Ο τουρκικός λαός έκανε σαφή την πρόθεσή του για αλλαγή: Εξοστράκισε απ' τη Βουλή όλο το υπάρχον πολιτικό σκηνικό και στη θέση του ανέδειξε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δίνοντάς του μάλιστα απόλυτη πλειοψηφία. Το αν η αλλαγή θα επέλθει πράγματι, είναι μια πολύ διαφορετική υπόθεση.

Είναι αμφίβολο, σχολίασε η Washington Post (5 Νοεμβρίου) σε κύριο άρθρο της, το κατά πόσον οι Τούρκοι ψηφοφόροι είχαν την πρόθεση να «παντρέψουν τις ισλαμικές αξίες με τη δυτική δημοκρατία», δίνοντας την απόλυτη πλειοψηφία στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Κατά την άποψη των περισσοτέρων, εκείνο που ήθελαν ήταν να «τιμωρήσουν το περιχαρακωμένο πολιτικό κατεστημένο, που οδήγησε τη χώρα σε μια βαθιά οικονομική κρίση, που συνοδεύεται από μια φαινομενικά ενδημική διαφθορά». Ωστόσο, η επιλογή των Τούρκων ψηφοφόρων, σχολίασε η εφημερίδα, αποτελεί «ένα πολιτικό πείραμα», κάτι που μοιάζει με μια απόπειρα δημιουργίας του αντίστοιχου των «Χριστιανοδημοκρατικών κομμάτων της Ευρώπης» στο μουσουλμανικό κόσμο.

Η αμερικανική πολιτική ηγεσία θα δώσει στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την ευκαιρία να κυβερνήσει (δεν πρόκειται απλώς για σχήμα λόγου...), όπως και να επιχειρήσει να δημιουργήσει ένα «Μουσουλμανικό - Δημοκρατικό» κόμμα, έστω κι αν για το (εξοστρακισθέν) πολιτικό κατεστημένο, πολλούς βιομηχάνους και αναλυτές η προσπάθεια μοιάζει καταδικασμένη να αποτύχει. Είναι ενδεικτικό ότι ο στρατηγός Χιλμί Οζκόκ, επικεφαλής του τουρκικού επιτελείου, βρισκόταν την επομένη των εκλογών στην πρωτεύουσα των ΗΠΑ, όπου έως την Παρασκευή είχε σειρά συναντήσεων με τα κορυφαία στελέχη της αμερικανικής κυβέρνησης. Από εκεί, σημείωσε ο Economist, διόλου τυχαία, βεβαίωσε ότι «σέβεται το αποτέλεσμα, που εκφράζει τη βούληση του τουρκικού λαού».

Δηλώσεις δίχως συμβολισμούς δε νοούνται στην πολιτική - αυτό που διαμήνυσε ο Οζκόκ ήταν ότι στον Ερντογάν δίδεται πίστωση χρόνου, από το επιτελείο και την Ουάσιγκτον. Ελάχιστα απασχολεί το επιτελείο ή την Ουάσιγκτον το αν η κυβέρνηση που το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης θα σχηματίσει έως τις αρχές Δεκεμβρίου θα δώσει τη διακριτική ευχέρεια να φορούν μαντίλα στις γυναίκες. Η προώθηση του προγράμματος αποκρατικοποιήσεων (με τα δάνεια του ΔΝΤ σε αντάλλαγμα), η πραγμάτωση της «ευρωπαϊκής προοπτικής» της Αγκυρας (αν υπάρχει: Οι Γερμανοί δε μοιάζουν σίγουροι), το Κυπριακό και, κυρίως, το Ιράκ είναι τα ουσιώδη. Πολιτικό Ισλάμ ή όχι - αδιάφορο.

Ούτως ή άλλως, η συμβίωση του Ερντογάν και του κόμματός του με το τουρκικό κατεστημένο δε θα είναι τόσο εύκολη, όσο, ίσως, πίστεψαν ο ίδιος και τα στελέχη του κόμματός του τις πρώτες δυο - τρεις ημέρες. Ηδη, οι πρώτες του δηλώσεις περί επίλυσης του Κυπριακού κατά το «βελγικό μοντέλο» προκάλεσαν σκληρές αντιδράσεις και ειρωνικά σχόλια από τον απερχόμενο υπουργό Εξωτερικών Σουκρού Σινά Γκιουρέλ και διπλωμάτες («Ριζοσπάστης», 6 Νοεμβρίου). Ο άπειρος στα παιγνίδια τέτοιου επιπέδου Ερντογάν έχει να αντιμετωπίσει, εκτός της διπλής δόσης δυσπιστίας των γραφειοκρατών της Αγκυρας, τα γεράκια του στρατού, που θα καιροφυλακτούν ώσπου να τους δοθεί μια καλή ευκαιρία.

Αυτά, όμως, είναι προβλήματα, που ο Ερντογάν θα κληθεί να αντιμετωπίσει προσεχώς. Το άμεσο, που πρέπει να λύσει αυτήν την εβδομάδα, είναι ποιον να ορίσει πρωθυπουργό: Τον Αμπντουλάχ Γκιουλ, πρώην υπουργό της κυβέρνησης Ερμπακάν; Τον Μπουλέντ Αρίντζ, πρώην βουλευτή της Ευημερίας και της Αρετής; Τον Βετζντί Γκονούλ, προσωπικό φίλο του Προέδρου Σεζέρ; Τον Αμπντουλατίφ Σενέρ, καθηγητή Οικονομικών και αλλοτινό υπουργό Οικονομικών; Τον Αμπντουλκαντίρ Ακσού, πρώην υπουργό; Τον Ερτογρούλ Γιαλτσινμπάρ, δικηγόρο που εγκατέλειψε (εγκαίρως, όπως αποδεικνύεται) το Κόμμα Μητέρας Πατρίδας (ΑΝΑΡ) του Γιλμάζ και είναι πλέον γενικός γραμματέας του ΑΚΡ; Οποιον κι αν διαλέξει, κινδυνεύει να δημιουργήσει ρήγμα στο κόμμα του.

Η αμερικανική κυβέρνηση δηλώνει «ικανοποιημένη» με το αποτέλεσμα, αλλά, στην πραγματικότητα, είπαν εμπιστευτικά στην USA Today διπλωματικές πηγές, αισθάνεται «φρίκη» με το αποτέλεσμα, ειδικά αν εφεξής ο Ερντογάν κυβερνά δι' εκπροσώπου, μ' έναν πρωθυπουργό - μαριονέτα. Αυτό, έγραψε η εφημερίδα (5 Νοεμβρίου), αποτελεί εφιαλτικό σενάριο, αν οι ΗΠΑ θελήσουν να συζητήσουν με την πιο σημαντική χώρα - βάση τους στην περιοχή το θέμα του Ιράκ. Ο πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αγκυρα Μαρκ Πάρις έθεσε το πρόβλημα με τρεις λέξεις: «Σε ποιον τηλεφωνείς;». Μια πιθανή απάντηση έδωσε ο τουρκολόγος του Washington Institute Σονέρ Καγκάπταϊ: «Η τουρκική δημοκρατία έχει την πολυτέλεια μιας αξιόπιστης παρέμβασης»: Αυτής του στρατού.

Η απειλή είναι ελάχιστα συγκεκαλυμμένη για τον Ερντογάν και την 7μελή ομάδα των «σοφών», που, όπως λέγεται, διαχειρίζεται την τύχη του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Η ηγετική ομάδα του ΑΚΡ το έχει, φυσικά, αντιληφθεί. Οι δηλώσεις κατευνασμού των στρατηγών και των επιχειρηματιών, η «επίθεση φιλίας» στην αντιπολίτευση του Ντενίζ Μπαϊκάλ κι η προαγγελθείσα περιοδεία Ερντογάν στην Ευρώπη (αρχής γενομένης από την Αθήνα;) και στις ΗΠΑ, συνιστούν, πέρα από διερευνητικές κινήσεις, και την πρώτη, ίσως πρόωρη, δοκιμασία της ερχόμενης τουρκικής ηγεσίας. Η ένταξη στην ΕΕ, το Κυπριακό, το Ιράκ, οι σχέσεις της Αγκυρας με το Ισραήλ - όλα τίθενται υπό επανεξέταση.

Ο αρθρογράφος Τζενγκίζ Τσαντάρ, της εφημερίδας Yeni Safak, δήλωσε στην Φραγκώ Καραογλάν της εφημερίδας Τα Νέα (6 Νοεμβρίου) ότι «η 3η Νοεμβρίου 2002 ήταν η ισχυρότερη πολιτική σεισμική δόνηση στην πρόσφατη ιστορία της Τουρκίας, αλλά περιμένετε τι μετασεισμικές δονήσεις θα ακολουθήσουν». Η ανταποκρίτρια ερμήνευσε τη δήλωσή του ως αναγγελία μιας «ενδεχόμενης - και ποθούμενης - ανακατάταξης όλου του συστήματος». Προς ποια κατεύθυνση -έναν ιδιόμορφο εκδημοκρατισμό με «ισλαμικό άρωμα» ή ένα νέο πραξικόπημα, μεταμοντέρνο ή μη - μένει να φανεί. Το βέβαιο είναι πως οι γνωστότερες πολιτικές προσωπικότητες της γείτονος βγαίνουν από το παιγνίδι, πολλές τελεσίδικα: Ετσεβίτ, Γιλμάζ, Μπαχτσελί, Τζεμ, Τσιλέρ, «μεγάλα ονόματα» αναμφίβολα.

Τι αλλάζει, όμως, επί της ουσίας; Μπορεί ο Ερντογάν να συνεφέρει την οικονομία, όπου η kriz, η κρίση του 2001, άφησε 1,5 εκατομμύριο ανέργους, προκάλεσε το κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων και την καταβαράθρωση της λίρας; Να λύσει το Κουρδικό χωρίς να προκαλέσει έκρηξη; Να πείσει τη Γερμανία, τη Γαλλία, τους ισχυρούς της Ευρώπης να κάνουν την Τουρκία ισότιμο μέλος της ΕΕ - μια χώρα 70 εκατομμυρίων με καθυστερήσεις και προβλήματα κάθε είδους; Να αλλάξει το καθεστώς στις φυλακές, όπου στενάζουν οι πολιτικοί κρατούμενοι; Να αλλάξει τη φύση του κεμαλισμού; Μ' όλες του τις 363 έδρες, απίθανο. Πιθανότερο είναι να γίνει απλώς το τέλειο, «δημοκρατικό» άλλοθι του κατεστημένου.