Ενας ολόκληρος κλάδος της αρχιτεκτονικής ασχολείται με τα βιομηχανικά κτίρια ως τεκμήρια της ιστορικής διαδρομής ενός τόπου μέσα από την παράλληλη έρευνα για τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες κατασκευάστηκαν.

Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου η συρρίκνωση της βιομηχανίας είναι διακριτό στοιχείο της οικονομίας της, με δραματικές συνέπειες στη ζωή της εργατικής τάξης, ο παραπάνω αρχιτεκτονικός κλάδος έρχεται να διασώσει τα κτίρια αυτά με τον ίδιο τρόπο που ένας αρχαιολόγος αναδεικνύει ένα αρχαίο εργαστήριο, το οποίο έχει χάσει βέβαια προ πολλού τη χρηστική του διάσταση.

Από κει και πέρα είναι θέμα των ιστορικών να αναδείξουν το τι «κρύβουν» οι μισοκατεστραμμένες τσιμινιέρες και τα σπασμένα τζάμια στα παράθυρα. Δηλαδή, την πραγματική ιστορία του τόπου, όπως «γράφτηκε», από το λαό του. Ενα κτίριο λοιπόν που κατασκευάστηκε πριν πολλές δεκαετίες για να στεγάσει ένα εργοστάσιο, υπακούοντας - άρα - σε όλες τις αρχιτεκτονικές συμβάσεις που απαιτεί η χρήση του (έστω κι αν αποτυπώνεται σε αυτό, αντικειμενικά ίσως, η αρχιτεκτονική τεχνοτροπία της συγκεκριμένης εποχής) τοποθετείται σήμερα στο πλαίσιο της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κινείται η έκδοση του Πολιτιστικού Τεχνολογικού Ιδρύματος ΕΤΒΑ, με τίτλο, «Η βιομηχανική κληρονομιά της Νέας Ιωνίας - Επισκόπηση της ιστορικής και αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας». Συγγραφείς του είναι η αναπληρώτρια καθηγήτρια, Ελένη Μαϊστρου, η οποία είναι και ο επιστημονικός υπεύθυνος της έκδοσης, Ο. Βογιατζόγλου, Ε. Καραθανάση, Μ. Καλιοτζίδου, οι οποίοι αποτελούν την κύρια ομάδα της έρευνας. Η έκδοση περιλαμβάνει ένα τμήμα των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν από ερευνητικό πρόγραμμα του Σπουδαστηρίου Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων (1993-1995), με τίτλο, «αναγνώριση βιομηχανικής κληρονομιάς στη Νέα Ιωνία και προτάσεις διατήρησης και αξιοποίησης».

Τελικός στόχος αυτής της έρευνας είναι η διατύπωση προτάσεων, έτσι ώστε τα κτίρια αυτά να διατηρηθούν και να αξιοποιηθούν «με παράλληλη διατήρηση του ενεργού τους ρόλου στην οικονομική ζωή της περιοχής και επιτυχή τους ενσωμάτωση στο άμεσο αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον». Η ένσταση τίθεται μόνο σε ό,τι αφορά τον οικονομικό προσανατολισμό της αξιοποίησης, από τη στιγμή που οι γειτονιές της Ν. Ιωνίας δεν έχουν ανάγκη από εμπορικά κέντρα και γραφεία, αλλά από χώρους πολιτισμού και πράσινου.

Αν και ολιγοσέλιδη, η έκδοση συμπυκνώνει ολόκληρη τη βιομηχανική ιστορία του προσφυγικού αυτού οικισμού. Η βιομηχανική ιστορία της Ν. Ιωνίας ξεκινά το 1923, όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να εγκαταστήσει στην περιοχή 650 οικογένειες ταπητουργών προσφύγων που προέρχονταν από τη Σπάρτη Πισιδίας. Πολύ σύντομα, η Ν. Ιωνία θα αναδεικνυόταν σε σημαντικότατο κέντρο ταπητουργίας και κλωστοϋφαντουργίας. Αρχιτεκτονικά σπαράγματα αυτής της βιομηχανικής ακμής σώζονται μέχρι σήμερα, με κυριότερες συγκεντρώσεις τα δύο βιομηχανικά συγκροτήματα του Περισσού και της Ελευθερούπολης. Οπως διαπιστώνεται και στην εισαγωγή της έκδοσης, αυτά τα συγκροτήματα, «μέσα από την εξέλιξη των παραγωγικών σχέσεων και των αντιθέσεων εργαζομένων και επιχειρηματιών, σφραγίστηκαν από το μόχθο του προσφυγικού πληθυσμού και από πολύχρονους εργατικούς αγώνες και καθόρισαν την κοινωνική και οικονομική ταυτότητα της πόλης».

Ο τόμος περιλαμβάνει ιστορικά στοιχεία των δύο συγκροτημάτων, την αρχιτεκτονική τους ταυτότητα και άλλα στοιχεία, τα οποία συνοδεύονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

• Το Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ιδρυμα της ΕΤΒΑ εξέδωσε και το βιβλίο «Οι αγροτικές κατοικίες στην Εξωμεριά της Τήνου» της Μάχης Καραλή, Δρ. Αρχιτέκτων Μηχ., αναπληρώτρια καθηγήτρια ΕΜΠ. Πρόκειται για μια πολυτελή έκδοση μεγάλου σχήματος που εξετάζει τις πολυάριθμες και διάσπαρτες στα βουνά αγροτικές κατοικίες του νησιού.