Ενα πραγματικά ξεχωριστό ταξίδι θα κάνουμε τούτη την Κυριακή, στο χώρο και στο χρόνο. Αριστουργηματικό, θα λέγαμε, μα, δυστυχώς, αποσπασματικό. Πολύτιμη συντροφιά θα μας κρατήσει το εξαιρετικό, μοναδικό, υψηλής αισθητικής «Επιτραπέζιο Ημερολόγιο 2006», που εκδίδει για δεύτερη χρονιά η Δημοτική Κίνηση «Πάτρα μπροστά ενωμένοι», που έχει ως βασικό θέμα του την προβολή των αγώνων των ευρωπαϊκών λαών για την εθνική, πολιτική και κοινωνική απελευθέρωση. Τα εξαιρετικά κείμενα και η προσεγμένη επιμέλεια ανήκουν στον γνωστό ιστορικό Βασίλη Κ. Λάζαρη και αποβλέπουν στην αληθινή διατύπωση ενός ολοκληρωμένου αντίλογου σε εκφρασμένες προκλητικές απόψεις, σχετικές με συγκεκριμένες αναμορφώσεις του περιεχομένου της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Πρόκειται για μια σημαντική προσπάθεια που καταβάλλεται με την ευκαιρία της ανακήρυξης της Πάτρας ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης.

H Ιταλία των χρόνων που ακολούθησαν τον Μεσαίωνα πρόσφερε στην ανθρωπότητα πέρα από τα έργα του Δάντη τις αθάνατες δημιουργίες του Φραγκίσκου Πετράρχη και του Τζιοβάνι Βοκκάκιου. Ο Πετράρχης εξύμνησε τη λατρευτή του Λάουρα, που την πρόβαλε όχι ως στείρο φιλοσοφικό σύμβολο ή ως απρόσιτη και μακρινή δέσποινα της ιπποτικής λυρικής ποίησης, αλλά ως ποθητή γυναίκα του γήινου κόσμου, που η παρουσία της κυριαρχούσε μέχρι τα έγκατα της αλήθειας, αρνούμενη τη σκοτεινή καθολική θεολογία. Ο Βοκκάκιος περπάτησε με την αξιέραστη Φιαμέτα τους πολύβοους δρόμους της Φλωρεντίας, αντικατέστησε τη δαντική τραγικότητα με κωμικές αναφορές και πλήρωσε τα κείμενά του με την τόλμη, την εφευρετικότητα και την επιμονή της νεότητας να κερδίσει τη ζωή, αρνούμενη χλευαστικά την ηθική του Μεσαίωνα.

Η Ιταλία πρόσφερε, επίσης, στην ανθρωπότητα τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Μιχαήλ Αγγελο Μπουαναρότι και τον Ραφαέλο Σάντι, που τα έργα τους αποτέλεσαν συναρπαστικές ανταύγειες της κλασικής αρχαιότητας. Ο ντα Βίντσι φανέρωσε την πνευματικότητα των μορφών του με εκφραστικές κινήσεις και πρώτος απέδωσε το βάθος του χώρου όχι με τη γραμμική προοπτική, αλλά με την απεικόνιση της ατμόσφαιρας, που τύλιγε σε ελαφρό φως και σκιές τα αντικείμενα. Ο Μιχαήλ Αγγελος δοξολόγησε το ανθηρό ανθρώπινο σώμα, που δεν το ζάρωνε ο φόβος της φανταστικής αμαρτίας, ενώ στην Καπέλα Σιξτίνα ανέδειξε την ολοκληρωτική απελευθέρωση από παλιές εκκλησιαστικές καταδίκες ωραίων και τιτανικών ανθρώπων. Ο Ραφαέλο τοποθέτησε απέναντι στους ασκητές, που έθρεψε η φεουδαρχική ιδεολογία, τη φυσική ομορφιά, που καθρεφτίζει το κάλλος της ψυχής και τη σιωπηλή θλίψη, όσων υποφέρουν.

Το 1564, που πέθανε ο Μιχαήλ Αγγελος Μπουαναρότι, γεννήθηκε στο Στράτφορ της Αγγλίας ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ, γόνος αστικής οικογένειας, με λαϊκή όμως ψυχή, όπως οι ανώνυμοι εκείνοι καλλιτέχνες, που είχαν χτίσει καθεδρικούς ναούς και δημαρχιακά μέγαρα στο Μεσαίωνα. Πιστός στις παραδόσεις του αγγλικού λαϊκού θεάτρου και στα επιτεύγματα των προδρόμων του δραματουργών, δε δίστασε ποτέ να σμίξει στις δημιουργίες του τους βασιλείς και τους ευγενείς με τους ξεπεσμένους ιππότες, τους αγρότες, τους μαστόρους, τους στρατιώτες και τους υπηρέτες στη ροή και των τραγικών και των κωμικών υποθέσεών του, αποδίδοντας σε όλες τις περιπτώσεις πολύ παραστατικά την ατμόσφαιρα των ιστορικών ή μυθικών πραγμάτων και προχωρώντας, όπου χρειαζόταν, σε τολμηρές πολιτικές αναλύσεις.

Στις μεγάλες τραγωδίες του, ο Σαίξπηρ μετρούσε με συγκλονιστικό τρόπο την τεράστια απόσταση, που χώριζε τις ελπίδες των ανθρώπων της Αναγέννησης από την ουσία των τότε συμβαινόντων. Επρόκειτο, άλλωστε, στην προκειμένη περίπτωση για μιαν ανάλγητη πραγματικότητα, που την είχε χτίσει η ασυμφιλίωτη σύγκρουση ανάμεσα στους φεουδάρχες και στον καινούριο κόσμο των χρηματικών σχέσεων - για μια αλήθεια, η οποία μετέτρεπε την καλοσύνη σε θύμα των χυδαίων και σκληρών δυνάμεων, που είχε γεννήσει η αντιφατική ανάπτυξη της κοινωνίας εκείνων των καιρών. Ηταν, ωστόσο, για τον μεγάλο Αγγλο δραματουργό μια αναγκαία αλήθεια, που κυοφορούσε αναστάσεις και που στέριωνε πάνω στις θλιβερές καταλήξεις της ζωής του Ληρ, του Αμλετ και του Οθέλλου την ακλόνητη πεποίθηση για τον τελικό θρίαμβο του ανθρώπου.

Βασικό γνώρισμα των πρώτων χρόνων της Αναγέννησης στη Δυτική Ευρώπη υπήρξε το κίνημα του Ανθρωπισμού, της στροφής δηλαδή του στοχασμού προς την αρχαιότητα - μιας στροφής, που άλλαξε τις αντιλήψεις για τον άνθρωπο και τη ζωή και στη θέση του ασκητισμού, της ταπεινοφροσύνης, της φυγής από τον κόσμο και της επιθυμίας της μεταφυσικής λύτρωσης τοποθέτησε την αγάπη των επίγειων αγαθών και τον πόθο της ισχύος και των κοσμικών απολαύσεων. Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του Ανθρωπισμού θεωρήθηκαν ο Ιταλός Μαρσίλιος Φικίνος, ιδρυτής της Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας, ο Γερμανός Φίλιππος Μελύγχθωνας, συνεργάτης του μεταρρυθμιστή Μαρτίνου Λούθηρου, και κυρίως ο Ολλανδός Λεσιδέριος Ερασμος, βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γραμματείας και συγγραφέας πολλών λιβέλων και σατιρικών κειμένων, όπως το «Μωρίας Εγκώμιο», με το οποίο καυτηρίασε τη σχολαστικότητα και την αμάθεια των καθηγητών των μεσαιωνικών πανεπιστημίων της Ευρώπης.

Ο Ερασμος έβλεπε σε όλους τους τομείς της πολιτικής, της πολιτιστικής και της εκκλησιαστικής ζωής τη χυδαιότητα, την τυποκρατία, τον δογματισμό και την ανοησία, ονομάτιζε τους αριστοκράτες αργόσχολους και κενούς περιεχομένου, ενώ τους αστούς τους προσδιόριζε με βάση τις αδυναμίες τους στην πολιτική δράση. Δεν πίστευε, όμως, στην αποτελεσματικότητα των επικρίσεών του και γι' αυτό το λόγο είχε σχηματίσει τη γνώμη ότι επιβαλλόταν η καρτερικότητα απέναντι στην οποιαδήποτε εξουσία, ακόμη και στην πιο αντιδραστική.

Στο τέλος του 15ου αιώνα προσδιορίστηκε από την ανακάλυψη των νέων χωρών, που υπήρξε απότοκος της επιθυμίας των Δυτικοευρωπαίων εμπόρων να εξασφαλίσουν κάποιο δρόμο από τη θάλασσα κατευθείαν προς τις Ινδίες και την Κίνα, προκειμένου να πετύχουν τη μείωση του κόστους των προϊόντων, που προερχόταν από τις εν λόγω περιοχές και τα οποία πουλούσαν πανάκριβα οι Ενετοί, που μέχρι τότε ενεργούσαν, σχεδόν μόνοι αυτοί, το διαμετακομιστικό εμπόριο στη Μεσόγειο. Η τελειοποίηση των τεχνικών μέσων και κυρίως η κατασκευή της καραβέλας, ενός ιδιαίτερα ισχυρού σκάφους, καθώς και η χρησιμοποίηση της ναυτικής πυξίδας, επέτρεψαν την πραγματοποίηση από μέρους των Ισπανών και των Πορτογάλων στην αρχή και στη συνέχεια των Αγγλων, των Γάλλων και των Ολλανδών μεγάλων θαλασσοποριών, που οδήγησαν στη δημιουργία αποικιακών κρατών και στην εισροή πλούτου στη δυτική Ευρώπη.

Κυρίως, όμως, οι ανακαλύψεις των νέων χωρών, που εξαιτίας τους αναπτύχθηκε στο έπακρο το εμπόριο, εξασφάλισαν μεγάλη ισχύ στη νεαρή αστική τάξη και οδήγησαν σε μαρασμό τη φεουδαρχία. Η κεντρική εξουσία, ωστόσο, προσπαθώντας να ισορροπήσει προς όφελός της τις αντιμαχόμενες δυνάμεις των αστών και των γαιοκτημόνων, εγκαθίδρυσε με βίαια μέσα απολυταρχικά συστήματα διοίκησης σε πολλές χώρες της Ευρώπης και κυρίως στη Γαλλία. Και οι μεν φεουδάρχες συντρίφτηκαν ολοκληρωτικά, η αστική τάξη, όμως, συνέχισε τους αγώνες της για την κατάκτηση των «συνταγματικών» εκείνων ελευθεριών, που θα οδηγούσαν στο μετασχηματισμό του κοινωνικού καθεστώτος και την εδραίωση της δικής της εξουσίας, της αστικής, με τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, αναδεικνυόμενη έτσι σε μια πορεία από προοδευτική τάξη στην αρχή σε βαθιά αντιδραστική, που έπρεπε πλέον να ανατραπεί από τους νεκροθάφτες που η ίδια γέννησε...