Εγραφα την προηγούμενη Κυριακή πως στην πιο απλή της περιγραφή η «ταξική πάλη», όπως βγαίνει και από τα γράμματα και από τις εικόνες της Ιστορίας, είναι αυτοί που «μαστιγώνουν» κι αυτοί που «παράγουν». Αν όμως θελήσει κανείς αυτήν περιγραφή να την αναζητήσει ως ιστορικό γεγονός, πρέπει να πάει πιο πίσω από τις αντιλήψεις του «μερκαντιλισμού», που επέβαλλαν τον έλεγχο της οικονομίας από τους ισχυρούς ηγεμόνες του 14ου και 15ου αιώνα, τους επικεφαλής των πρώτων ευρωπαϊκών κρατών της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας αρχικά. Ενας έλεγχος που είχε σκοπό τη μείωση των εισαγωγών και την αύξηση των εξαγωγών, παράλληλα με την τήρηση της τάξης, την επιβολή της φορολογίας και τη δημιουργία των πρώτων τραπεζικών συστημάτων. Κι όταν λέω πως πρέπει να πάμε πιο παλιά, έχω στο μυαλό μου το περίφημο μελανόμορφο αγγείο του Αρκεσίλα (6ος αιώνας π.Χ.), όπου ο αρχαίος αγγειογράφος ζωγράφισε μια σκηνή φόρτωσης συλφίου σε ένα καράβι. Στην εικόνα αυτή οι δούλοι φορτώνουν το εμπόρευμα, ένας που κρατάει μαστίγιο παρακολουθεί τη φόρτωση και στο κέντρο του ιστιοφόρου καραβιού ο έμπορος, ίσως ο ηγεμόνας της περιοχής, Αρκεσίλας, που εξάγει το σύλφιο (πιθανώς η σημερινή Λιβύη), εποπτεύει.

Το εμπόριο, λοιπόν, η παρακολούθηση και η εποπτεία του ήτανε μια συνηθισμένη σκηνή και στην αρχαιότητα, γι' αυτό εξάλλου ο αγγειογράφος του 6ου αι. π.Χ. διάλεξε το θέμα να το ζωγραφίσει πάνω στην κοιλιά του αγγείου. Βέβαια, έγραψα στο σημείωμα της προηγούμενης Κυριακής πως το «εμπορικό» πάρε-δώσε αποτελεί κοινωνική δραστηριότητα από την εποχή της Προϊστορίας, το περιεχόμενό του όμως αλλάζει, δε μένει σε όλες τις εποχές το ίδιο. Κι αυτή την αλλαγή την προσδιορίζουν και την επιβάλλουν από τη μια μεριά οι ανάγκες των ανθρώπων, που κι αυτές αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου κι από την άλλη το κυνήγι του κέρδους που βρίσκεται στη ρίζα του εμπορίου και κρατάει σε αγωνία τον έμπορο. Ετσι οι αρχαίοι εμπορεύονταν σύλφιο και αγγεία, οι Κινέζοι μετάξια και μπαχαρικά, ο μεσογειακός Πολιτισμός χαρακτηριζόταν από το εμπόριο του λαδιού, του κρασιού και του σταριού, οι μεγάλες φυτείες του αμερικάνικου βορρά ήθελαν χέρια φτηνά και στήριξαν το σκλαβοπάζαρο, οι περιφερειακοί πόλεμοι στήριξαν το εμπόριο των όπλων και οι κοινωνικές απελπισίες έβαλαν γερά τα θεμέλια στο εμπόριο των ναρκωτικών.

Πίσω από όλα αυτά όμως υπάρχουν οι θεωρίες, οι αντιλήψεις, οι πολιτικές. Μπήκαν στη μέση και οι αριθμοί, οι μακροοικονομικοί όροι, τα χρηματιστήρια, οι τράπεζες. Η αγορά κάτω από την πίεση του φιλελευθερισμού, κι αυτή με τους δικούς της αδηφάγους κανόνες, ανέδειξε με βαρύγδουπες προτάσεις το εμπόριο σαν τη δύναμη που εξασφαλίζει και τη δύναμη στις κοινωνίες και τις κάνει να ευημερούν. Ο Ανταμ Σμιθ, μάλιστα, έγραψε πως το συμφέρον της κοινωνίας - και εννοούσε βέβαια το συμφέρον της αγοράς - είναι το «αόρατο χέρι» που κινεί τον καθένα και εννοούσε, βέβαια, τον έμπορο να υπηρετήσει το συμφέρον του και μαζί μ' αυτό το συμφέρον της κοινωνίας. Μπορεί να πέρασε, φυσικά, η εποχή του σύλφιου, του μεταξιού, των μπαχαρικών και του σκλαβοπάζαρου, η Αγορά όμως ως μηχανισμός δε λέει να χορτάσει, γιατί δε χορταίνουν αυτοί που την κινούν. Και δε χορταίνουν όλοι αυτοί, γιατί η «νέα θεωρία» ισχυρίζεται πως όλος ο κόσμος είναι ένα παγκόσμιο χωριό, θέλει να πει, με άλλα λόγια, μια παγκόσμια αγορά. Ετσι ήρθε η εποχή που έπεσε στο πυκνό της δίχτυ και ο πολιτισμός. Τα έργα της τέχνης, τα Μνημεία.