Δε θυμάμαι καλά αν ήταν χειμώνας του '48 ή του '49. Οι ήρωες της ακόλουθης περιπέτειας καθώς και οι γονείς μου δε ζουν πια για να επιβεβαιώσουν τον ακριβή χρόνο. Αυτό που θυμάμαι είναι το κρύο εκείνου του χειμώνα. Βέβαια, πάντα έκανε παγωνιά στο μικρό μας σπίτι. Τι σπίτι δηλαδή, μια κάμαρη όλο κι όλο και μια μικρή κουζίνα που έμπαζαν από παντού. Το κρύο όμως εκείνου του χειμώνα ήταν ιδιαίτερα ανυπόφορο μια και η σόμπα ήταν σχεδόν πάντα σβηστή. Αν και πέρασε πάνω από μισός αιώνας, ακόμη μου είναι ανεξήγητο πώς μια καμαρούλα μια σταλιά, στα εβραίικα της Θεσσαλονίκης, χώρεσε τόσους ανθρώπους και τόσο πόνο.

Ο πατέρας έκανε «ανακατατάξεις» στο σπίτι για να βολευτούμε καλύτερα. Στο μεγάλο σιδερένιο κρεβάτι κοιμόταν ο θείος μου με τη θεία μου. Στο μικρό, που το «έκτισε» ο πατέρας μου μόνος του, κοιμόταν η εξαδέλφη μου με τη μεγάλη μου αδελφή, 17 ετών. Ανάμεσα στα δύο κρεβάτια, σε στρωσίδια στο πάτωμα, ο πατέρας και η μητέρα. Σε μια στενή γωνιά, που μόλις μας χωρούσε, ο μεγάλος μου αδελφός, 14 ετών, και εγώ, κάπου στα 9.

Κάθε πρωί, σχεδόν χαράματα, ακούγαμε τους μεγάλους να ετοιμάζονται για τις επισκέψεις της μέρας. Ετρεχαν στις φυλακές του Γεντί Κουλέ, στην αστυνομία, στο δικηγόρο κι από εκεί στο υπουργείο Βορείου Ελλάδος και πάλι πίσω στις φυλακές. Το βράδυ, θλιμμένοι, κατάκοποι, με πρησμένα σχεδόν πόδια, γύριζαν στο σπίτι θεονήστικοι και το μόνο που τους περίμενε ήταν, τις περισσότερες φορές, ζεστό νερό στην κατσαρόλα για το βραδινό τσάι. Η μητέρα επαναλάμβανε μονότονα: «Μη βάζετε πολλή ζάχαρη, δε θα 'χουμε για το πρωινό». Τρώγαμε σε βάρδιες γιατί δεν έφταναν ούτε τα φλιτζάνια, ούτε τα κουτάλια, μα ούτε και οι καρέκλες.

Μετά το βραδινό η ατμόσφαιρα κάπως χαλάρωνε. Σε μια γωνιά δίπλα στην κουζίνα αποτραβιόταν ο πατέρας με το θείο. Συζητούσαν χαμηλόφωνα επί ώρες και όταν ερχόταν η ώρα για ύπνο ξαφνικά δυνάμωναν τη φωνή τους για να κάνουν γνωστό το πρόγραμμα της επόμενης μέρας, που ήταν σχεδόν πάντα το ίδιο, με αλλαγές ίσως στη σειρά των επαφών τους. Το μόνο που άλλαζε ήταν, όταν ο θείος έπαιρνε το λεωφορείο και πήγαινε κάθε τόσο στο χωριό του.

Δεν ξέρω από πού είχαν μάθει οι γείτονες την τραγωδία της οικογένειάς μου. Από την πρώτη κιόλας στιγμή μάς περιέβαλαν με συμπάθεια. Δεν έλεγαν πολλά, εξαιτίας του φόβου του χαφιέ της γειτονιάς, όμως τα βλέμματά τους ήταν γεμάτα συμπόνια. Οι γειτόνισσες σχεδόν καθημερινά έρχονταν με φαγητό ή ζυμωτό ψωμί. Τα άφηναν σιωπηλά στην κουζίνα κι έφευγαν χωρίς να λένε πολλά, σημάδι της πιο ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ανιδιοτελούς συμπαράστασης. Ακόμη κι ο Κωστάκης, ένα αγόρι λίγο μεγαλύτερο από μένα, που και οι δύο γονείς του ήταν εξορία και κοιμόταν πολλές φορές σε μια μικρή παράγκα που είχαμε κάτω από το παράθυρό μας, εκείνες τις μέρες δεν ξεκόλλησε ούτε μια στιγμή από το σπίτι μας, πρόθυμος να εκτελέσει το κάθε θέλημα που του ανέθετε η μητέρα. Δε θυμάμαι να είχα δει τον Κωστάκη άλλη φορά τόσο αμίλητο και τόσο θλιμμένο.