Ο καπιταλισμός έχει έντονα ανεπτυγμένο το «ένστικτο» της επιβίωσης. Γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στη φυσική καταστολή, αφού η ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης δεν μπορεί παρά να οδηγήσει, αντικειμενικά, σε σύγκρουση. Χρειάζεται, λοιπόν, να καταστείλει την ίδια τη διάθεση για αντίσταση και αυτό γίνεται μόνο στο επίπεδο της συνείδησης. Δηλαδή, έχει ανάγκη από την καταστολή της σκέψης. Σε αυτό το σκοπό υποτάσσει όλα τα μέσα: από το σχολείο και το στρατό μέχρι την τηλεόραση και τη σύγχρονη τεχνολογία.

Η ιστορία όμως γράφεται με ανυπακοή, όπως είναι και το σύνθημα της ΚΝΕ. Οσοι νομίζουν - ή προσπαθούν να κάνουν τους άλλους να νομίζουν - ότι «όλα είναι τελειωμένα», ότι ο μοναδικός πολιτισμός που υπάρχει είναι αυτός του ιμπεριαλισμού, είναι απελπιστικά ανιστόρητοι. Συνεχίζοντας την προσπάθεια ανάδειξης του άλλου πολιτισμού, του πολιτισμού που πηγάζει από την εργατική τάξη και τα παιδιά της, ο «Ρ» παρουσιάζει σήμερα μια ομάδα νέων ανθρώπων που πίστεψαν στις δυνάμεις τους για ριζική ανατροπή της κυρίαρχης στάσης ζωής, δρώντας μάλιστα μέσα στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής επαρχίας. Πρόκειται για την Ομάδα Νεανικής Πολυέκφρασης Αρκαδίας «Ελευσις», που εδρεύει στην Τρίπολη.

Μιλήσαμε με δύο εκπροσώπους της ομάδας, αφού σε αυτήν δεν υπάρχουν ...«πρόεδροι» αλλά εμπνευστές: τον Γεράσιμο Βάκρο, εκ των βασικών ιδρυτικών μελών και τον Δημήτρη Μέγγο. Από τη μεγάλη κουβέντα που αναπτύχθηκε, επιλέξαμε να μεταφέρουμε εκείνα τα σημεία που κατά τη γνώμη μας αναδεικνύουν τη σημερινή στάση που οφείλει να έχει η τέχνη απέναντι στη ζωή.

Για τον Γεράσιμο, η ομάδα είναι ...ο τίτλος της: «Ομάδα: Δηλαδή συσπείρωση και συλλογικότητα. Νεανική και ηλικιακά αλλά και σε ζητήματα μορφής και περιεχομένου, όπου προσπαθούμε πάντα να είμαστε φρέσκοι. Πολυέκφραση: Ποικιλία στη δράση μας. Δεν είναι μόνο θέατρο, κινηματογράφος, είναι όλα αυτά και άλλα μαζί. Αρκαδίας: Εκφράζει τον τόπο. "Ελευσις", ο ερχομός. Σήμα μας ...η χελώνα. Η οποία πιστοποιεί ότι δε βιαζόμαστε, δεν προσπαθούμε να αποδείξουμε ότι κάνουμε "μονοκαλλιέργεια" ενός συγκεκριμένου πράγματος στον πολιτισμό. Οταν προκύψει ή ωριμάσει μια ανάγκη μας βγαίνει, είτε η μορφή δράσης λέγεται θέατρο, βιβλίο, μια ποιητική ή εικαστική βραδιά».

Η ομάδα ξεκίνησε το 1998 επίσημα (ως απαραίτητη, στον καπιταλισμό, νομική μορφή). Τόπος «γέννησης» το Τεχνικό Λύκειο και μια παράσταση πάνω στο «Ημερολόγιο της Πηνελόπης» του Βάρναλη. Είχε προηγηθεί μια μικρή παράσταση, «Οι καλικάντζαροι και η αγέλαστη πολιτεία» των αδερφών Κατσιμίχα. Η «γέννηση» έγινε με όρους σύγκρουσης με την κυρίαρχη εκπαιδευτική αντίληψη. Σύγκρουση που, όπως λένε τα παιδιά, δεν την επέλεξαν, αλλά που εξακολουθεί να ορίζει τις σχέσεις της ομάδας με την εξουσία. Ετσι, ο αρχικός πυρήνας της ομάδας αναγκάστηκε να αυτονομηθεί από το σχολείο και να μετατραπεί στην «Ελευσις».

Η συνέχεια ήταν εντυπωσιακή. Με δικές τους δυνάμεις, με προσωπική δουλιά και θυσίες, με ευνόητες δυσκολίες, νοίκιασαν ένα ημιυπόγειο που το μετέτρεψαν σε πραγματική πολιτισμική «όαση». Εκεί έφτιαξαν ένα θεατράκι με πενήντα θέσεις, δημιούργησαν κήπο, βιβλιοθήκη, έκθεση εικαστικών, κινηματογραφική λέσχη. Πάλι με δικά τους μέσα εξέδωσαν οχτώ βιβλία (ποιητικές συλλογές, λευκώματα, για τον κινηματογράφο). Εδωσαν βήμα έκφρασης σε δημιουργούς της «διπλανής πόρτας». Ανοίχτηκαν στην κοινωνία και αυτή τους πίστεψε. Τουλάχιστον δύο παραστάσεις που ανέβασαν είχαν πάνω από χίλιους θεατές η κάθε μία. Μεγάλη συμμετοχή έχουν οι ποιητικές τους βραδιές. Τα βιβλία τους πάνε και για δεύτερη έκδοση. Συσπείρωσαν γύρω τους και ντόπιους καλλιτέχνες που δεν μπορούσαν να συμβιβαστούν με τον «παραγοντισμό». Μέσα από τη δράση τους, ακόμη και παιδιά που η κοινωνία τα θεωρούσε «τελειωμένα», κοινωνικοποιήθηκαν, ολοκλήρωσαν σπουδές και τώρα δρουν αυτά παρεμβατικά στην κοινωνία.

Γεράσιμος: «Υπάρχουν πολιτιστικοί σύλλογοι που λειτουργούν ως δεκανίκια μιας εξουσίας. Π.χ., επειδή η Ευρωπαϊκή Ενωση "βάφτισε" μια χρονιά ως "Ετος Μολιέρου", κάνουν κι αυτοί Μολιέρο γιατί υπήρχε η επιδότηση. Καλλιεργούν ελιτισμό, "ύφος". Κάτι που εμείς δεν το κάνουμε».

Δημήτρης: «Στην Τρίπολη εν γένει πολιτιστική κίνηση δεν υπήρχε. Υπήρχαν "αναμασημένα φαγητά", τα οποία "ξαναζεσταίνουμε" και τα δείχνουμε στον κόσμο. Αντιγραφές - "γεννήματα" των διαφόρων δημάρχων και νομαρχών για να καλύπτονται συνήθως εκδηλώσεις απόδοσης του "κλειδιού της πόλης". Στην πορεία είδαμε ότι υπάρχουν πολλά παιδιά στην πόλη που θέλουν να εκφραστούν, αλλά μη βλέποντας να υπάρχει κάποιος να τους στηρίξει ηθικά και βλέποντας να μπαίνουν στη μέση δήμοι και περιφέρειες για την αυτοπροβολή τους, χάνονταν. Εμείς δεν μπήκαμε ποτέ σε αυτό το παιχνίδι. Οταν όμως είναι κάποιος μόνος του δεν έχει τη δύναμη να αντιδράσει και συμβιβάζεται ή χάνεται».

Από εδώ ξεκινά η δύναμη της ομάδας: Η συλλογικότητα. «Δεν υπάρχει "εγώ" στην ομάδα. Οποιος κοίταξε το "εγώ" του, χωρίς να του πει κανένας τίποτα, η ομάδα, που είναι ένας ζωντανός οργανισμός, τον απέβαλε».

Χρειάστηκε να αντιδράσετε στην αγοραία αντίληψη για τον πολιτισμό;

Δημήτρης: «Και χτες η ομάδα έγινε δέκτης εμπορικής πρότασης. Κάνεις τις επιλογές σου. Το βασικό κριτήριο είναι ότι δεν μπορεί να σου επιβάλει κάποιος πώς θα εκφραστείς. Αυτοί, επειδή έχουν το χρήμα θα απαιτήσουν κάποια πράγματα. Το πιο αισχρό είναι, γνωρίζοντας το οικονομικό "εμπάργκο" - συνειδητά δεν έχουμε επιχορηγηθεί ποτέ, δεν έχουμε πάρει λεφτά ποτέ - να εξαναγκαστείς κάποια στιγμή να δεχτείς τις οικονομικές προτάσεις που σου κάνουν. Ομως, έχοντας εσωτερική οικονομία και ανθρώπους που μας στηρίζουν, πάλι μέσα από την κοινωνία, ανθρώπους που δε συμφωνούν με την εξουσία, μπορούμε και επιβιώνουμε».

Γεράσιμος: «Υπήρχαν πολλοί που λέγανε "αλλάξτε διοίκηση". Αλλά "διοίκηση" είμαστε εμείς! "Αλλάξτε θέμα", "τι τον νοιάζει τον κόσμο", "το στομάχι δεν έχει φτάσει στην πλάτη σας", "ωραίοι είστε, αλλά, ρε γαμώτο, αλλάξτε το περιεχόμενό σας... να γελάσουμε λιγάκι". Τα σωματεία στην πόλη έχουν παίξει έναν τέτοιο ρόλο. Επέβαλαν... πολιτιστικό φόρο, το λεγόμενο "πολιτιστικό τέλος". Εμείς ήμασταν εναντίον. Το βάλαμε και σε σκίτσο: "Ο πολιτισμός δεν έχει τέλος". Δεν ξεκαθαρίζεται τι πολιτισμό θέλουμε. Απλά, χιλιάρικο μέσω λογαριασμών με στόχο να χρηματοδοτηθούν αυτά τα σωματεία. Το οποίο αυτό που κάνουν είναι να αυτοβαυκαλίζονται».

- Δεν πρέπει να επιχορηγείται ο πολιτισμός;

Δημήτρης: «Το θέμα είναι προς ποια κατεύθυνση δίνονται οι επιχορηγήσεις. Τι πολιτισμό χτίζεις, άρα τι κοινωνία θέλεις».

Η δυσκολότερη μάχη που δίνουν καθημερινά είναι με τις κυρίαρχες αντιλήψεις. «Οταν βάλλεσαι από τόσα πράγματα, από την τηλεόραση, από την καφετέρια, από το "πάμε να δούμε μπάλα" κι εκεί πρέπει να αποφασίσεις "θα πάω στα παιδιά να συζητήσουμε", είναι δύσκολη η επιλογή» συνεχίζει ο Δημήτρης. «Γίνεσαι το "μαύρο πρόβατο": "Ελα ρε, που θα πας εκεί, πληρώνεσαι;". Είναι δύσκολο να πεις συνειδητά "δεν πάω εδώ, πάω εκεί". Εδώ ήταν δύσκολο να πούμε στους γονείς και στα αδέλφια μας "έλα να δεις μια ταινία και μην κάτσεις να δεις τη σαπουνόπερα". Αν καταφέρεις να πείσεις έστω έναν, έχεις κάνει έργο».

Γεράσιμος: «Εχω ακούσει επαγγελματίες ηθοποιούς να λένε ότι "είναι εύκολο να παίξεις στην επαρχία". Ζυμώσου εδώ πέρα να δεις πόσο δύσκολο είναι! Εμείς, στη θέση της διάκρισης "ερασιτέχνης" - "επαγγελματίας" αντιπαραθέτουμε το "γνήσιος" - "ψεύτικος". Εχει χάσει η λέξη το νόημά της. Οταν ασχολούμαστε συνεχώς με την ομάδα τι είμαστε; Αν ασχοληθούμε δύο ώρες και μας κολλήσουν ένσημο θα είμαστε επαγγελματίες; Επειδή ο Ρεμπώ δεν έβγαλε φράγκο από την ποίησή του δεν είναι ποιητής; Εμείς λέμε ότι το έργο μας είναι η δράση μας. Αν είναι γνήσια, δομείται σε μια αλήθεια και αυτή την αλήθεια ακολουθεί. Αλλιώς είναι ψεύτικη και λειτουργεί σαν δεκανίκι της εξουσίας».

Δημήτρης: «Εχεις ευθύνη απέναντι στον θεατή. Οταν στέλνεις ένα μήνυμα, είσαι υπεύθυνος. Οτιδήποτε κι αν κάνουμε όμως, το ουσιαστικό είναι το μετά. Η συζήτηση. Προβάλαμε ταινίες του Σοκούροφ και βλέπαμε τον κόσμο να μη θέλει να φύγει μετά. Ηθελε να συζητήσει αυτό που είδε. Εκεί γίνονται και οι πραγματικές ζυμώσεις. Αν ξέρεις κάτι πρέπει να το πεις. Ισως κάποια φορά να πρέπει να αλλάξεις τον τρόπο που θα το πεις, αλλά δεν μπορείς να μην το πεις. Αν δεν το πεις είσαι υπεύθυνος. Μπορεί να φοβάσαι».

Φέρνει σαν παράδειγμα ένα θεατρικό που ανέβασαν δάσκαλοι με κοινό τα σχολεία. Το «μήνυμά» τους ήταν... «απλά να γελάσει ο κόσμος». «Ναι αλλά σας δόθηκε ένα βήμα να πείτε πέντε πράγματα στον κόσμο, γιατί δεν κάνατε ένα θέατρο να περάσει ένα μήνυμα στα παιδιά; Ο Αριστοφάνης κάθε τρεις και λίγο ήταν στη φυλακή γιατί έλεγε τα προβλήματα της κοινωνίας με το όνομά τους. "Αυτά δε γίνονται" μου απάντησαν. Και συνειδητοποίησα ότι χαϊδεύουν το σύστημα. Αυτός ο άνθρωπος θα διδάξει το παιδί μου;».

Γεράσιμος: «Θέλουμε να βάλουμε ένα λιθαράκι σαν ομάδα στη συζήτηση για το τι είναι τέχνη τελικά, τι είναι αλήθεια».

Η ομάδα έχει δημιουργήσει τρεις μικρού μήκους ταινίες και συμμετείχε σε μια μεγάλου μήκους, στην «Πατρίδα είναι η παιδική ηλικία» του A. Παπαηλιού.

Γεράσιμος: «Στις ταινίες δείχνουμε και την πόλη και τη δράση μας. Είναι μια απόπειρα να προσεγγίσουμε την πραγματικότητα που υπάρχει γύρω μας με το δικό μας τρόπο. Δε στήνουμε μια ιστορία με διαλόγους επειδή έτσι γίνεται και έχουμε μάθει. Επιλέγουμε πράγματα που ακόμη και σε επίπεδο μορφής θα μας "τσιτώσουν" για κάτι διαφορετικό. Προσπαθούμε να μην επαναλαμβανόμαστε».

Δημήτρης: «Μια ταινία προέκυψε από μία ποιητική βραδιά που κάναμε στην Τρίπολη, ένα αφιέρωμα στον Καρούζο. Είχε έρθει ο Γ. Κακουλίδης, ο ποιητής. Ηταν μια "ατμοσφαιρική" βραδιά. Ενα ποίημα για τον Παπαδιαμάντη έλεγε "είναι αδύνατο να ξεγελάσουμε τη ρημαγμένη φύση με ξυπόλυτα Σαββατοκύριακα και με τροχόσπιτα". Πήγαμε κι εμείς σε ένα ποτάμι της Αρκαδίας "να ξεγελάσουμε τη ρημαγμένη φύση" και φτιάξαμε μια ταινία που ουσιαστικά αυτοσαρκαζόμαστε. Η ταινία συμμετείχε στο περσινό Φεστιβάλ Ecofilms στη Ρόδο και δέχτηκε πολύ καλές κριτικές».

- Τι απαντάτε στο «δείχνουμε αυτό που θέλει ο κόσμος»;

Δημήτρης: «Δεν μπορεί να μιλάει κανένα υπουργείο για τέχνη τη στιγμή που ο άλλος δεν έχει χρόνο για τέχνη, δουλεύει από το πρωί έως το βράδυ. Δώσε χρόνο στον αγρότη να δεις αν θα κάνει τέχνη. Για να θέλει κάτι ο κόσμος ή να μη θέλει προϋποθέτει καταρχήν να έχει την παιδεία για να κρίνει. Ο κόσμος δεν έχει παιδεία. Δεν έχει δει κάτι άλλο. Η ΕΡΤ είχε αφιέρωμα στον Δαμιανό αλλά οι ταινίες ξεκίναγαν στις 11 το βράδυ και με τις διαφημίσεις πήγαινε μέχρι τη μιάμιση. Γιατί δεν το έβαζε νωρίτερα»;

- Πώς αποτιμάτε την κρατική πολιτική για τον πολιτισμό;

Γεράσιμος: «Το κράτος ιδιωτεύει. Αυτούς που θέλει να υποστηρίξει θα τους υποστηρίξει. Την πολιτική του θα την υποστηρίξει».

Δημήτρης: «Οπως ιδιωτικοποιούν τα πάντα, ιδιωτικοποιήσουν και τον πολιτισμό. Οι βιομήχανοι που στηρίζουν την εκάστοτε κυβέρνηση - και είναι οι ίδιοι - θα φάνε και από τον πολιτισμό».