Ο Ν. Ζαχαριάδης αναδεικνύεται στην ηγεσία του ΚΚΕ σε μια ταραγμένη για την Ελλάδα περίοδο. Επί 25 χρόνια συμβάλλει αποφασιστικά ώστε το ΚΚΕ να προσανατολιστεί σωστά στα προβλήματα και τους αγώνες του λαού, να στηριχτεί στις κομμουνιστικές αρχές, στην εφαρμογή του Μαρξισμού - Λενινισμού, να δυναμώσει τις γραμμές και τους δεσμούς του με την εργατική τάξη και το λαό.

Αταλάντευτος κομμουνιστής, εχθρός της πλουτοκρατίας και των αστοτσιφλικάδων, διακρίνεται για την πολιτική διορατικότητά του και το διεθνισμό του. Βιώνει έντονα και ενεργά δύο Παγκόσμιους Πολέμους, δύο εμφυλίους, στην ΕΣΣΔ και την Ελλάδα, δικτατορίες, δώδεκα χρόνια κάτεργα στην Ελλάδα και στη χιτλερική Γερμανία. Ζει και συνεργάζεται με προσωπικότητες παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπως ο Στάλιν κι ο Δημητρώφ και συμμετέχει σε αποφάσεις από τις οποίες κρίνεται η ζωή των κομμουνιστών στην Ελλάδα και η τύχη του ελληνικού λαϊκού κινήματος.

Ο Ν. Ζαχαριάδης γεννήθηκε στην Αδριανούπολη το 1903. Σε ηλικία 15 περίπου ετών αρχίζει να δουλεύει ως ναυτεργάτης στο δρομολόγιο Οδησσός - Κωνσταντινούπολη. Συνδέεται με την Εργατική Ενωση και γίνεται μέλος της Σοσιαλιστικής Οργάνωσης. Το 1921 γίνεται γραμματέας του κομμουνιστικού πυρήνα που καθοδηγεί τους νέους εργάτες και υπαλλήλους στην Κωνσταντινούπολη.

Ταξιδεύοντας στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας περνά στην επαναστατημένη Ρωσία, γίνεται μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας της Σοβιετικής Ενωσης και παίρνει ενεργό μέρος στον αγώνα του σοβιετικού λαού ενάντια στην ξένη ιμπεριαλιστική στρατιωτική επέμβαση που εκδηλώνεται το 1923 για το πνίξιμο της νεαρής Σοβιετικής Δημοκρατίας. Τον ίδιο χρόνο γίνεται μέλος του μπολσεβίκικου κόμματος, ενώ τον επόμενο στέκεται τιμητική φρουρά στην κηδεία του Λένιν.

Ερχεται στην Ελλάδα το 1924, αναλαμβάνει καθοδηγητική δουλιά στην ΟΚΝΕ και εκλέγεται μέλος του Γραφείου της ΚΕ. Δουλεύει σε συνθήκες παρανομίας, διώξεων και φυλακίσεων. Καταφέρνει να αποδράσει συνολικά έξι φορές, γεγονός που του προσδίδει τη φήμη του ασύλληπτου. Την έκτη φορά φεύγει στη Σοβιετική Ενωση, όπου φοιτά στην ανώτερη κομματική σχολή της Μόσχας.

Επιστρέφει το 1931 και με πρόταση της Κομμουνιστικής Διεθνούς εκλέγεται στη θέση του Γραμματέα του ΚΚΕ. Αναλαμβάνει το κόμμα αδύναμο από τη χρόνια εσωκομματική φραξιονιστική πάλη. Ο τροτσκισμός, ο οπορτουνισμός και ο λικβινταρισμός είχαν σηκώσει κεφάλι και σε συνεργασία με το αστικό κράτος οδηγούσαν το Κόμμα σε πλήρη διάλυση. Το νέο ΠΓ με γραμματέα τον Ν. Ζαχαριάδη αρχίζει αμέσως έντονη οργανωτική και διαφωτιστική δουλιά γύρω από την έκκληση που απευθύνει η ΚΔ προς τα μέλη του ΚΚΕ να ξεκόψουν από τις διάφορες οπορτουνιστικές ομάδες και να αποκαταστήσουν την ενότητα του Κόμματος στη βάση του Μαρξισμού - Λενινισμού.

Σύντομα, με τη βοήθεια της ΚΔ, το ΚΚΕ πραγματοποιεί σημαντικά βήματα. Τα αποτελέσματα της στροφής του ΚΚΕ προς τις μάζες γίνονται σύντομα ορατά, αφού το λαϊκό εργατικό κίνημα γνωρίζει στιγμές ανάτασης. Στο 5ο Συνέδριο του ΚΚΕ, το 1934, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην ανάγκη αντιφασιστικού αγώνα καθώς ο φασισμός αρχίζει να σηκώνει κεφάλι στην Ευρώπη. Με πρωτοβουλία του ΚΚΕ υπογράφεται σύμφωνο κοινής δράσης με άλλες δυνάμεις για την αποσόβηση του κινδύνου στρατιωτικοφασιστικής δικτατορίας. Τον Δεκέμβρη του 1935 συνέρχεται το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ, ένα από τα πιο σημαντικά και καθορίζει σωστά τα καθήκοντα του Κόμματος για δημιουργία ενιαία παλλαϊκού μετώπου, χαρακτηρίζοντας άμεσο τον κίνδυνο απώλειας της εθνικής ανεξαρτησίας από τους ξένους ιμπεριαλιστές. Το '36 σημαδεύεται από νόθες εκλογές και πραξικοπήματα. Συνολικά την περίοδο '34 - '36 το ΚΚΕ προωθεί τη δουλιά για συσπείρωση όλων των αντιφασιστικών δυνάμεων.

Το μεταξικό καθεστώς φυλακίζει τον Ν. Ζαχαριάδη στο κάτεργο της Κέρκυρας για 5 χρόνια. Εκεί συνθέτει 4 μελέτες: για τον Παλαμά, για τα βασικά νεοελληνικά προβλήματα, ένα προσχέδιο του προγράμματος και τις θέσεις για την ιστορία του ΚΚΕ.

Η επίθεση των Ιταλών φασιστών τον βρίσκει φυλακισμένο. Από το κάτεργο απευθύνει στον ελληνικό λαό το περίφημο γράμμα του, καλώντας τον να πάρει μέρος σύσσωμος στον αντιφασιστικό πόλεμο, ενώ ακολουθούν άλλα δύο γράμματα. Το δικτατορικό καθεστώς τον παραδίδει στους Γερμανούς κατακτητές και ο Ν. Ζαχαριάδης μεταφέρεται στο Νταχάου, όπου παραμένει 4 χρόνια. Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1945, βρίσκει το ΚΚΕ με μεγάλη απήχηση στο λαό και συμβάλει ουσιαστικά στην προσπάθεια το Κόμμα να αντιμετωπίσει την ήττα του Δεκέμβρη και να ανεβάσει τους λαϊκούς αγώνες.

Ωστόσο, οι μεταβαρκιζιανές κυβερνήσεις καταφεύγουν στη βία και την τρομοκρατία, η Δεξιά και οι Αμερικανο - εγγλέζοι σπρώχνουν τη χώρα στον εμφύλιο. Ακολουθεί ο ηρωικός αντιιμπεριαλιστικός αγώνας του ΔΣΕ, που λήγει με ήττα του το 1949 και ανοίγεται μια νέα περίοδος διώξεων, φυλακίσεων, εξοριών, ενώ χιλιάδες αγωνιστές παίρνουν το δρόμο της αναγκαστικής προσφυγιάς.

Η συζήτηση μέσα στο Κόμμα αποκτά έντονο χαρακτήρα, γύρω από ζητήματα στρατηγικής και τακτικής του κινήματος και οξύνεται παραπέρα, κάτω από την επίδραση και του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ. Η ιδεολογικοπολιτική διαπάλη στο εσωτερικό του Κόμματος οξύνεται όλο και περισσότερο.

Δημιουργείται Διεθνής Επιτροπή από 6 Κομμουνιστικά Κόμματα των σοσιαλιστικών χωρών που φιλοξενούσαν Ελληνες πολιτικούς πρόσφυγες, για την εξέταση της εσωκομματικής κατάστασης στο ΚΚΕ. Το Μάρτη του 1956 συνέρχεται στη Ρουμανία η 6η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ όπου αποφασίζεται καθαίρεση του Ν. Ζαχαριάδη από Γραμματέα του ΚΚΕ και από μέλος του ΠΓ. Το Φλεβάρη του '57 στην 7η Ολομέλεια ο Ν. Ζαχαριάδης καθαιρείται από μέλος της ΚΕ και διαγράφεται από το Κόμμα.

Από το Μάρτη του 1956 έως το 1962 ο Ν. Ζαχαριάδης εργάζεται στη Μόσχα ως διευθυντής δασικής επιχείρησης στο Μποροβίτσι. Για την ενέργειά του να καταθέσει αίτηση στην ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα να του επιτραπεί να επιστρέψει στην Ελλάδα και να δικαστεί, για να αποδείξει το αβάσιμο των κατηγοριών που είχε εξαπολύσει η ντόπια ολιγαρχία εναντίον του ίδιου και του Κόμματος, στέλνεται από το σοβιετικό καθεστώς στη Σιβηρία, όπου θα ζήσει απομονωμένος ως την 1 Αυγούστου του 1973, οπότε και θέτει τέλος στη ζωή του.

Παρά τις πικρίες του διαμηνύει: «Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το Κόμμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομά μου...».