Τέλη Ιούλη και χιλιάδες διαδηλωτές στους δρόμους, οπλισμένοι και μασκοφόροι να παραδίδουν την πρωτεύουσα της Γουατεμάλας στις φλόγες... Σκοπός: η πίεση προς το Ανώτατο και το Συνταγματικό Δικαστήριο που εξέταζε τη νομιμότητα της υποψηφιότητας του στρατηγού εν αποστρατεία Εφρέν Ρίος Μοντ. Ενας δημοσιογράφος έπεσε νεκρός μετά από άγρια καταδίωξη. Οι ταραχές σταμάτησαν μόνο μετά από τηλεφώνημα του ίδιου του Ρίος Μοντ προς το κινητό ενός διαδηλωτή...

Πώς είναι δυνατόν μία υποψηφιότητα και μάλιστα ενός πρώην στρατηγού να προκαλεί τέτοιου είδους ταραχές; Για την ακρίβεια, ενός πρώην στρατηγού που βρέθηκε στην εξουσία το 1982, ηγούμενος ενός ακόμη στρατιωτικού πραξικοπήματος και υπευθύνου, τουλάχιστον κατά το πόρισμα της Επιτροπής Αλήθειας που δόθηκε στη δημοσιότητα το 1999, για την εφαρμογή της «καμένης γης» που στοίχισε τη ζωή ή την «εξαφάνιση» μέσα στο σύντομο χρονικό διάστημα της «βασιλείας» του, δηλαδή σε 18 μήνες, σε περίπου 100.000 ψυχές.

Ο Ρίος Μοντ, γνήσιο τέκνο και τελικά όπως αποδεικνύεται και λίκνο του στρατού της Γουατεμάλας, διαδέχτηκε μία σειρά στρατιωτικών που «επιτυχώς» υπηρέτησαν τις δικτατορίες που διέταξε η CIA, μετά την εισβολή και ανατροπή του Τζάκομπο Αρμπενς το 1954. Απλά, ο Ρίος Μοντ ανέλαβε την πιο «βρώμικη» δουλιά. Να «εκκαθαρίσει» το τοπίο από τους αντάρτες του URNG, ειδικά μετά τη στροφή που είχε πάρει ο εμφύλιος πόλεμος κατά τη δεκαετία του '70. Η ακολουθούμενη πολιτική εκ μέρους του κρατικού μηχανισμού, ίσως η πιο φονική που γνώρισε ποτέ περιοχή της Λατινικής Αμερικής.

Η τακτική της «καμένης γης» που εφάρμοσε ο Ρίος Μοντ, ήταν συνταγή γνωστή και δοκιμασμένη: Απόλυτη εδαφική κάλυψη της χώρας από τις Ενοπλες Δυνάμεις και κυρίως τα τάγματα θανάτου, χωρίς διακρίσεις σφαγές ακόμη και ολόκληρων χωριών και παράδοση τους στις φλόγες. Δεν είχε σημασία εάν ήσουν αντάρτης, χωρικός, εργάτης ή ιθαγενής Μάγιας. Οι καταθέσεις μαρτύρων κατά τη διάρκεια των ακροάσεων της Επιτροπής Αλήθειας έχουν αποκαλύψει μεγάλο μέρος της θηριωδίας. Σε εκατοντάδες χωριά, δεκάδες άντρες, γυναίκες και παιδιά, ενώπιον των υπόλοιπων συμπολιτών τους σύρθηκαν, χτυπήθηκαν ανηλεώς, βιάστηκαν, διαμελίστηκαν, δολοφονήθηκαν ή «εξαφανίστηκαν» και ρίχτηκαν σε ομαδικούς τάφους. Και ενώ ακόμη ομαδικοί τάφοι ανακαλύπτονται, η υποψηφιότητα του Ρίος Μοντ, δεν αποτελεί μόνο προσβολή αλλά προκαλεί και μαζικά ρίγος.

Ρίγος χαράς και προσμονής στους οπαδούς του παρελθόντος που δεν είναι καθώς φαίνεται λίγοι... Στην περίπτωση της Γουατεμάλας, καθώς δεν είναι πρώτη φορά που πρώην μέλη των ταγμάτων ασφαλείας διαμαρτύρονται για κάποιο «λόγο», κυρίως όμως ζητώντας αναγνώριση και σύνταξη για το «θεάρεστο» έργο που προσέφεραν. Ρίγος φρίκης και τρόμου σε όλους τους υπόλοιπους κατοίκους της πανέμορφης αλλά βουτηγμένης στο αίμα Γουατεμάλας, που βλέπουν μέρα τη μέρα τα αιμοσταγή φαντάσματα του παρελθόντος να καταλαμβάνουν κρίσιμες κοινοβουλευτικές και κυβερνητικές θέσεις εκ νέου. Οπως πολύ σωστά προειδοποιούσε η Σουζάνε Τζόνας, καθηγήτρια λατινοαμερικανικών σπουδών του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας σε άρθρο της στη «San Francisco Chronicle» (26/02/2000!), η Γουατεμάλα βαδίζει με γεωμετρική πρόοδο προς την πρόκληση μίας νέας τραγωδίας στην Κεντρική Αμερική. Και παρατηρούσε ότι κατά τη συμπλήρωση των δύο χρόνων από τη δολοφονία του καρδινάλιου Χουάν Τζεράρντι, το 1998, ενός ανθρώπου που σφράγισε την αποκάλυψη των θηριωδιών και την επίτευξη της ειρηνευτικής συμφωνίας του 1996, δεν προμηνύει τίποτα καλό. Είχε προηγηθεί η επίσκεψη Κλίντον, το Μάρτη του 1999, που στο επίσημο μέρος περιλάμβανε τη... συγνώμη προς τον λαό της Γουατεμάλας για το ρόλο των ΗΠΑ, υποστήριξης επί τεσσάρων δεκαετιών των φονικών και απολυταρχικών πολιτικών του στρατού της Γουατεμάλας. Ανεπισήμως, επισφράγιζε την πολιτική που ακολούθησε η κυβέρνηση Κλίντον, πάντα στο όνομα του «πολέμου κατά των ναρκωτικών», στην επανέναρξη της πλήρους εκπαίδευσης και βοήθειας αναγέννησης του στρατού! Πολιτική που γνώρισε την πρώτη κορύφωση της, ακριβώς τους μήνες που προηγήθηκαν της δολοφονίας του καρδινάλιου Τζεράρντι.

Αραγε η υποψηφιότητα του Ρίος Μοντ και κυρίως η επιβράβευση του μίνι ολοκαυτώματος που επιχείρησαν οι οπαδοί του με την απόφαση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου - απόφαση που καταγγέλθηκε με ανακοίνωση του URNG και στην οποία τονίζεται η προσπάθεια αναστροφής της ειρηνευτικής διαδικασίας και επιστροφής στο αιματηρό παρελθόν - αποτελεί από μόνη της επισφράγισμα αυτής της επιστροφής στο μονοπάτι της τραγωδίας;

Ισως... Η υποψηφιότητα - και ποιος ξέρει, η εκλογή; - του Ρίος Μοντ είναι κάτι περισσότερο από συμβολική. Η ακολουθία των γεγονότων από μόνη της αποκαλυπτική. Σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1985, το οποίο συνόδευσε μία «νόμιμη δημοκρατική μεταβατική κυβέρνηση», σχεδιασμένη ωστόσο από το στρατό, απαγορεύεται η υποψηφιότητα για το προεδρικό αξίωμα πρώην μελών των δικτατοριών. Εντούτοις, ο Ρίος Μοντ, όλα αυτά τα χρόνια υπήρξε εξαιρετικά δραστήριο κοινοβουλευτικό στέλεχος, ενώ από το 1999 διατηρεί την προεδρία του Κογκρέσου, καθώς ηγείται του Ρεπουμπλικανικού Μετώπου Γουατεμάλας (FRG0 από την ημέρα της ίδρυσής του, το οποίο έχει και την εξουσία. Το 1989, το 1995 όπως και φέτος προσπάθησε να θέσει υποψηφιότητα για τον προεδρικό θώκο, έχοντας συνεχώς την ίδια επιχειρηματολογία. Το Σύνταγμα του 1985 και ο νόμος δεν μπορεί να έχει αναδρομική ισχύ! Φέτος οι προσπάθειες ευοδώθηκαν, «Θεού και ΗΠΑ» θέλοντος και στις 31 Ιούλη, το Ανώτατο και το Συνταγματικό Δικαστήριο αποδέχτηκαν - απόφαση των 7 μελών των Σωμάτων, όλων μελών του FRG, που δεν μπορεί να εφεσιβαληθεί- τον ισχυρισμό του Ρίος Μοντ. Τελικά είναι ο υποψήφιος του FRG για τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές της 9^ης Νοεμβρίου.

Η εμφάνιση του Ρίος Μοντ και κυρίως η απόφαση των Ανώτατων Δικαστηρίων της Γουατεμάλας αποτελεί την κορύφωση της διαδικασίας ανατροπής ή αλλιώς κραυγαλέας απόρριψης των βασικών στοιχείων της ειρηνευτικής συμφωνίας, μεταξύ της κυβέρνησης και των ανταρτικών δυνάμεων του UNRG. Με τη συμφωνία, που τερμάτισε τον 36χρονο εμφύλιο πόλεμο, τέθηκε το πλαίσιο όλων των σημαντικών προβλεπόμενων μεταρρυθμίσεων της κοινωνίας της Γουατεμάλας για μία ειρηνευτική διαδικασία, όπως η δραστική μείωση του αριθμού και της επιχειρησιακής δράσης του στρατού, ο αφοπλισμός των ανταρτών, η αναγνώριση των δικαιωμάτων των ιθαγενών πληθυσμών που αποτελούν πάνω από το 60% του συνολικού πληθυσμού και η έναρξη της διαδικασίας εξάλειψης της άνισης κατανομής γης.

Φυσικά, μέχρι σήμερα, 7 χρόνια μετά, όλα έχουν μείνει στο χαρτί, εκτός του αφοπλισμού των ανταρτών. Η καθεστηκυία τάξη της Γουατεμάλας διαμέσου κυρίως της κυβέρνησης κατόρθωσε να εξασφαλίσει τη μη επίτευξη των βασικών όρων της ειρηνευτικής συμφωνίας. Το ΡΑΝ, το κόμμα που παραδοσιακά εκπροσωπεί την ιστορική οικονομική ελίτ κατέχοντας την εξουσία, πρώτα κατόρθωσε να παγώσει την πραγμάτωση των κύριων στοιχείων που περιέχονταν στη συμφωνία και το 1999, με τη διενέργεια του δημοψηφίσματος κατόρθωσε να την αχρηστεύσει σχεδόν στο σύνολό της.

Μετά το δημοψήφισμα που ακύρωσε όλες τις προβλεπόμενες μεταρρυθμίσεις, ήρθε η σειρά του FRG με τις βαθιές ρίζες στο στράτευμα, να αναδυθεί και να διεκδικήσει την προεδρία της χώρας. Από το 2000, η ειρηνευτική διαδικασία όχι μόνο έχει τελματωθεί, αφού κανείς όρος δεν εκπληρώνεται, αλλά ανοιχτά βαδίζει προς την επιστροφή στο βίαιο παρελθόν. Ο στρατός εκ νέου συμμετέχει ή ουσιαστικά επιβάλλει όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες, η χώρα συμμετέχει ενεργά στους πολέμους που κηρύσσουν οι ΗΠΑ, παρέχει βάσεις και «γην και ύδωρ».

Τα βίαια επεισόδια που συνόδευσαν τη συνεδρίαση των δύο ανώτατων νομικών σωμάτων κατά την εξέταση της προσβολής του Ρίος Μαντ, απλώς επισημαίνουν ότι η βία θα είναι πανταχού παρούσα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και φυσικά στην περίπτωση εκλογής του στο ύπατο αξίωμα της χώρας. Βέβαια, οι σφυγμομετρήσεις του δίνουν μόνο το 11% και ίσως είναι ευτυχές το γεγονός ότι η άρχουσα τάξης της κεντροαμερικανικής χώρας φαίνεται διασπασμένη μεταξύ του Ρίος Μοντ και του υποψήφιου του ΡΑΝ, Οσκαρ Μπέργκερ. Ομως, δεδομένης της πρόσφατης συμπεριφοράς του εκλογικού σώματος της Γουατεμάλας - μόνο το 18% έλαβαν μέρος στο δημοψήφισμα του 1999 - όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Η εκλογή του Μπέργκερ θα σημάνει ακόμη μεγαλύτερη απαξία της ειρηνευτικής διαδικασίας και τη συνέχιση της συγκεκριμένης οικονομικής πολιτικής. Η εκλογή του Ρίος Μοντ θα σημάνει όλα τα παραπάνω συν το στίγμα της θηριωδίας που σημάδεψε τη δεκαετία του '80. Και τα περισσότερα των 200.000 θυμάτων του εμφυλίου, θα εξακολουθούν να γυρνούν οργισμένα στους τάφους τους...