Ενα πρώτο ζήτημα που κυριαρχεί μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων και την καπιταλιστική παλινόρθωση στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και την ΕΣΣΔ είναι αυτό το «περί "νέου και πρωτόγνωρου στοιχείου" της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης».
Η «παγκοσμιοποίηση», διατείνονται οι θιασώτες της, συνιστά το νέο στοιχείο της κοινωνικής εξέλιξης, με κύριο χαρακτηριστικό την αλληλεξάρτηση και διαπλοκή των εθνικών οικονομιών, των εθνικών κρατών. Είναι πράγματι νέο και πρωτόγνωρο αυτό το στοιχείο;
Ο όρος «παγκοσμιοποίηση» αντιπροσωπεύει στην ουσία την επέκταση της καπιταλιστικής παραγωγής προς την εξωτερική αγορά με τη μορφή εξαγωγής εμπορευμάτων, κεφαλαίων.1
Και συνεχίζουν:
«Με την εκμετάλλευση της παγκόσμιας αγοράς, η αστική τάξη διαμορφώνει κοσμοπολιτικά την παραγωγή και την κατανάλωση όλων των χωρών. Προς μεγάλη λύπη των αντιδραστικών αφαίρεσε το εθνικό έδαφος κάτω από τα πόδια της βιομηχανίας. Εκμηδενίστηκαν κι εξακολουθούν καθημερινά να εκμηδενίζονται οι παμπάλαιες εθνικές βιομηχανίες. Εκτοπίζονται από νέες βιομηχανίες που η εισαγωγή τους γίνεται ζωτικό ζήτημα για όλα τα πολιτισμένα έθνη, από βιομηχανίες που δεν επεξεργάζονται πια ντόπιες πρώτες ύλες που βρίσκονται στις πιο απομακρυσμένες ζώνες και που τα προϊόντα τους δεν καταναλώνονται μονάχα στην ίδια τη χώρα, αλλά ταυτόχρονα σε όλα τα μέρη του κόσμου. Στη θέση των παλιών αναγκών, που ικανοποιούνταν από τα εθνικά προϊόντα, μπαίνουν καινούριες ανάγκες, που για να ικανοποιηθούν απαιτούν προϊόντα των πιο απομακρυσμένων χωρών και κλιμάτων. Στη θέση της παλιάς τοπικής και εθνικής αυτάρκειας και αποκλειστικότητας, μπαίνει μια ολόπλευρη συναλλαγή, μια ολόπλευρη αλληλεξάρτηση των εθνών. Κι αυτό που γίνεται στην υλική παραγωγή γίνεται και στην πνευματική παραγωγή. Τα πνευματικά προϊόντα των ξεχωριστών εθνών γίνονται κοινό χτήμα. Η εθνική μονομέρεια και ο εθνικός περιορισμός γίνονται όλο και πιο αδύνατα και από τις πολλές εθνικές και τοπικές φιλολογίες διαμορφώνεται μια παγκόσμια φιλολογία» (Κ. Μαρξ - Φ. Ενγκελς «Διαλεχτά Εργα» τ. 1ος σελ. 24).
Ο Ερικ Χομπσμπάουμ περιγράφοντας την οικονομική ανάπτυξη του καπιταλισμού κατά την περίοδο 1848-1875 γράφει: «Ανάμεσα στο 1820 και στο 1850 οι εξαγωγές βαμβακερών (αναφέρεται στην Αγγλία) είχαν αυξηθεί κατά 1.100 εκατομμύρια γιάρδες, αλλά μέσα στη δεκαετία 1850-1860 αυξήθηκαν κατά πολύ περισσότερα από 1.300 εκατομμύρια γιάρδες. Η εξαγωγή σιδήρου από το Βέλγιο υπερδιπλασιάστηκε ανάμεσα στο 1851 και το 1857. Στην Πρωσία στο διάστημα 1825-1850, είχαν ιδρυθεί 67 μετοχικές εταιρίες με συνολικό κεφάλαιο 45 εκατομμύρια τάλιρα, αλλά στο διάστημα 1851-1857 ιδρύθηκαν 115 τέτοιες εταιρίες -χωρίς να συνυπολογίσουμε τις σιδηροδρομικές εταιρίες- με συνολικό κεφάλαιο 114,5 εκατομμύρια τάλιρα... Η απασχόληση αυξήθηκε ραγδαία, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στις υπερπόντιες χώρες, όπου άνδρες και γυναίκες μετανάστευαν τώρα σε τεράστιους αριθμούς. Ανάμεσα στο 1800 και στο 1840 ο όγκος των διεθνών συναλλαγών δεν είχε καν διπλασιαστεί. Ανάμεσα στο 1850 και στο 1870 αυξήθηκε κατά 260%. Ο,τι μπορούσε να πουληθεί πουλιόταν. Ως το 1875 η Βρετανία είχε επενδύσει στο εξωτερικό 1 δισεκατομμύριο λίρες στερλίνες -τα 3/4 αυτού του ποσού μετά το 1850- ενώ οι γαλλικές επενδύσεις σε ξένες χώρες υπερδεκαπλασιάστηκαν ανάμεσα στο 1850 και στο 1880», (Ε. Χομπσμπάουμ: «Η εποχή του κεφαλαίου». Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τράπεζας, σελ. 55-61).
Η διαπλοκή των εθνικών οικονομιών, μέσα από διαπάλη, όπου τη σφραγίδα του βάζει ο ισχυρότερος, είναι στοιχείο που υπάρχει σε όλη την ιστορία των καπιταλιστικών οικονομιών, εφόσον μιλάμε για την εθνική οικονομία. Αλλά και οι οικονομικο-κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των προκαπιταλιστικών κοινωνιών δεν είναι ευκαταφρόνητες. Η έκταση και ο χαρακτήρας τους προσδιορίζονταν από το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και από τις κυρίαρχες κοινωνικο-οικονομικές σχέσεις. Είχαν ανταγωνιστικό χαρακτήρα και κατά κανόνα το χαρακτήρα της κυριαρχίας τού ιστορικά πιο αναπτυγμένου κοινωνικο-οικονομικού συστήματος».2
Από τα αρχαία δουλοκτητικά κράτη, ανάμεσά τους και αυτά των κρατών - πόλεων του ελλαδικού χώρου, η τάση αυτή αναπτύσσεται με τις αποικίες τους, τόσο στο χώρο της ανατολικής όχθης του Αιγαίου, όσο και στο χώρο της Μεσογείου (Κάτω Ιταλία, Μασσαλία κλπ). Το ίσιο ισχύει και με το Μακεδονικό κράτος του Μ. Αλεξάνδρου, και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Στο δουλοκτητικό κοινωνικοοικονομικό σύστημα, που η κοινωνική παραγωγή γίνεται βασικά με όρους απόλυτου φυσικού καταναγκασμού των δούλων από τους δουλοκτήτες, (ήταν ιδιοκτησία τους μαζί με την ιδιοκτησία στα τότε μέσα παραγωγής), η διεθνοποίηση των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων εκδηλώνεται με την απόλυτη υποταγή στον κατακτητή και των ελεύθερων και των δούλων των εδαφών που καταχτιούνται. Το ίδιο γίνεται και με το Μακεδονικό κράτος και τις κατακτήσεις του στην Ασία, αλλά και με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Ο καπιταλισμός από τη «βιομηχανική επανάσταση», επιδιώκει να εξάγει τις καπιταλιστικές σχέσεις από ένα κράτος σε άλλα εδάφη, όπου ακόμη δεν έχουν αναπτυχθεί καπιταλιστικές σχέσεις, υποδουλώνοντας επίσης τους ντόπιους πληθυσμούς. Παράδειγμα οι αποικίες της Αγγλίας, στις οποίες εγκαθιδρύθηκαν βίαια οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής από τους Αγγλους (πχ Ινδία). Στην εποχή του ιμπεριαλισμού, η αλληλεξάρτηση παίρνει άλλες μορφές, όπως οι διεθνείς συμφωνίες καπιταλιστών που φτάνουν ως τους διεθνείς και περιφερειακούς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Διεθνής Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, Ευρωπαϊκή Ενωση, ΝΑΦΤΑ κλπ). Αναγκαίους γιατί η ένταση της αλληλεξάρτησης κάνει αναγκαίες τις διεθνείς κρατικές ή διακρατικές ρυθμίσεις, για να διευκολύνεται η αναπαραγωγή του κεφαλαίου.
«Το επίπεδο ανάπτυξης της αλληλεξάρτησης και διαπλοκής, οι μορφές με τις οποίες πραγματοποιείται, αλλά και οι συνέπειες των αποτελεσμάτων της έχουν ιστορικό χαρακτήρα. Καθορίζονται από το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, στις οποίες εντάσσεται και το επίπεδο ανάπτυξης της επιστήμης - τεχνολογίας, της γνώσης. Οι όροι με τους οποίους πραγματοποιείται αυτή η αλληλεξάρτηση και διαπλοκή καθορίζονται από το ποιο κοινωνικοοικονομικό σύστημα κυριαρχεί.
Βεβαίως και υπάρχει έντονη δυναμική στην καπιταλιστική διεθνοποίηση, παλιά προβλήματα εμφανίζονται με νέες μορφές, υπάρχουν νέα στοιχεία, όλα αυτά όμως κυρίως προσδιορίζονται από τον καπιταλιστικό τους χαρακτήρα και την παγκόσμια κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, καθορίζονται από τους νόμους του καπιταλιστικού συστήματος».3
1, 2, 3:Από τη διάλεξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» (ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2002 σελ. 98-99).