«Πόσο μεγάλη είναι η απόσταση ανάμεσα στο καθεστώς που φιμώνει τη φωνή του συγγραφέα και στο καθεστώς που του αφαιρεί το δικαίωμα να εργάζεται σε αξιοπρεπείς συνθήκες»;

Αυτό το ερώτημα θέτει η Εταιρεία Συγγραφέων στην κυβέρνηση, αλλά και σε όλη την αναγνωστική κοινότητα. Και είναι ένα ερώτημα που τίθεται με αφορμή την τροποποίηση των τιμητικών συντάξεων λογοτεχνών - καλλιτεχνών, στο πλαίσιο της τροποποίησης και συμπλήρωσης της συνταξιοδοτικής νομοθεσίας του Δημοσίου, αλλά τελικά είναι ένα ερώτημα με βαθιές ρίζες στην κατάσταση που επικρατεί στο χώρο της Ασφάλισης και συνταξιοδότησης γενικότερα, αλλά και ειδικότερα των καλλιτεχνών.

Στην έννοια λογοτεχνών και καλλιτεχνών του νομοσχεδίου περιλαμβάνονται: Λογοτέχνες, μεταφραστές, θεατρικοί συγγραφείς, δοκιμιογράφοι, φιλοσοφικού και φιλολογικού δοκιμίου, ιστορικοί, συγγραφείς - ιστοριογράφοι και σεναριογράφοι. Εικαστικοί καλλιτέχνες, σκηνογράφοι, φωτογράφοι, σκιτσογράφοι και γελοιογράφοι. Μουσουργοί, αρχιμουσικοί και ερμηνευτές. Συνθέτες, στιχουργοί, ερμηνευτές ελληνικής μουσικής. Σκηνοθέτες, ηθοποιοί και λυρικοί καλλιτέχνες. Χορογράφοι και χορευτές και λαϊκοί καλλιτέχνες, ιδίως καραγκιοζοπαίχτες, ξυλογλύπτες και καλλιτέχνες του κουκλοθεάτρου, των μαριονετών και της παντομίμας.

Ο κάθε χώρος αντιμετωπίζει τα δικά του ιδιαίτερα προβλήματα, τόσο στην είσπραξη των πνευματικών δικαιωμάτων, όσο και στην ασφαλιστική και συνταξιοδοτική κάλυψη. Σε ό,τι αφορά στους συγγραφείς, το πρώτο πρόβλημα που υπάρχει είναι ότι σπάνια μπορούν να ελέγχουν τις πωλήσεις των βιβλίων τους και επαφίενται στην καλή θέληση των εκδοτών. Από την άλλη, οι περισσότεροι είναι ανασφάλιστοι. Και όχι λόγω έλλειψης «ασφαλιστικής συνείδησης», όπως ισχυρίζεται η κυβέρνηση, αλλά εξαιτίας του γεγονότος ότι ο Νόμος του '82 που λέει ότι οι συγγραφείς ασφαλίζονται στο ΙΚΑ, παραμένει ουσιαστικά ανενεργός, αφού κανένας εκδότης δεν καταβάλλει ΙΚΑ στους συγγραφείς. Από την άλλη, κατά παράβαση του νόμου, οι συγγραφείς που πληρώνονται με δελτίο παροχής υπηρεσιών υποχρεούνται να ασφαλιστούν στο ΤΕΒΕ, στο οποίο καταβάλλουν ασφαλιστική εισφορά κάθε δίμηνο, ανεξάρτητα από το αν έχουν έσοδα ή όχι.

Ετσι, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις γενικά καλλιτεχνών που στην κρίσιμη ηλικία της ζωής τους αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα επιβίωσης. Αυτό το κενό, λοιπόν, προσπαθούσαν τόσα χρόνια να καλύψουν με το μέτρο των Τιμητικών Συντάξεων, θεσμός που καθιερώθηκε με Ν.Δ. του 1971 και 1973 και αφορούσε λογοτέχνες και καλλιτέχνες δύο κατηγοριών, με βάση την προσφορά «σημαντικών» και «εξαιρετικών» υπηρεσιών στον πολιτισμό. Αυτό λειτούργησε μέχρι το 1996, οπότε με σχετική τροποποίηση, έγινε διεύρυνση ως προς τις κατηγορίες των καλλιτεχνών και καθιερώθηκε η «προσφορά υπηρεσιών στην ανύψωση του πολιτιστικού επιπέδου του λαού», με μια παράλληλη απλοποίηση των διαδικασιών.

Και όπως γίνεται τις περισσότερες φορές, το νομοσχέδιο συντάχτηκε και κατατέθηκε στο Θερινό Τμήμα της Βουλής, χωρίς να ενημερωθούν και να ζητηθούν οι απόψεις των φορέων που εκπροσωπούν τις κατηγορίες των προσώπων στα οποία αναφέρεται.

Τα σημεία που επισημαίνουν οι συγγραφείς είναι τα «στενά οικονομικά κριτήρια που θεσπίζει το νομοσχέδιο (οικογενειακό εισόδημα, αξία ακίνητης περιουσίας, κ.ά.), αλλά και την ανύπαρκτη ουσιαστικά προϋπόθεση που θέτει ως όρο, την ύπαρξη «κύριας ασφάλισης για σύνταξη, ταυτόσημη με την ιδιότητα του λογοτέχνη ή καλλιτέχνη, για την οποία ζητά την τιμητική σύνταξη.

Η πρόταση και διεκδίκηση των συγγραφέων είναι να μην υπόκεινται σε καμιά προϋπόθεση οικονομικών κριτηρίων, εκτός από ένα σοβαρό «πλαφόν» ατομικού και μόνον εισοδήματος. Επίσης, ως προς το όριο ηλικίας (σύμφωνα με το νομοσχέδιο να έχουν συμπληρώσει το 65ο έτος ή το 50ό, εφόσον έχουν καταστεί ανίκανοι για την άσκηση οιουδήποτε βιοποριστικού επαγγέλματος), η Εταιρεία Συγγραφέων προτείνει το 60ό, ενώ για την περίπτωση αναπηρίας, εφόσον μιλάμε για διακεκριμένη προσφορά, να μην υπάρχει προϋπόθεση ορίου ηλικίας.

Στην περίπτωση που η κυβέρνηση αρνηθεί να αποσύρει το νομοσχέδιο και να ξεκινήσει το διάλογο και ψηφίσει την τροποποίηση, οι συγγραφείς θα προχωρήσουν σε διάφορους τρόπους διεκδίκησης και διαμαρτυρίας, από το να αρνηθούν οποιαδήποτε συνεργασία με τον ευρύτερο δημόσιο τομέα, μέχρι και να αποσύρουν τη συμμετοχή τους στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα, οπότε θα γίνει γνωστό το νομοσχέδιο στην Ευρώπη, κάτι που ίσως δε θα άρεσε στην κυβέρνηση.

Η κυβέρνηση καλείται να αποφασίσει με ποιους θα πάει και ποιους θ' αφήσει. Και βλέπουμε πως αφαιρεί δικαιώματα από εργαζόμενους και τα παραχωρεί στους επιχειρηματίες. Εννιά χρόνια πέρασαν από την ψήφιση του νόμου 2121/93 για τα πνευματικά δικαιώματα και ακόμη δεν έχουν βρεθεί οι ασφαλείς εκείνοι τρόποι, που θα εξασφαλίζουν το έννομο πνευματικό δικαίωμα, κυρίως σε ό,τι αφορά στην είσπραξη του οικονομικού δικαιώματος.

Ενα πρόβλημα, που παραμένει άλυτο για τους περισσότερους πνευματικούς δημιουργούς σε ό,τι αφορά στην είσπραξη του ποσοστού 55% των πνευματικών δημιουργών, από το 6% της αξίας των συσκευών εγγραφής ήχου και εικόνας και των μαγνητικών ταινιών ή άλλων «υλικών φορέων», το 4% από φωτοτυπικές συσκευές και χαρτί για φωτοτυπίες και 2% από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές -όπως ορίζεται από την παράγραφο 3 του άρθρου 18 του ν. 2121/93.

Το τελευταίο, όπως είναι γνωστό, το 2% δηλαδή επί των πωλήσεων των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η κυβέρνηση που επιλέγει να εξυπηρετήσει το συμφέρον των λίγων και εκλεκτών της, δηλαδή των επιχειρηματιών, το κατήργησε παρά τις αντιδράσεις του καλλιτεχνικού κόσμου.

Αυτά τα ποσοστά, σύμφωνα με το Νόμο, καταβάλλονται από τους παραγωγούς ή τους εισαγωγείς ή τους εμπόρους των αντικειμένων και εισπράττεται από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, οι οποίοι επιλέγουν τον οφειλέτη, και κατανέμονται δε ως εξής: 55% στους πνευματικούς δημιουργούς, 25% στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες και 20% στους παραγωγούς.

Ολα άρχισαν πριν έναν περίπου χρόνο, όταν κάποιες εταιρίες μέλη του Συνδέσμου Εταιριών Πληροφορικής Ελλάδας (ΣΕΠΕ), αρνούνταν να εφαρμόσουν το Νόμο και να καταβάλουν -όπως όφειλαν με βάση το άρθρο 18.3 του 2121/93- την εύλογη αμοιβή, 2%, που επιβαλλόταν ως αντιστάθμισμα της ελεύθερης (χωρίς άδεια) αναπαραγωγής, για ιδιωτική χρήση και εκμετάλλευση, έργων των πνευματικών δημιουργών και η οποία υπολογίζεται με ποσοστό επί της αξίας των τεχνικών μέσων, τα οποία καθιστούν εφικτή την αναπαραγωγή.

Ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Εργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ), αποτελεί κοινό συνεταιρισμό συγγραφέων και εκδοτών και σκοπός του είναι να εισπράττει και να διανέμει στους πνευματικούς δημιουργούς (συγγραφείς και εκδότες), έστω και ένα μέρος από αυτά που εκείνοι χάνουν από τους μη ελεγχόμενους σύγχρονους τρόπους αναπαραγωγής.

Ετσι, ο Σύνδεσμος Εταιριών Πληροφορικής Ελλάδας, όμως άρχιζε να πιέζει το υπουργείο Ανάπτυξης για την κατάργηση του άρθρου 18. 3, το οποίο ρυθμίζει την εύλογη αμοιβή που καταβάλλεται στους δικαιούχους για τη μη ελεγχόμενη αναπαραγωγή των έργων τους μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και των δρόμων της Πληροφορικής γενικότερα. Κατάργηση που επιτεύχθηκε τελικά και είναι σε βάρος του δημιουργού, αλλά και της ίδιας της πληροφορικής. Από την άλλη, όμως, οι εταιρίες επιδιώκουν μεγαλύτερα κέρδη σε βάρος των δικαιωμάτων των πνευματικών δημιουργών.

Σύμφωνα με την Οδηγία αυτή της Ευρωπαϊκής Ενωσης (2001/29/EC) «η ψηφιακή αναπαραγωγή για προσωπική χρήση επιτρέπεται μόνο εφόσον οι δικαιούχοι αποζημιώνονται». Ετσι, οι χώρες της ΕΕ οφείλουν να προσαρμόσουν τη νομοθεσία τους μέχρι το Δεκέμβρη του 2002. Η χώρα που ήδη εφαρμόζει την οδηγία είναι η Γερμανία. Σύμφωνα με τη Δεύτερη Εκθεση για την εξέλιξη της εύλογης αμοιβής των άρθρου 54 επ. της γερμανικής κυβέρνησης, η ισχύουσα νομοθεσία περιλαμβάνει τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τα περιφερειακά συστήματα. Στη Γερμανία πέρα από τις φωτοτυπικές συσκευές καταβάλλεται ήδη εύλογη αμοιβή για fax, scanners, readerprinters και cd writers, μετά από σχετικές αποφάσεις του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου. Μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε Γερμανία, Αυστρία και σκανδιναβικές χώρες αποδεικνύουν ότι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές χρησιμοποιούνται σε μεγάλη έκταση για την αναπαραγωγή έργων πνευματικής ιδιοκτησίας για ιδιωτική χρήση και ιδιαίτερα τα έργα του λόγου.

Η πολιτική ευθύνη είναι μεγάλη. Γίνεται καθαρό σε όλους ότι δεν υπάρχει πολιτική βούληση που θα υπερασπιστεί τα δικαιώματα των εργαζομένων, όπως και των καλλιτεχνών, αντίθετα καταργεί κεκτημένα. Ομως, κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος. Και οι καλλιτέχνες θα συνεχίσουν τον αγώνα τους.