Τα τραγικά στοιχεία στη σημερινή εκπαιδευτική πραγματικότητα μπορούν - ως αρχικά συμπεράσματα και ορατές ή προβλέψιμες συνέπειες - να συνοψιστούν στις εξής παραγράφους (συνέχεια από τα προηγούμενα τέσσερα σημεία):

ε`.Μέσα σε τέτοια εκπαιδευτική ατμόσφαιρα πνίγεται η παιδαγωγική ευαισθησία, που είχε μερικές αρχές:

• Προσφορά γνώσεων και δεξιοτήτων και ευαισθητοποίηση περί αξιών διαμέσου μαθησιακής διαδικασίας, που τώρα πια αντικαθίστανται με βαναυσουργία, κυνηγητό, για να «βγει η ύλη», ασθμαίνοντας.
• Καλλιέργεια κριτικής ικανότητας κατά την πορεία από την πληροφορία προς τη γνώση και την αξιοποίηση της γνώσης για επίλυση προβλημάτων.
• Ενθάρρυνση της ελευθερίας σκέψης και διατύπωσης γνώμης ελεύθερης. Τώρα όμως, η αγωνία για το βαθμό αναγκάζει τον εξεταζόμενο να απαντά μόνο με την εκδοχή που προσφέρει το βιβλίο. Ετσι, απωθείται η Ελευθερία Συνείδησης στα ανέφικτα αγαθά.(Και είναι ιδιαίτερα οδυνηρό αυτό σε μαθήματα συνειδησιακού χαρακτήρα, που εντάχθηκαν απερίσκεπτα σ' αυτή τη βαναυσουργία).
• Ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του νέου, κάποτε και με επιείκεια παιδαγωγική, κατά την αξιολόγηση του μαθητή από το δάσκαλό του. Τώρα αυτό είναι λογιστικά ανέφικτο και τυχόν εκδηλούμενο χαρακτηρίζεται συναλλαγή (10) (συνέπεια της σύγχυσης που είδαμε στην παρ. α).
• στ'. Η φοίτηση στο Λύκειο καταντά τραγωδία για πολλά θύματα τριών κατηγοριών:

Τραγωδία για το μαθητή. Γι' αυτόν η υπερφόρτωση και πολλαπλή σύγχυση οδηγεί σε αγωνία, η αγωνία σε αναζήτηση συμπληρωματικής παιδείας για όλα τα μαθήματα. Συνέπεια, η υπερκόπωση και ο στραγγαλισμός της νιότης και της ομαλής μάθησης, ίσως και της υγείας.

Τραγωδία για το γονιό. Παρακολουθεί με αγωνία τον αβέβαιο αγώνα του παιδιού του και επωμίζεται κατ' ανάγκη τις πρόσθετες - και τώρα πια δυσβάστακτες - οικονομικές υποχρεώσεις για τη συμπληρωματική παιδεία και εξοντωτική υπερφόρτωση του παιδιού του.

Τραγωδία για το δάσκαλο, που ξεκίνησε με παιδαγωγική ευαισθησία, αλλά και αναγκάζεται να συμπράττει προς την κατεύθυνση της παιδαγωγικής βαναυσουργίας.

ζ'. Η αντιμορφωτική «αξιοποίηση» της Αρχαίας Γραμματείας μας στη Νεοελληνική Εκπαίδευση είναι πράξη πολιτισμικής τραγωδίας από πολύ παλιότερα. Εχει γίνει πιο τραγική σήμερα, γιατί -εκτός από την εμμονή στα τυπολατρικά στοιχεία - έχει διογκωθεί σε βαθμό αβάστακτο το συνοδευτικό υλικό (εισαγωγές, ερμηνευτικά σχόλια, χείμαρρος παρερμηνείας), με το οποίο επιφορτίζονται τα παιδιά. Αναρωτιέμαι, μήπως είναι συμφορά μορφωτική για τα παιδιά το ότι έχουμε τέτοια υπέροχη πολιτισμική κληρονομιά (11).

η`. Η εκπαιδευτική Τραγωδία για την ελληνική κοινωνία μετριέται σε συλλογικό τραγικό αποτέλεσμα, πέρα από την προσωπική τραγωδία που βιώνει ο μαθητής (άστοχη υπερκόπωση σε άγονη γραμμή, τελική σύγχυση, αβεβαιότητα, ταπείνωση), ο γονιός (αγωνία, οικονομική αιμορραγία, απογοήτευση), ο δάσκαλος (τραγική διάψευση παιδαγωγικού ονείρου). Η κοινωνία εισπράττει αθροιστικά:

• Βίαιη στέρηση της γενικής Παιδείας - έστω και φτωχής (12) - από πολλούς.
• Βίαιη μείωση του μαθητικού πληθυσμού στο Λύκειο, χωρίς οικοδόμηση ευυπόληπτης και ζείδωρης τεχνικής Εκπαίδευσης, που είναι για τους καιρούς μας αναγκαία.
• Βίαιο κλείσιμο επαρχιακών (και νησιωτικών) σχολείων με τραγικές συνέπειες για την οικονομική και πολιτισμική ζωή στην περιφέρεια και για τη δημογραφική απίσχνανση (13).
• Βίαιη παραβίαση της αρχής για ίση μεταχείριση των παιδιών από τη μητέρα πατρίδα, όταν η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Παιδείας θεσπίζει αθόρυβα - και νομίζει αθέατα - ρήτρες ευνοϊκές για ειδικές κατηγορίες προνομιούχων, που ενθαρρύνονται έτσι να ακολουθήσουν πλάγιους δρόμους: «Ξένα σχολεία που εδρεύουν στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό», Διεθνές Απολυτήριο (14), μαθητική μετανάστευση,δυνατότητες που δεν υπάρχουν για τους πολλούς. Ετσι, όμως, τραυματίζεται η προσδοκία ίσης μεταχείρισης των νέων και υπονομεύεται η έννοια και η προσδοκία κοινωνικής συνοχής.

Κορύφωση της όλης εκπαιδευτικής κακοδαιμονίας, που επιχειρήσαμε ενδεικτικά μόνο να παρουσιάσουμε, φαίνεται να αποτελεί η μέθοδος αξιολόγησης, που εισάγεται στη χώρα μας δεκαετίες ύστερα από την εγκατάλειψή της σε χώρες που τη δοκίμασαν. Ο λόγος για τις «ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής» (15) και άλλες συναφείς, όπως τουλάχιστον τις προωθούν με άφθονα παραδείγματα οι εδώ καινολογούντες. Επίσης, ο λόγος για τις «Δοκιμασίες Δεξιοτήτων», όπως διαφαίνονται στο δειγματικό φυλλάδιο, με το οποίο οι υπηρεσίες του υπουργείου πλούτισαν πρόσφατα την υπάρχουσα σύγχυση και αγωνία μαθητών - γονέων - εκπαιδευτικών ευσυνείδητων.

α`. Ερωτήσεις του τύπου: «Ποια από τις ακόλουθες 4 ή 5 εκδοχές γύρω από κάποιο ζήτημα είναι η σωστή, ξεχωρίστε την» αποπροσανατολίζουν τη σκέψη του εξεταζόμενου από το ουσιαστικό πεδίο γνώσης - δεξιότητας - αξιολογικής ευαισθησίας προς πενταπλάσιο πεδίο πιθανής κενολογίας (16).

β`. Τέτοιες ερωτήσεις εσφαλμένα ονομάζονται από τους εδώ κενολόγους ως «πολλαπλής επιλογής», αφού στην ουσία είναι «ερωτήσεις επιλογής μιας από 4 ή 5 προτεινόμενες παραλλαγές απάντησης». Αποπροσανατολίζει τη σκέψη ακόμη και η σφαλερή ονομασία.

γ`. Το δείγμα Δοκιμασίας Δεξιοτήτων, που προωθήθηκε πρόσφατα στα Λύκεια είναι τεκμήριο επαρκές της ανεπάρκειας που συγκαλύπτει. Μερικές συγκεκριμένες επισημάνσεις(με τη σειρά των σελίδων όπου εμφανίζονται):

• Στη σελίδα 4 του Φυλλαδίου γίνεται λόγος για «κριτική σκέψη», που έτσι προωθείται ή αξιολογείται. Οι συντάκτες του φυλλαδίου έδωσαν κάπου ή είδαν σε άλλο φυλλάδιο από το ίδιο φυτώριο μια υπεύθυνη ενημέρωση διδασκόντων - διδασκομένων για το τι νοείται ως κρίση, πρόταση κρίσης (και τα είδη της), κριτική ικανότητα, πώς επιδιώκεται η ανάπτυξη της κριτικής λειτουργίας;
• Στην ίδια σελίδα, κάνουν λόγο για «διατύπωση συλλογισμών και εξαγωγή συμπερασμάτων». Ανεξάρτητα από το ότι περισσολογούν με τη δεύτερη φράση τους («εξαγωγή συμπερασμάτων»), αφού αυτή περιέχεται στην πρώτη (το συμπέρασμα είναι μέρος του συλλογισμού), γνωρίζουν ότι τα Στοιχεία Λογικής (όπου ο λόγος για έννοιες, κρίσεις, συλλογισμούς) έχουν διαγραφεί από το πρόγραμμα Γενικής Παιδείας του Λυκείου;
• Στη σελίδα 5, εδάφιο 6, γράφουν κάτι για «αιτιολόγηση κρίσεων». Θα κάνουν τον κόπο να ξαναστοχαστούν τι σημαίνει αυτή η φράση; Αιτιολόγηση φαινομένου, ναι, δηλαδή λόγος για την αιτία που το προκάλεσε. Αλλά για την κρίση; Αιτιολόγηση ή ερμηνεία και τεκμηρίωση; Ανάλογη απορία προκαλεί το εδάφιο 6 της επόμενης σελίδας 6.
• Στη σελίδα 7 κάνουν λόγο για το απόρρητο της εξεταστικής διαδικασίας και το αδιάβλητο της αξιολόγησης των μαθητών. Νομίζω, όμως, ότι λησμόνησαν κάτι ανάμεσα στους δύο όρους, την ουσία της διαδικασίας, δηλαδή την αξιοπιστία της, ότι πραγματικά εγγίζει και αξιολογεί τις πραγματικές γνώσεις και δεξιότητες των παιδιών.
• Και ένα δείγμα απλής, απλούστατης, απλοϊκής ορθοέπειας από τη σελίδα 16 του φυλλαδίου: «Η φράση του Καβάφη: "Τιμή σε εκείνους όπου στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες"». Νόμιζα ότι δεν πρόκειται για φράση απλή, πρόκειται για ποιητικό στίχο (ή - με όρους πεζού Συντακτικού - ότι πρόκειται για σύνθετη πρόταση ή περίοδο). Σε τέτοια κείμενα νομίζω ότι η ακριβολογία δεν είναι απλή αρετή, είναι ανάγκη και υποχρέωση.