Στο Εκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης την περίοδο 1946 - 1951 δικάστηκαν χιλιάδες μέλη και συνοδοιπόροι του ΚΚΕ, μαχητές του ΔΣΕ, μέλη του ΕΑΜ, συνδικαλιστές του εργατικού κινήματος, αλλά και απλοί άνθρωποι. Συνολικά οι κατηγορούμενοι ξεπερνούν τους 10.000 και οι καταδικασμένοι τους 1.679. Εγιναν 4.452 δίκες, με 477 καταδίκες σε θάνατο, 307 σε ισόβια. Καταδικάστηκαν σε θάνατο μέχρι και ανήλικοι μαθητές.

Πάνω από 400 καταδικασμένοι αγωνιστές εκτελέστηκαν πίσω από το Γεντί Κουλέ, κάποιοι από τους οποίους είχαν δικαστεί και σε άλλα δικαστήρια, σε άλλες πόλεις. Οι πρώτοι που στήθηκαν μπροστά στο απόσπασμα στη Θεσσαλονίκη ήταν δυο παλιοί ΕΛΑΣίτες, αγρότες από το Περιστέρι Κιλκίς, ο Γιώργης Καλέμης και ο Θεοχάρης Σαπρανίδης. Δικάστηκαν στις 12 Ιούλη του 1946 και εκτελέστηκαν στις 16 Ιούλη στο Γεντί Κουλέ φωνάζοντας «είμαστε αθώοι!».

Τα στοιχεία αυτά, που αποκτούν συγκλονιστικές διαστάσεις μετά την αποκάλυψη των ομαδικών τάφων στις Συκιές, περιέχονται στην ομώνυμη ειδική έκδοση 56 σελίδων της ΚΟ Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ, που κυκλοφόρησε το 2018 και αποτελεί προϊόν συλλογικής ερευνητικής προσπάθειας.

Στη Θεσσαλονίκη, οι δίκες στο Εκτακτο Στρατοδικείο έφτασαν στο απόγειό τους το 1948. Αποτελούν βασικό κομμάτι στην τεράστια «βιομηχανία» καταστολής και διώξεων, στην προσπάθεια σύνθλιψης και εξόντωσης του κινήματος από το αστικό κράτος, ειδικά μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και κατά τη διάρκεια του ένοπλου αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, αλλά και στη συνέχεια.

Χιλιάδες κομμουνιστές, αντιστασιακοί, ακόμη και άνθρωποι που δεν είχαν σχέση με το Κόμμα και το κίνημα, σύρθηκαν στα έκτακτα στρατοδικεία με διάφορες κατηγορίες, άδικες και σκληρές. Οι κομμουνιστές αντιμετώπισαν συχνά κατηγορητήρια θανάτου. Εκατοντάδες εκτελέστηκαν πίσω από το Γεντί Κουλέ. Χιλιάδες σάπισαν στις φυλακές και στα κάτεργα, κάποιοι για πάνω από 10 και 20 χρόνια.

Η έκδοση είναι αφιερωμένη στους αλύγιστους του ταξικού αγώνα. Αποτελεί απόδοση τιμής στις θυσίες και την ανιδιοτέλειά τους, στην αντοχή και στη συνέπειά τους. Αναδεικνύει ότι η στάση τους είναι συνώνυμη με τη μακρά αντοχή του Κόμματος στις διώξεις, στα βασανιστήρια, στις εκτελέσεις, στις φυλακές.

Μέσα από τις δίκες, όπως των «Στρατολόγων» (Γενάρης - Αύγουστος 1947), της «Στενής Αυτοάμυνας» και άλλες δίκες της ΟΠΛΑ (28 Αυγούστου - 13 Σεπτέμβρη 1947), της «Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας» (25 Νοέμβρη - 11 Δεκέμβρη 1947), 170 μαχητών από τα Πιέρια (24 Μάη - 10 Ιούνη 1948), των «αεροπειρατών» (20 Οκτώβρη 1948), η δίκη της ΕΠΟΝ (14-29 Γενάρη 1949), ανταρτών της Χαλκιδικής (Φλεβάρης 1951) αναδείχτηκαν ηρωικές φυσιογνωμίες του ΚΚΕ.

Δίπλα στα στελέχη της ΚΕ του ΚΚΕ που εκτελέστηκαν, όπως ο Αρίστος Βασιλειάδης και ο Κώστας Φαρμάκης, στάθηκαν δεκάδες ακόμα μέλη και στελέχη του Κόμματος με θάρρος και αυτοθυσία, αψηφώντας το εκτελεστικό απόσπασμα, όπως ο Γραμμένος Στίνης, ο Ακίνδυνος Αλβανός, η Κούλα Ελευθεριάδου, ο Σταύρος Δημητράκος, η Νίτσα Θεοχαρίδου, ο Μήτσος Λεβογιάννης, ο Ρήγας Παραθυράς, ο Νίκος Νικηφορίδης και τόσοι άλλοι. Ανθρωποι του λαού, εργάτες, αγρότες, επιστήμονες, φοιτητές, αλλά και μαθητές όπως η δεκαπεντάχρονη μαθήτρια Ευπραξία Νικολαΐδου.

Από τις δίκες στο Εκτακτο Στρατοδικείο ξεχωρίζει αυτή της «Στενής Αυτοάμυνας» (28 Αυγούστου - 13 Σεπτέμβρη 1947). Είναι η δίκη με τις περισσότερες εκτελέσεις σε σχέση με τον αριθμό των καταδίκων και των κατηγορουμένων, που δείχνει την πρακτική της μαζικής εξόντωσης.

Δικάστηκαν συνολικά 67 αγωνιστές. Καταδικάστηκαν σε θάνατο 52 και εκτελέστηκαν 47. Το γενικό κατηγορητήριο περιελάμβανε τα βαρύτερα «αδικήματα» από την γκάμα του Γ' Ψηφίσματος, όπως η «συγκρότηση και συμμετοχή σε ένοπλη ομάδα», «βία και προσβολή των αρχών», «στρατολογία», «συνωμοσία» κ.λπ.

Ο Ακίνδυνος Αλβανός ήταν ανάμεσα στους κατηγορούμενους και εκτελέστηκε στις 17 Οκτώβρη 1947. Στην απολογία του είπε: «Δεν αποκήρυξα τον κομμουνισμό, γιατί επίστευα και πιστεύω ότι μονάχα μ' αυτόν θα εύρει ο λαός την καλυτέρευση της ζωής που περιμένει (...) Από την αρχή που μπήκα στον αγώνα δεν αγωνίστηκα για το ατομικό μου απλώς συμφέρον, αλλά για το γενικό, για την καλυτέρευση του γενικού συμφέροντος, για να καλυτερέψει και το ατομικό. Φιλοτομαριστής δεν είμαι γιατί το απέδειξα στις τόσες κακουχίες και τόσα βάσανα. Εγώ τράβηξα αποφασιστικά γι' αυτό που πιστεύω για τον λαό».

Αλλη μια συγκλονιστική δίκη είναι αυτή της ΚΟΘ του ΚΚΕ (22 Νοέμβρη - 10 Δεκέμβρη 1948). Στο εδώλιο βρέθηκαν 67 αγωνιστές, μεταξύ των οποίων πολλά μέλη και στελέχη του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ με επικεφαλής τον Γραμματέα της ΕΠ της ΚΟΘ, Αρίστο Βασιλειάδη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Μπροστά στους στρατοδίκες, βροντοφώναξε την ιστορική πλέον φράση: «Τίποτε δεν είναι παράνομο από όσα έκανα. Παράνομοι είστε εσείς και το κράτος σας και κανένα νόμο του δεν αναγνωρίζω!».

Στις 7 και στις 10 Δεκέμβρη 1948 εκτελέστηκαν στο Γεντί Κουλέ οι Αρίστος Βασιλειάδης, Μαγδαληνή Δημητρίου, Μαγδαληνή Ευσταθίου, Γιώργος Μερτζάνης, Σοφία Πεσεξίδου, Ευπραξία Νικολαΐδου, Αικατερίνη Πισσά, Χρυσούλα Στεφάνου, Γραμμένος Στίνης, Γιάννης Τσακανίκας.

Στο τελευταίο του σημείωμα (4/12/48), πίσω από τη φωτογραφία του, ο Γραμμένος Στίνης έγραψε στην μητέρα του: «Αγαπημένη μου μανούλα, με συγχωρείς που προτίμησα, από τον ηθικό θάνατο, τον σωματικό. Φίλησε θερμά τ' αδέλφια μου. Σε φιλώ, Γραμμένος».

Οι δίκες στα έκτακτα στρατοδικεία δεν σταμάτησαν με την «ύπνωση» του Γ' Ψηφίσματος. Συνεχίστηκαν και στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Παράλληλα, με βάση πάντοτε τον ΑΝ 376/1936 και κυρίως ΑΝ 509/1947, γίνονταν δίκες και στα διαρκή στρατοδικεία, ακόμα και όταν τα έκτακτα στρατοδικεία είχαν καταργηθεί εντελώς, μέχρι την κατάργηση των παραπάνω νόμων το 1975.

Στη Θεσσαλονίκη μια τέτοια περίπτωση υπήρξε η «υπόθεση» των Γιάννη Φωστηρόπουλου και Κυρ. Αθανασιάδη, με την κατηγορία της κατασκοπείας, που εκδικάστηκε από το Διαρκές Στρατοδικείο το 1954. Ο Φωστηρόπουλος, στέλεχος του ΚΚΕ από την Πέλλα, ήταν αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Δουλεύοντας για την ανασυγκρότηση των παράνομων Οργανώσεων του Κόμματος, συνελήφθη και οδηγήθηκε σε δίκη με τον σύντροφό του Κυρ. Αθανασιάδη.

Ο Φωστηρόπουλος έκλεισε την απολογία του λέγοντας: «Κύριοι στρατοδίκαι, δεν ζητώ την επιείκειά σας. Θα αντιμετωπίσω το εκτελεστικό απόσπασμα με την ψυχραιμία που δείχνουν οι κομμουνιστές γιατί ξέρουν για τι πεθαίνουν»...