Αν έβαζες ήχο στο «βογκητό» της καρδιάς, θα χρησιμοποιούσες το «λυγμό» ενός τσέλου. Αν έβαζες χρώμα στο αβάσταχτο αίσθημα της ζωής, θα χρησιμοποιούσες εκείνο της ώχρας. Πρόσωπα σκαμμένα, με ανεξίτηλα τα σημάδια της σκληρής δουλιάς και του χρόνου. Φιγούρες που αιωρούνται στο γκρίζο φόντο, πολεμώντας τη σκουριά. Δεμένα καράβια, που προσδοκούν, βουβά, τη μεγάλη στιγμή της περιπλάνησης. Ηχοι διαπεραστικοί μα και ψίθυροι ανθρώπινοι μέσα στις τεράστιες δεξαμενές και στα σκοτεινά αμπάρια. Αγωνία και αγώνας για την επιβίωση σε μια Ζώνη που η ζωή υπολογίζεται σαν φτηνό, αναλώσιμο είδος από τους εφοπλιστές. Μεταλλεργάτες, αμμοβολιστές, ναυπηγοξυλουργοί, ηλεκτρολόγοι, εργάτες στα ναυπηγεία, άνεργοι... Η ανθρώπινη πλευρά της Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης Περάματος.

Εκεί, όπου το κύμα της σκουριάς ποτίζει τα πάντα και ο ήχος του μόχθου συναντά τη σιγανή μουρμούρα της θάλασσας, είκοσι τέσσερις εικαστικοί δημιουργοί καταθέτουν τη δική τους μαρτυρία. Τα έργα τους - «ψηφίδες», κομμάτια της προσπάθειας να αποδοθεί μία πραγματικότητα, καθημερινή, δύσκολη, αβέβαιη... Ο λόγος για την έκθεση «Ζώνη Περάματος, Ανθρωποι - χρώμα και σίδερο», που παρουσιάζεται (έως 19/2) στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα Μερκούρη» του Δήμου Κερατσινίου, στην Αμφιάλη (Εμ. Μπενάκη 70).

Διοργανωτές της ξεχωριστής αυτής έκθεσης, τα σωματεία της Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης. Χάρη στην αμέριστη βοήθεια, τόσο τη δική τους, όσο και των εργαζομένων, οι καλλιτέχνες επισκέφθηκαν τον περασμένο Αύγουστο τη Ζώνη Περάματος, ζωγράφισαν, φωτογράφισαν και κατέγραψαν τη ζωή της. Το υλικό αυτό αποτέλεσε τη βάση για τη δουλιά που παρουσιάζουν. Εργα ζωγραφικής, χαρακτικής, και νέων τεχνολογιών, δημιουργίες των: Ρούλας Αναγνώστου, Ουρανίας Βολανάκη, Τόνιας Γκλεζάκου, Χαράλαμπου Δαραδήμου, Ιωάννας Δελφίνο, Αργυρώς Διαμαντάκη, Κώστα Ευαγγελίου, Κώστα Καπερώνη, Μάρθας Κλήμου, Αναστασίας Κούβαρη, Εφης Μάνου, Εύας Μελά, Εύας Μήταλα, Φανής Μιχαηλίδη, Κάλλιας Παπαθεοδώρου, Γεωργίας Πετρούλια, Χρίστου Πικριδά, Γιώργου Πλακούλα, Κωνσταντίνου Ρασπόγλου, Αφροδίτης Σεζένια, Βασιλικής Σοφρά, Μαργαρίτας Σπηλιωτάκη, Σοφίας Φόρτωμα και Νίκου Χριστοφοράκη.

Η έκθεση αυτή αποτελεί τη δεύτερη συνάντηση. Πριν έναν περίπου χρόνο, μία ομάδα φίλων παρουσίασε τη δημιουργία της στην Ενωση Σπάρτης Μικράς Ασίας, στη Νέα Ιωνία. «Μία ετερόκλητη ομάδα», όπως μας λέει ο Γιώργος Πλακούλας, «που συναντήθηκε χωρίς θέμα με μόνο κίνητρο την τέχνη και την επιθυμία να παρουσιαστούν έργα σε ένα σύλλογο, ένα μη εμπορικό χώρο». Λίγους μήνες αργότερα ήρθε η πρόταση για την έκθεση με θέμα τη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη. «Ξεκινήσαμε πάλι με προσωπικές φιλίες», τονίζει η Εύα Μελά. «Ηρθαμε σε επαφή με το σωματείο από το οποίο είχαμε αμέριστη βοήθεια. Πήγαμε στο Πέραμα 18 άνθρωποι επί μία βδομάδα, όχι οι ίδιοι κάθε μέρα. Κάποιοι ήμασταν κάθε μέρα, κάποιοι ήρθαν για λιγότερο διάστημα. Εκεί, φωτογραφίσαμε, ζωγραφίσαμε, μιλήσαμε με τους ανθρώπους, τους εργαζόμενους». Το υλικό που συγκεντρώθηκε ήταν πόλος έλξης και για άλλους εικαστικούς, κάνοντας τις συμμετοχές να είναι 24.

Τα καράβια, η σκουριά, τα σίδερα, τα χονδροκόκκινα... έκρυβαν ένα τεράστιο αισθητικό ενδιαφέρον. Σ' αυτά προστέθηκε η συγκλονιστική εμπειρία της επαφής με τους εργαζόμενους στη Ζώνη. «Οταν πήγαμε στο Πέραμα», σημειώνει η Εύα Μελά, «ζήσαμε ένα βαρύ κλίμα με ορατή την εγκατάλειψη. Μία θλίψη αντανακλάται σήμερα στη Ζώνη. Με τις αποφάσεις των τελευταίων χρόνων, ένα εύρωστο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας είναι σε μία διαρκή κατάσταση συρρίκνωσης και απολύσεων. Ζήσαμε την καντίνα με την ουρά των ανέργων... Δε θα ξεχάσω ότι όταν πήγαμε, τον Αύγουστο, είχε 40 βαθμούς. Είμαι σίγουρη ότι μέσα στις δεξαμενές που γινόταν η οξυγονοκόλληση είχε 60 βαθμούς. Και δούλευαν από το πρωί έως το βράδυ. Μια δουλιά ιδιαίτερα σκληρή, που αναγνωρίζεται στις φυσιογνωμίες, στα βλέμματα. Το υλικό που συγκεντρώσαμε αντανακλά αυτή τη δύναμη και ταυτόχρονα τις πολύ δύσκολες συνθήκες που ζουν οι εργαζόμενοι σ' αυτά τα επαγγέλματα».

Για τον Γ. Πλακούλα δεν ήταν η πρώτη φορά που βρέθηκε στη Ζώνη. «Είμαι από αυτή την περιοχή και, μάλιστα, παλιότερα, για λίγες βδομάδες είχα δουλέψει στα ναυπηγεία. Αυτό που θυμάμαι από τότε, είναι να βγαίνει κάποιος από μια τσιμινιέρα, μαύρος από τον καπνό. Μου είχε κάνει εντύπωση και είχα ρωτήσει. Εμαθα ότι δούλευε 24 ώρες για να φύγει το καράβι. Το συναίσθημα που μου είχε δημιουργηθεί τότε, βγήκε τώρα με τα χρώματα και το σχήμα. Ηταν ένα πλησίασμα στον αγώνα αυτών των ανθρώπων».

Η επαφή με τη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη έδωσε στον Νίκο Χριστοφοράκη μια πρώτη γεύση. «Η σχέση που δημιουργήθηκε τις λίγες μέρες που βρεθήκαμε εκεί είναι επιφανειακή. Δε διεισδύσαμε. Πιο πολύ για μένα ήταν ένα αίνιγμα. Υπάρχουν ακόμα πολλά ζητήματα, όπως εκείνα που αφορούν στη ζωή των ίδιων των ανθρώπων. Το πώς κάνουν το διάλειμμά τους, αυτά που συζητάνε... ακόμα και η ζωή που έχουν στα σπίτια τους. Και βέβαια αυτό ανοίγει και άλλες πόρτες. Δεν είναι μόνο οι εργάτες του ναυπηγείου. Με την ίδια λογική μπορούμε να αναφερθούμε και στους ανθρακωρύχους, σε όλους όσοι έχουν μία σκληρή σχέση με την εργασία».

«Οταν ο πρόεδρος του Συνδικάτου Μετάλλου Πειραιά, Σωτήρης Πουλικόγιαννης, μας γύριζε στους τόπους δουλιάς», λέει η Ε. Μελά, «οι περισσότεροι εργαζόμενοι μόλις άκουγαν ότι είμαστε ζωγράφοι ή έβλεπαν κρεμασμένες τις φωτογραφικές μηχανές, αμέσως μας καλούσαν να τους φωτογραφίσουμε και αρκετοί μας είπαν ότι περιμένουν από εμάς αυτό να το βγάλουμε έξω. Αισθανόμουν ότι σπάω ένα γκέτο, γιατί είναι ένα γκέτο σκληρής δουλιάς η Ζώνη».

«Ετσι, δημιουργείται ένα τεράστιο βάρος ευθύνης στους καλλιτέχνες, το πώς, δηλαδή, θα δώσουν αυτό που είδαν. Οχι με όρους δημοσιογραφίας, αλλά με όρους ζωγραφικής. Το μεγάλο θέμα είναι το πώς θα αποδοθεί, ώστε το έργο μας να μην είναι χρονογράφημα μιας εμπειρίας, να μην είναι αφήγηση, αλλά μια βαθύτερη προσέγγιση, όπως είναι η εικαστική πράξη. Να διατηρήσει δηλαδή την εικαστική πράξη μέσα από το βαθύ ρεαλισμό της εικαστικής προσέγγισης και να μην είναι περιγραφικό. Να είναι ουσιαστικά ρεαλιστικό και όχι παραστατικό. Και έχω ένα τεράστιο πρόβλημα μέσα μου. Δεν ξέρω αν, όταν έρθουν στην έκθεση οι εργαζόμενοι, αυτό που μπόρεσα να φτιάξω, θα τους καλύπτει ή θα αισθανθώ πολύ λίγη. Γιατί υπάρχει αναφορά, δεν είναι ένα έργο που το κάναμε στο εργαστήρι μας. Τώρα, είμαι εγώ και ένας άλλος ζωντανός άνθρωπος, που έχει άποψη, έχει βίωμα και ο οποίος θα με κρίνει. Και καλούμαι να μιλήσω εγώ γι' αυτόν. Είναι συγκλονιστική αυτή η εμπειρία. Ολοι, νομίζω, ξέρουμε ότι οι εικαστικές τέχνες δεν είναι φωτογραφία, δεν είναι περιγραφή, δεν είναι φιλολογία, αλλά πρέπει με το έργο μας να δείξουμε τι είναι».

«Δε σε κρίνει ένας τεχνοκρίτης», προσθέτει ο Ν. Χριστοφοράκης, «αλλά σε κρίνει εκείνος που περιμένει να δει το καθρέφτισμά του και αυτό μας δημιουργεί μεγάλη ευθύνη. Το γεγονός αυτό αποτελεί μία σημαντική ιδιαιτερότητα της τωρινής παρουσίασης. Ο καθένας έχει αντιμετωπίσει το θέμα με έναν ξεχωριστό τρόπο. Το ερώτημα απαντιέται στην έκθεση, βλέποντας το σύνολο της δουλιάς».

Η έκθεση αυτή αποτελεί ένα πρώτο βήμα. Είναι η «μαγιά» για μια μεγαλύτερη παρουσίαση, που προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί το Μάη. Η 1η του Μάη, μέρα αγώνα για την εργατική τάξη, θα σηματοδοτήσει και την εικαστική έκθεση που δρομολογείται να φιλοξενηθεί μέσα στη Ζώνη. Τα ταμπλό θα μπουν μέσα στον εργασιακό χώρο με φόντο τη σκουριά... Το υλικό θα συγκεντρωθεί εκεί και θα παρουσιαστεί στον τόπο δουλιάς. «Είναι ένα μεγαλύτερο βήμα», όπως επισημαίνουν, «αλλά φοβερά προκλητικό». Ηδη, η πρόταση αυτή έχει βρει θερμούς υποστηρικτές ανάμεσα στους εικαστικούς, μεγαλώνοντας σημαντικά τον αριθμό των συμμετεχόντων. Αυτή, τη δεύτερη φορά, οι δημιουργοί ελπίζουν ότι θα έχουν περισσότερο χρόνο ώστε να κάνουν μια πιο ουσιαστική διείσδυση στον τρόπο ζωής, στους ανθρώπους, στα συναισθήματα.