Για την αντίφαση παραγωγικών δυνάμεων - σχέσεων παραγωγής | ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Για την αντίφαση παραγωγικών δυνάμεων - σχέσεων παραγωγής

Στο προηγούμενο άρθρο εξετάζοντας το ζήτημα της οικονομικής βάσης κάθε κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού και στην προκειμένη περίπτωση του καπιταλισμού, είπαμε ότι εξετάζουμε όχι πράγματα, όχι αντικείμενα, αλλά σχέσεις. Τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων κατά τη διαδικασία της κοινωνικής παραγωγής της ζωής τους.Σε τελευταία ανάλυση τις σχέσεις κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων. Και ότι το «κεφάλαιο είναι η ενσάρκωση της εκμεταλλευτικής σχέσης της μισθωτής εργασίας και όχι απλά μια παραγωγική επένδυση που έχει την ιδιότητα να παράγει αξίες χρήσης, προϊόντα».¹Η ενσάρκωση της εκμεταλλευτικής σχέσης της μισθωτής εργασίας εκφράζεται με την ατοτομική καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής

Για να πάψει να υπάρχει η εκμεταλλευτική σχέση της μισθωτής εργασίας, δηλαδή το κεφάλαιο, και να καταργηθεί η εκμετάλλευση, πρέπει να αντικατασταθεί η ατομική καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και να γίνει κοινωνική ιδιοκτησία. Δηλαδή, να αντικατασταθεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής από το σοσιαλιστικό. Πώς και πότε μπορεί να γίνει αυτό;

Ο Μαρξ αναφέρει: «Σε μια ορισμένη βαθμίδα της εξέλιξής τους, οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις έρχονται σε αντίφαση με τις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής ή -πράγμα που αποτελεί μονάχα τη νομική γι' αυτό έκφραση- με τις σχέσεις ιδιοκτησίας, μέσα στις οποίες είχαν κινηθεί ως τώρα. Από μορφές ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων οι σχέσεις αυτές μεταβάλλονται σε δεσμά τους. Τότε έρχεται μια εποχή κοινωνικής επανάστασης. Με την αλλαγή της οικονομικής βάσης ανατρέπεται, αργότερα ή γοργότερα, ολόκληρο το τεράστιο εποικοδόμημα. Οταν εξετάζουμε τέτοιες ανατροπές, πρέπει να κάνουμε πάντα τη διάκριση ανάμεσα στην υλική ανατροπή στους οικονομικούς όρους της παραγωγής που μπορούμε να τους διαπιστώσουμε με ακρίβεια φυσικών επιστημών και στις νομικές, πολιτικές θρησκευτικές καλλιτεχνικές ή φιλοσοφικές, κοντολογίς τις ιδεολογικές μορφές μέσα στις οποίες οι άνθρωποι συνειδητοποιούν αυτή τη σύγκρουση και παλεύουν ως τη λύση της». (Καρλ Μαρξ, Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας, Πρόλογος).

Από το παραπάνω απόσπασμα γίνεται φανερό ότι η αντικατάσταση των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων, συνδέεται με την κοινωνική επανάσταση. Η οποία, επίσης, προϋποθέτει μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αυτή που έρχεται σε αντίφαση με τις κυρίαρχες σχέσεις. Δηλαδή, για το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, απαιτείται μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων που αυτή η ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξής τους τις οδηγεί σε σύγκρουση με τις κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις, τις παραγωγικές σχέσεις.

Η εδραίωση και κυριαρχία της νέας οικονομικής βάσης, προϋποθέτει την ανατροπή του παλιού εποικοδομήματος και τη δημιουργία του νέου που να αντιστοιχεί στη νέα οικονομική βάση, στις νέες σχέσεις παραγωγής. Βεβαίως στους ταξικούς κοινωνικοικονομικούς σχηματισμούς, οι νέες σχέσεις παραγωγής εμφανίζονται στους κόλπους του παλιού κοινωνικοικονομικού σχηματισμού. Οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής εμφανίστηκαν στη φεουδαρχία. Και αυτό γιατί οι νέες σχέσεις παραγωγής, στους ταξικούς σχηματισμούς, έχουν βάση την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Για τον καπιταλισμό, ο φορέας των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, η αστική τάξη γίνεται ιδιοκτήτης μέσων παραγωγής στους κόλπους ακόμη της φεουδαρχίας. Σε διάκριση μ'αυτό, οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής δεν μπορούν να εμφανιστούν στον καπιταλισμό, εμφανίζονται μετά την ανατροπή του. Γιατί η βάση των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής είναι η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η δε εργατική τάξη, ως φορέας τους δεν έχει καμμιά ιδιοκτησία σε μέσα παραγωγής. Επομένως πρέπει πρώτα να ανατρέψει τον καπιταλισμό, να πάρει την εξουσία για να αντικαταστήσει την ατομική καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής με την κοινωνική.

Από το παραπάνω επίσης απόσπασμα από τον Μαρξ, γίνεται φανερό ότι για ένα διάστημα, μπορεί να υπάρχει η αντίφαση ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής αλλά να μην επέλθει η ανατροπή, (αργότερα ή γοργότερα λέει ο Μαρξ). Οπως επίσης θεωρεί ότι πρέπει να γίνεται διάκριση ανάμεσα στην υλική ανατροπή των όρων της παραγωγής και στις ιδεολογικές μορφές, (εποικοδόμημα), μέσα στις οποίες οι άνθρωποι συνειδητοποιούν αυτή τη σύγκρουση παραγωγικών δυνάμεων - σχέσεων παραγωγής και παλεύουν να ανατρέψουν την αντίφαση.

Απ' αυτό, επίσης, βγαίνει ένα ακόμη συμπέρασμα. Οτι στους κόλπους του παλιού κοινωνικοικονομικού σχηματισμού, του καπιταλισμού, δημιουργούνται οι υλικοί όροι για το πέρασμα στον καινούριο, το σοσιαλισμό. Αυτοί οι υλικοί όροι για το πέρασμα από έναν κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό σε έναν ανώτερο δημιουργούνται νομοτελειακά και έξω από τη θέληση των ανθρώπων. Ετσι οι παραγωγικές δυνάμεις αναπτύσσονται νομοτελειακά μέσα σε συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγής, η ανάπτυξή τους έρχεται σε αντίφαση μ' αυτές τις σχέσεις, αλλά αυτή η αντίφαση δεν μπορεί να λυθεί χωρίς τη δράση των ανθρώπων. Και αυτή η δράση πρέπει να ωθεί στην ανατροπή ολόκληρου του εποικοδομήματος.

Πώς εμφανίζεται, όμως, αυτή η αντίφαση, η σύγκρουση παραγωγικών δυνάμεων με τις παραγωγικές σχέσεις; Πώς διαπιστώνεται ότι οι παραγωγικές σχέσεις έγιναν δεσμά στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων; Πολλοί είναι αυτοί που θέτουν το ερώτημα ότι ο καπιταλισμός αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις. Ως παράδειγμα φέρνουν τις λεγόμενες νέες τεχνολογίες, την πληροφορική, γενικότερα την ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας και την άμεση εφαρμογή τους στην παραγωγική διαδικασία. Αυτό βεβαίως είναι αλήθεια. Αλλά άλλο τόσο είναι αληθεια οτι όλ'αυτά τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας εφαρμόζονται στην παραγωγή μόνο εφόσον αποφέρουν κέρδη στους καπιταλιστές. Διαφορετικά η εφαρμογή τους εμποδίζεται. Αυτό είναι ένδειξη οτι οι σχέσεις παραγωγής φρενάρουν την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.

Αλλά αυτό που φανερώνει την ύπαρξη της αντίφασης ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις σχέσεις παραγωγής, είναι οι οικονομικές κρίσεις. Που η εμφάνισή τους σημαίνει μείωση της ζήτησης, άρα και της πώλησης εμπορευμάτων, όχι μόνο καταναλωτικών αλλά και μέσων παραγωγής. Ετσι αυξάνονται τα αποθέματά τους, τα απούλητα εμπορεύματα, ενώ πέφτουν οι τιμές. Παρουσιάζεται αδυναμία πληρωμής δανείων σε τράπεζες από επιχειρήσεις που έχουν δανειστεί. Ο όγκος της παραγωγής μειώνεται και διάφορες επιχειρήσεις χρεοκοπούν και κλείνουν, η ανεργία αυξάνεται. Εχουμε δηλαδή καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων. Η πρώτη παραγωγική δύναμη που καταστρέφεται είναι η εργατική δύναμη. Η ανεργία σημαίνει καταστροφή εργατικής δύναμης. Οι οικονομικές κρίσεις επομένως φανερώνουν οτι οι παραγωγικές δυνάμεις δε χωρούν στις σχέσεις παραγωγής. Γιάυτό καταστρέφονται.

Η αιτία όμως και το αναπόφευκτο των οικονομικών κρίσεων, βρίσκονται μέσα στη βασική αντίθεση του καπιταλισμού: η κοινωνικοποίηση της παραγωγής και η ατομική καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Η όξυνση της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού, επομένως είναι κριτήριο για την ωριμότητα των υλικών όρων για το πέρασμα απο τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Στην εποχή μας, η βασική αντίθεση του καπιταλισμού οξύνεται συνεχώς. Αυτό καθορίζει και το γεγονός ότι οι υλικοί όροι για το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι ώριμοι.

1. Από τη διάλεξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2002, σελ. 90

Σ.Λ.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

Μπροστά στο 18ο Συνέδριο συζητάμε πλατιά για το σοσιαλισμό(2008-10-19 00:00:00.0)

Θεωρητικά ζητήματα για τις προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης(2008-07-20 00:00:00.0)

Θεωρητικά ζητήματα για τις προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης(2008-07-13 00:00:00.0)

Σχετικά με «την κοινωνία των ατόμων»(2004-06-20 00:00:00.0)

Η υλιστική αντίληψη της κοινωνίας(1999-08-11 00:00:00.0)

290496r.378(1996-05-04 00:00:00.0)