Πριν από πολλά χρόνια, σε μερικές περιπτώσεις, μάλιστα, όπου, δηλαδή, η ορθολογική σκέψη προχώρησε πιο γρήγορα και ο πολιτισμός άρχισε να αποχτάει σύγχρονα χαρακτηριστικά, όσον αφορά στις κατασκευές, στις χρήσεις και την αισθητική ακόμα, πριν από χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι πίστευαν σε δυνάμεις που βρίσκονταν πάνω από αυτούς. Οταν, δηλαδή, δεν μπορούσαν να εκλογικεύσουν ένα φυσικό φαινόμενο και μέσα από την εκλογίκευση αυτή να το ερμηνεύσουν, το απέδιδαν σε υπερβατικές θελήσεις. Και μέσα από αυτή τη «λογική», προσπαθώντας να εξοικειωθούν με τις θελήσεις αυτές και, φυσικά να τις αξιοποιήσουν, για το δικό τους το όφελος, προχώρησαν στη «θεοποίησή» τους. Πίστεψαν, δηλαδή, αναγκάστηκαν μπροστά στα ανερμήνευτα φαινόμενα της φύσης να πιστέψουν πως πέρα και πάνω από τη δική τους δύναμη υπήρχε μια άλλη, και καλά θα έκαναν να μην αντιστέκονται στη δύναμη αυτή, να τη φοβούνται και όποτε χρειαζόταν να έβρισκαν τον τρόπο να την τιμούν, να της στήνουν βωμούς, ναούς, να της ανάβουν λαμπάδες και να της καίνε θυμιάματα και, γιατί όχι, να της θυσίαζαν και κανένα συνάνθρωπό τους, αν κάτι τέτοιο θα το ήθελε αυτή η πέρα και πάνω από αυτούς μυστηριώδης δύναμη. Ετσι, περίπου, στήθηκε η θρησκεία. Η σχέση, με άλλα λόγια, του ανθρώπου με το Θεό. Μια σχέση που, ενώ στην αρχή τη διαμόρφωνε η απορία και τα βασανιστικά ερωτήματα, γύρω από τις παραξενιές και τα καμώματα της φύσης, και άλλες φορές γύρω από τη συμπεριφορά του ίδιου τους του κορμιού, γιατί σκεφτείτε τον πανικό του παλαιολιθικού κυνηγού, όταν είδε για πρώτη μια αστραπή, όταν άκουσε για πρώτη φορά μια βροντή και είδε να ανοίγουν οι ουρανοί και να πέφτει επάνω του μια ολόκληρη θάλασσα.

Στην αρχή έτσι, έψαχνε ο άνθρωπος, ήθελε να μάθει, να εξηγήσει και να εκμεταλλευτεί το «μάθημα» και τις «εξηγήσεις» του. Θέλω να πω πως ο άνθρωπος πριν να γίνει ον θρησκευτικό ήταν ο ίδιος ο εαυτός του, δεν ήταν «κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν» κανενός άλλου. Πίστευε στον εαυτό του, στα χέρια και στο μυαλό του. Σιγά σιγά όμως όσο πλήθαιναν οι απορίες του και οι θεοί, άρχισε να χάνει την πίστη στον εαυτό του. Αναζητούσε τη βοήθεια αλλού, μακριά από αυτόν, στη φωτιά, στο νερό, στα βότανα, ξόδευε λεφτά και δύναμη για να φτιάχνει αγάλματα, τοιχογραφίες, εικόνες, απαστράπτοντα θυμιατά, χρυσοκέντητα άμφια, ιεραρχικές τιάρες, αγγέλους με φτερά και ρομφαίες. Και όχι μόνο αυτά, έστησε και ολόκληρες τελετουργίες, έφτιαξε ψαλμωδίες, τροπάρια και απολυτίκια, ύμνους και παρακλήσεις, χαιρετισμούς και ευχέλαια. Ανάμεσα σε όλες αυτές τις «εφευρέσεις» βαθιά σημαντική ήταν και η «λιτανεία». Οταν τα χωράφια ξεραίνονταν και δεν έβγαζαν καρπό, γιατί δεν έβρεχε. Οταν έπεφταν οι ακρίδες και τρώγανε τη σοδειά ή όταν ο εχθρός πολιορκούσε τις πόλεις τους και απειλούσε να τους εξανδραποδίσει, κατέφευγαν στις λιτανείες. Εβγαιναν, δηλαδή, στα ξεραμένα χωράφια, με όλο τον εκκλησιαστικό εξοπλισμό τους, τα θυμιατά και τις εικόνες και ξόρκιζαν την αναβροχιά, το ίδιο και με τις ακρίδες, τις εξόρκιζαν και τις ράντιζαν με αγιασμένο νερό, και πάνω από τα τείχη έστελναν φωτιά και κατάρα στους εχθρούς.

Πέρασαν χρόνια πολλά από τότε και οι λιτανείες λιγόστεψαν. Δε λιγόστεψαν όμως ούτε οι ακρίδες ούτε οι εχθροί, ούτε τα ξεραμένα χωράφια, οι παγωμένοι μαϊντανοί, τα χαζόπληκτα κεράσια. Η ακρίβεια, γενικώς. Και τι κάνει η κυβέρνηση για να μας προστατέψει; Μα, λιτανείες, όπως θα έκανε ένας πανικόβλητος παλαιολιθικός κυνηγός. Γιατί τι άλλο θυμίζουν τα μέτρα που ανακοίνωσε το υπουργείο ανάπτυξης, παρά μια σύγχρονη και, προπαντός, μεταμοντέρνα λιτανεία!