Στο κεφάλαιο του νέου Προγράμματος του ΣΚΛ - μέρος του οποίου παρουσιάζουμε σήμερα - αρχικά γίνεται αναφορά στον ανταγωνισμό των δύο παγκόσμιων κοινωνικών συστημάτων, μετά τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκεί μεταξύ άλλων σημειώνονται τα εξής:

«Η ύπαρξη των δύο αντίπαλων κοινωνικών συστημάτων, του σοσιαλισμού και του καπιταλισμού, αντικειμενικά αναπτύσσει κι οξύνει τις ανταγωνιστικές αντιθέσεις μεταξύ τους. Αυτή η όξυνση έφτασε στο απόγειό της στη δεκαετία του '80. Το παγκόσμιο σοσιαλιστικό σύστημα ποτέ δεν ήταν τόσο επικίνδυνο για τον ιμπεριαλισμό. Σε επίπεδο ζωής του πληθυσμού υπολειπόταν ακόμη από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Αλλά, σε αντίθεση από τις ΗΠΑ, ούτε η ΕΣΣΔ, ούτε οι άλλες χώρες της σοσιαλιστικής κοινότητας, ποτέ δε χρησιμοποίησαν την εκμετάλλευση των αναπτυσσόμενων χωρών. Δεν έκλεβαν τους φυσικούς τους πόρους, ούτε μετέτρεπαν τον πληθυσμό τους σε φτηνή εργατική δύναμη. Οι λαοί των σοσιαλιστικών χωρών είχαν τη σιγουριά για την αυριανή μέρα, γνώριζαν πως το κράτος θα υπερασπιστεί τα συμφέροντά τους.

Την ίδια ώρα στο ίδιο το σοσιαλιστικό σύστημα εμφανίστηκαν κι οξύνθηκαν υπάρχουσες και μεταφερόμενες από το εξωτερικό δυσκολίες, προβλήματα κι αντιθέσεις, που για την επίλυσή τους απαιτούνταν θεωρητική κατανόηση κι εφαρμογή στην πράξη των λύσεων που θα βρίσκονταν.

Στη Λετονία, όπως και στην ΕΣΣΔ έγινε αισθητή η επίδραση συνθηκών και παραγόντων, που όλο και περισσότερο δυσκόλευαν και έκαναν συνθετότερη τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Αυτοί είχαν τόσο αντικειμενικό, όσο και υποκειμενικό χαρακτήρα.

Το ΚΚΛ και συνολικά το ΚΚΣΕ δεν μπόρεσε να πάρει υπόψη του σε αρκετό βαθμό αυτήν την επίδραση όλων των αρνητικών τάσεων και να επεξεργαστεί αποτελεσματικούς μηχανισμούς εξουδετέρωσής τους.

Στα μέσα της δεκαετίας του '80 ακολουθήθηκε η γραμμή των αλλαγών στη χώρα, που ονομάστηκε "περεστρόικα", που έγιναν αντιληπτές ως αντικειμενική αναγκαιότητα ανανέωσης της κοινωνίας και επιτάχυνσης της κοινωνικο-οικονομικής της ανάπτυξης.

Ομως υπό τη μορφή των οικονομικών μεταρρυθμίσεων υποσκάπτονταν η οικονομία της χώρας. Υπό τη μορφή της αναμόρφωσης της ΕΣΣΔ έσπαζαν οι ενωσιακές σχέσεις των Δημοκρατιών με το κέντρο. Υπό το σύνθημα της κομματικής ανανέωσης αδυνάτιζε και αποθαρρύνονταν το ΚΚΣΕ. Στο όνομα του εκδημοκρατισμού σημαντικά συρρικνώθηκε η κρατική εξουσία. Κάτω από τα καλέσματα της διαφάνειας και του πλουραλισμού ξεκίνησε ένας ιδεολογικός πόλεμος ενάντια στο σοβιετικό λαό. Υπό τη "νέα σκέψη" και τις "πανανθρώπινες αξίες" έγινε η αλλαγή των κολεκτιβιστικών αξιών με το ατομικό συμφέρον, ενώ στη διεθνή αρένα υπήρξαν σημαντικές υποχωρήσεις από θέσεις που είχε η ΕΣΣΔ. Ετσι η "περεστρόικα" οδήγησε το κράτος σ' εκείνο το σημείο, από το οποίο άρχισε η διάλυση του σοσιαλιστικού τρόπου ζωής της χώρας».

Στη συνέχεια αναφέρεται στη διάλυση της ΕΣΣΔ, στη σύλληψη και φυλάκιση των Α. Ρούμπιξ και Ο. Ποτρέκι και σημειώνει: «Μετά την απαγόρευση της δράσης του ΚΚΛ και την απαγόρευση της προπαγάνδας των κομμουνιστικών ιδεών, μεταξύ των κομμουνιστών κυριαρχούσε η ατμόσφαιρα του ακαθόριστου και της σύγχυσης. Σ' αυτές τις σύνθετες συνθήκες το Γενάρη του 1994 αναγεννήθηκε το μαρξιστικό κόμμα, το ΣΚΛ».

Στην παράγραφο: «Βασικές αιτίες της κρίσης του υπαρκτού σοσιαλισμού» αναφέρεται:

«Το ΣΚΛ θεωρεί πως μόνο αποκαλύπτοντας τις βασικές αιτίες των φαινομένων της κρίσης στην περίοδο πρακτικής υλοποίησης των σοσιαλιστικών ιδεών, διευκρινίζοντας τις ρίζες των αντεπαναστατικών διαδικασιών στην κοινωνία, κατανοώντας τα λάθη και τους κακούς υπολογισμούς, που έγιναν στην πορεία των σοσιαλιστικών μετασχηματισμών, μπορούμε με σιγουριά να ατενίσουμε το μέλλον κι ακριβέστερα να καθορίσουμε τα κοντινότερα και πιο μακροπρόθεσμα καθήκοντα στη δραστηριότητα του μαρξιστικού κόμματος στις σύγχρονες συνθήκες.

Στην οικονομία της ΕΣΣΔ και της Λετονικής ΣΣΔ, ως συστατικού της τμήματος, υπήρξε αύξηση των αρνητικών φαινομένων, που προήλθε από την υποχώρηση από βασικές αρχές του σοσιαλισμού:

Πρώτον, δεν έγινε κατορθωτό, παρά τις πολυπληθείς προσπάθειες να σταματήσει ως το τέλος το εκτατικό, δαπανηρό μοντέλο ανάπτυξης της οικονομίας και το πέρασμα στον εντατικό δρόμο των κοινωνικο-οικονομικών ανασχηματισμών. Εχοντας ένα πανίσχυρο επιστημονικό δυναμικό, η ΕΣΣΔ και η Λετονία στη σύνθεσή της, δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν τους ανάλογους ρυθμούς εφαρμογής των επιτευγμάτων της επιστήμης και τεχνολογίας στην παραγωγή, με στόχο τη σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Χωρίς αυτό δεν μπορούσε να επιλυθεί το προγραμματικό καθήκον του κομμουνιστικού κόμματος, η αύξηση της ευημερίας του λαού.

Δεύτερον, η σοσιαλιστική οικονομία όλο και περισσότερο υπέφερε από την υπερβολική συγκεντροποίηση. Το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων και των παραγωγικών σχέσεων απαιτούσε τον εκδημοκρατισμό της οικονομικής και όλης της κοινωνικής ζωής, αλλά αποτελεσματικά βήματα σ' αυτήν την κατεύθυνση δεν έγιναν.

Τρίτο, το κυνήγι των εξοπλισμών που είχε επιβληθεί από τον καπιταλισμό, παρά την επίτευξη της στρατιωτικο-πολιτικής ισομέρειας μεταξύ της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ, επέβαλε την αναγκαιότητα απορρόφησης σημαντικού τμήματος των υλικών, ανθρώπινων και οικονομικών αποθεμάτων στον αμυντικό τομέα.

Τέταρτο, αργά γινόταν ο αναπροσανατολισμός της βιομηχανίας στην κατεύθυνση της αύξησης του τμήματος της παραγωγής αντικειμένων κατανάλωσης, σε σύγκριση με το τμήμα της παραγωγής μέσων παραγωγής.

Πέμπτο, στη δομή της οικονομίας της χώρας το ειδικό βάρος του εμπορίου και των υπηρεσιών ήταν για τις ιστορικές συνθήκες αναντίστοιχα μικρό σε σύγκριση με τη σφαίρα της υλικής παραγωγής.

Και τέλος, θανατηφόρα για το σοσιαλιστικό κράτος και όλο το σύστημα του σοσιαλισμού ήταν η γκορμπατσοφική περεστρόικα, που ξεκίνησε στα μέσα του '80 και σε αντίθεση με τους νόμους του μαρξισμού. Στα πλαίσια αυτής της διαδικασίας, με τη βοήθεια της ληστρικής ιδιωτικοποίησης και της κοροϊδίας, η παλλαϊκή ιδιοκτησία πέρασε στα χέρια μιας μικρής ομάδας προσώπων, των μεγαλοεπιχειρηματιών και των καπάτσων».