιμετωπίσει τον εχθρό. Το ΓΣ του ΕΛΑΣ δεν συγκέντρωσε έγκαιρα τις βασικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, που ήταν το κύριο μέτωπο, αντίθετα ανέθεσε στον Σαράφη και στον Αρη, με τις κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, δευτερεύουσα αποστολή εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο. Στη διάρκεια των μαχών έφθασαν στην Αθήνα μόνο μονάδες από την Πελοπόννησο (δύο ταξιαρχίες), τη Στερεά και τη Θεσσαλία (η Ταξιαρχία Ιππικού και το 54ο Σύνταγμα), συνολικά 6 ως 7.000 ένοπλοι (...)

Στις 28 του Δεκέμβρη, τρίτη μέρα της παραμονής του Τσόρτσιλ στην Αθήνα και ενώ συνεχιζόταν η πολιτική σύσκεψη, εξαπολύθηκε γενική επίθεση των βρετανικών δυνάμεων κατά του ΕΛΑΣ.

Οι απώλειες του ΕΛΑΣ και των κατοίκων ήταν σοβαρές. Η ΚΕ του ΕΛΑΣ, σταθμίζοντας την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, διέταξε τη σύμπτυξη των υπερασπιστών της Αθήνας και του Πειραιά.

Ο αγώνας του Δεκέμβρη ήταν παλλαϊκός.Εκτός από τους μαχητές πρωτοστατούσαν εργαζόμενοι στα εργοστάσια, που μετά τη γενική απεργία στις 3 - 4 Δεκέμβρη δούλευαν για τις ανάγκες του ΕΛΑΣ και του πολέμου, αλλά και για τις επισιτιστικές ανάγκες των κατοίκων. Ιδρύθηκαν η Παναθηναϊκή και Παμπειραϊκή Λαϊκή Επιτροπή, που μαζί με την επιμελητεία του ΕΛΑΣ φρόντιζαν για την εξασφάλιση του εφοδιασμού με ιματισμό και τροφή στους μαχητές και παροχή ψωμιού και στους κατοίκους. Μέσα σε 35 μέρες ιδρύθηκαν από την Εθνική Αλληλεγγύη 8 μεγάλα νοσοκομεία. Επιστρατεύτηκαν γιατροί, υγειονομικό προσωπικό.

Επίσης, γινόταν σημαντική διαφωτιστική δουλειά από τις οργανώσεις του ΕΑΜ της Αθήνας με εφημερίδες, ανακοινώσεις, προκηρύξεις, τηλεβόα. Στη δική του μαρτυρία ο Ορέστης Μακρής αναφέρει: "Η Κομματική Οργάνωση έχει κινητοποιήσει μάζες λαού, που δουλεύουν μέρα - νύχτα με βάρδιες. Εθελοντές πεινασμένοι και ταλαιπωρημένοι φτιάχνουν οδοφράγματα πίσω απ' τις γραμμές μας, για να εμποδίσουν την προέλαση των τανκς. Η παραγωγή μπουκαλιών με βενζίνη έχει «βιομηχανοποιηθεί» απ' τους ΕΠΟΝίτες και διαθέτουμε αρκετές ποσότητες απ' το νέο αντιαρματικό μας όπλο. Τρία προβλήματα δεν μπορέσαμε να λύσουμε: Την πείνα, το κρύο και τον ύπνο. Τα ξεπερνάμε με το τραγούδι και τα καλαμπούρια που δίνουν και παίρνουν".

Σημαντική ήταν η προσφορά των γυναικών και των νέων. Οι φοιτητές συγκρότησαν το Τάγμα "Λόρδος Βύρων" και άντεξαν στις αλλεπάλληλες επιθέσεις με τα τανκς του Σκόμπι (...)

Τη νύχτα 4 προς 5 του Γενάρη 1945, κάτω από τις πολύ άσχημες καιρικές συνθήκες, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ έπειτα από ηρωικές μάχες 33 ημερών υποχωρούσαν συντεταγμένα από την Αθήνα. Τους συνόδευε ένα τμήμα του λαού της Αθήνας και του Πειραιά. Ανασυγκροτήθηκαν στο Τατόι και συνέχισαν την πορεία προς Ρούμελη, Θεσσαλία κάτω από τα συνεχή χτυπήματα των αγγλικών αρμάτων μάχης και αεροπορίας.

Στις 11 Γενάρη 1945 υπογράφτηκε στην Αθήνα ανακωχή και κατάπαυση του πυρός μεταξύ των βρετανικών - κυβερνητικών δυνάμεων και του ΕΛΑΣ και στις 12 του Φλεβάρη υπογράφεται η Συνθήκη της Βάρκιζας. Με σφιγμένη την καρδιά το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ της ηρωικής Καισαριανής επιστρέφει στην Αθήνα συνταγμένο κατά λόχους και τάγματα. Στην πλατεία Ομονοίας τραγουδούν τον ύμνο του ΕΛΑΣ "Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα, το δίκαιο και την λευτεριά...". Τους υποδέχονται 300 τρομοκράτες με ρόπαλα και σιδερογροθιές. Η λευκή τρομοκρατία αρχίζει και στη συνέχεια ακολουθεί η κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης, στην Ελλάδα, του ΔΣΕ».

Αντί επιλόγου η ομιλήτρια επικαλέστηκε την «εύστοχη ανακεφαλαίωση που κάνει στο βιβλίο του για τον Δεκέμβρη ο Βασίλης Μπαρτζιώτας.

"Μπορεί ο Δεκέμβρης να χτυπήθηκε με τα ξένα όπλα και να ανέβηκε στην εξουσία η μαύρη αντίδραση. Τίποτα όμως δε θα μπορέσει να σκεπάσει τη μεγάλη σημασία και ακτινοβολία του. Οσο περνάει ο καιρός, τόσο θα φαίνεται και θα προβάλλει ολόλαμπρος ο μεγάλος Δεκέμβρης (...) Η ηρωική και κοσμοξάκουστη Αθήνα δεν θα έχει να δείχνει στο εξής μόνο τους παρθενώνες και τα αρχαία μνημεία τους. Θα παρουσιάσει με περηφάνια και τα καινούργια μνημεία, που θα στηλωθούν στα ηρωικά βουναλάκια της, στα Τουρκοβούνια, στο μνημείο του Φιλοπάππου και τον Αρδηττό, στην Καισαριανή και στην Καλλιθέα, στου Μακρυγιάννη και τα Εξάρχεια, σε όλες τις συνοικίες και στα στενοσόκακα της Αθήνας και του Πειραιά. Και τότες, ο Δεκέμβρης θα σκορπίσει φως, καινούργιο φως, θα 'ναι ο λαμπρός προβολέας της νεοελληνικής εξέλιξης. Το δροσερό αέρι μέσα στη μούχλα της μοναρχοφασιστικής αντίδρασης. Ο Δεκέμβρης θα 'ναι καθοδήγηση για δράση. Σταθμός και αφετηρία για καινούργιους αγώνες, που θα στεφανώσουν την νίκη του ελληνικού λαού"».

Υπενθυμίζεται πως η έκθεση θα φιλοξενείται στο κτίριο της οδού Σανταρόζα (πρώην Δικαστήρια, είσοδος από Σταδίου, πλησίον σταθμών ΗΣΑΠ - Μετρό Ομόνοιας) μέχρι την Κυριακή 1 Δεκέμβρη.

Το ωράριο λειτουργίας τις καθημερινές είναι 10 π.μ. - 2 μ.μ. και 5 μ.μ. - 9 μ.μ., ενώ τα Σαββατοκύριακα 11 π.μ. - 7 μ.μ.

Η είσοδος είναι ελεύθερη (τηλ. για ραντεβού για ομαδικές ξεναγήσεις 210.5282.607, Δευτέρα έως Παρασκευή 10 π.μ. - 1 μ.μ. και 5 μ.μ. - 8 μ.μ.).

Τη σκυτάλη των εκδηλώσεων παίρνει την Τετάρτη 13 Νοέμβρη στις 7 μ.μ. αυτή με θέμα «Η κρίσιμη χρονιά 1944 μέσα από το Δοκίμιο του ΚΚΕ. Γεγονότα και συμπεράσματα». Θα μιλήσει ο Θέμης Γκιώνης, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Θα παρευρεθεί και θα παρέμβει ο Βλάσσης Παπαγιαννακόπουλος, αγωνιστής της ΕΑΜικής Αντίστασης.