Στο «βωμό» του καπιταλιστικού κέρδους θυσιάζεται μία από τις ομορφότερες, κατά γενική ομολογία, πόλεις του κόσμου, η Πράγα. Αυτό το αρχιτεκτονικό στολίδι που συντηρήθηκε και αναδείχτηκε υποδειγματικά την εποχή του σοσιαλισμού, κινδυνεύει σήμερα από την καπιταλιστική «ανάπτυξη», η οποία έχει ήδη επιφέρει σοβαρά πλήγματα στην παλιά πόλη, αν και τα χειρότερα βρίσκονται μπροστά.

Το παραπάνω γενικό συμπέρασμα προκύπτει από την επίσημη αναφορά του Τσέχικου Τμήματος του ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) προς το κεντρικό ICOMOS και περιλαμβάνεται στην ετήσια έκθεση του οργανισμού για τα μνημεία και τις περιοχές παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, που βρίσκονται σε κίνδυνο σε όλο τον κόσμο για την περίοδο 2004 - 2005. Να σημειωθεί ότι το ICOMOS λειτουργεί στο πλαίσιο της UNESCO, δηλαδή πρόκειται για οργανισμό από τον οποίο δεν περιμένει κανείς να «αναπολεί» το σοσιαλισμό στην Αν. Ευρώπη. Κι όμως, το τσέχικο τμήμα αναγκάζεται να παραδεχτεί στην αναφορά του ότι η αιτία της καταστροφής της πολιτιστικής κληρονομιάς της Τσεχίας είναι ακριβώς η διαδικασία καπιταλιστικοποίησής της.

Η αναφορά του τσέχικου ICOMOS, υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο «Πράγα - μια περιοχή παγκόσμιας κληρονομιάς στη σκιά των επιχειρηματικών προγραμμάτων», ξεκινά με την παρουσίαση μιας συνάντησης μεταξύ του προεδρείου του τσέχικου ICOMOS και του δημάρχου της Πράγας, το Φθινόπωρο του 2003.

Ο φορέας ζήτησε τη συνάντηση, για να συζητήσει «τις σοβαρές ανησυχίες της τσέχικης Επιτροπής για μερικές πτυχές της παρούσας ανάπτυξης της πόλης, συμπεριλαμβανομένων μερικών ιδιαίτερων προγραμμάτων που διακινδυνεύουν τις αξίες, για τις οποίες εγγράφηκε στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς». Συγκεκριμένα, το τσέχικο ICOMOS εξέφρασε την αποδοκιμασία του για το ότι η δημοτική διοίκηση είχε ακυρώσει βαθμιαία το ρόλο και την αρχή του προϊστάμενου αρχιτέκτονα της πόλης της Πράγας, ο οποίος συντόνιζε την αστική ανάπτυξη και επόπτευε τις μελέτες των νέων κατασκευών. Στη συνέχεια, ο δήμος ακύρωσε ένα ειδικό διάταγμα σχετικά με τον κανονισμό ανάπτυξης της οικοδόμησης μέσα στην περιοχή συντήρησης της Πράγας (δηλαδή, στο τμήμα που ελέγχεται λόγω της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς) και αποκέντρωσε τη λήψη αποφάσεων στη χορήγηση αδειών οικοδόμησης. Η αρμοδιότητα, δηλαδή, «έφυγε» από τη δημοτική αρχή και «μεταφέρθηκε» σε 13 αστικά διαμερίσματα «που διαμορφώνουν τη σημερινή πόλη».

Είναι φανερό γιατί έγινε αυτή η «αποκέντρωση», αλλά ας το πει η ίδια η τσέχικη επιτροπή του ICOMOS, η οποία «βλέπει σε όλα αυτά τα μέτρα μια απώλεια ενδιαφέροντος από τη διαχείριση της πόλης, από το να διατηρηθεί η δυνατότητα και οι μηχανισμοί για να κατευθύνουν κατάλληλα την πλημμύρα των επενδύσεων, για να ρυθμίσει την αστική ανάπτυξη, για να εξασφαλίσει την ποιότητα της νέας οικοδόμησης και για να προστατευτούν αποτελεσματικά τα κτίρια της πολιτιστικής κληρονομιάς». Αντίθετα, «η ανάπτυξη κατευθύνεται από την αρχή "laissez faire" (σ.σ.: «αφήστε να γίνει»), που αυξάνει την επιρροή των επενδυτών με το ισχυρό κεφάλαιο (...)».

Φυσικά, η συνάντηση ήταν άκαρπη, αφού, «σε αντίθεση με την έμφαση του τσέχικου ICOMOS στη συντήρηση των αξιών της πολιτιστικής κληρονομιάς, ο δήμαρχος έθεσε την ανάπτυξη ως κύρια προτεραιότητα της πόλης». Μάλιστα, ο αναπληρωτής δήμαρχος είπε ότι η αξία της πόλης «είναι πολύ τρωτή χωρίς αποδοτικό κανονισμό», και ότι η χαρακτηρισμένη περιοχή της πόλης... «είναι πάρα πολύ μεγάλη»! Πρόσθεσε δε ότι αυτοί οι χαρακτηρισμοί ως μνημεία «ήταν ένα λάθος από τις προηγούμενες δημοτικές διοικήσεις».

«Τα αποτελέσματα αυτής της συνεδρίασης είναι χαρακτηριστικά της παρούσας κατάστασης της Πράγας», συμπεραίνει το τσέχικο ICOMOS, αφού, «από πολλές απόψεις εκπληρώνει τις προγνώσεις και τις προειδοποιήσεις από τους Δυτικούς Ευρωπαίους συναδέλφους μας αμέσως μετά τη "βελούδινη επανάσταση". Εκείνη την περίοδο, ήμασταν πλήρεις ευφορίας, αισιόδοξων ελπίδων και δε θελήσαμε να τους πιστέψουμε». Πρόκειται για αναφορά στο συνέδριο με θέμα «Πράγα, το μέλλον μιας ιστορικής πόλης», που πραγματοποιήθηκε στην Πράγα το 1990. Εκεί «προβλέφθηκαν» απειλές όπως: Η «κεφαλαιοποίηση» της ομορφιάς και της ατμόσφαιρας της Πράγας που θα μετατρεπόταν σε κάποιο «κοινότοπο, καταναλωτικά προσανατολισμένο, τουριστικό αξιοθέατο» και «η "νέα ανάπτυξη"» που «θα σκιάσει την πόλη». Δηλαδή, όπως το συνόψισε ένας από τους ομιλητές (Leon Pressouyre): «Σήμερα η Πράγα εκτίθεται στην κεφαλαιοκρατική κερδοσκοπία (...) Αυτό θα αποκλείσει, αναμφισβήτητα, την αισθητική επιλογή που απαιτείται από τη μοναδική σημασία της πόλης».

«Είναι σίγουρο», προστίθεται στην αναφορά του τσέχικου ICOMOS, «ότι "ο κόσμος των χρημάτων" έπεσε επάνω στην απροετοίμαστη πόλη με ασυνήθιστη δύναμη. Οι οικονομικά ισχυροί ξένοι επενδυτές κατόρθωσαν, στην πρώτη φάση, να γεμίσουν σχεδόν όλες τις κενές περιοχές και τους ανοιχτούς χώρους στο ιστορικό κέντρο με νέα κτίρια που είναι ογκώδη, και δυστυχώς κατά ένα μεγάλο μέρος ανεπιτυχή από την άποψη μιας σχεδιασμένης αρχιτεκτονικής προοπτικής».

Η αναφορά σημειώνει χαρακτηριστικά πως μια προσφιλής μέθοδος καταστροφής (η οποία εφαρμόζεται ευρέως και στην Αθήνα και σε άλλες ελληνικές πόλεις) είναι να αφήνεται η εξωτερική όψη του ιστορικού κτιρίου και να αλλάζει ριζικά το εσωτερικό του. Στην ουσία πρόκειται για «ένα απολύτως νέο κτίριο». Αλλοι «επενδυτές» «εμμένουν στην προσπάθεια κατεδάφισης των υπαρχόντων κτιρίων έτσι ώστε να δημιουργήσουν πιο ογκώδη νέα κτίρια».

Εκτός όμως από τα πιο εμφανή «επενδυτικά προγράμματα» που καταστρέφουν ιστορικά κτίρια της πόλης, στο ιστορικό κέντρο της Πράγας εκτελούνται λιγότερο εντυπωσιακές, πλην όμως όχι λιγότερο καταστροφικές, αλλαγές στην αυθεντικότητα του ιστορικού αστικού ιστού, στον οποίο ήδη εμφανίζονται μη αναστρέψιμα αποτελέσματα. Κυρίως η καταστροφή επικεντρώνεται στην εκτενή κατασκευή επιπέδων που παρεμβάλλονται στις αυθεντικές ιστορικές οροφές, με αποτέλεσμα να καταστρέφεται «το μέχρι σήμερα εξαιρετικά ποιητικό "τοπίο στεγών" της μικρότερης πόλης και της παλαιάς πόλης». Επιπλέον, «διάφορα νέα καταστήματα, εστιατόρια ή χαρτοπαικτικές λέσχες έχουν καταστρέψει όχι μόνο την ατμόσφαιρα, αλλά και το αυθεντικό σχεδιάγραμμα και τις χτισμένες λεπτομέρειες των ιστορικών σπιτιών».

Ως το «πιο εύγλωττο παράδειγμα» αυτής της κατάστασης ήταν το πρόγραμμα για την τεχνική και, συγχρόνως, «λειτουργικά απολύτως περιττή αναδημιουργία» της πολυτιμότερου μνημείου της πόλης, της Γέφυρας του Καρόλου, η οποία ενώνει τη νέα με την παλιά πόλη. Ευτυχώς μετά από μακροχρόνια προσπάθεια, το σχέδιο ακυρώθηκε. Ωστόσο, όπως σημειώνεται στην αναφορά, «... η εχθρική πλεονεξία του παρόντος μας ρυθμίζει την "αισθητική επιλογή" (...)».