Στο Λαύριο, με τα αρχαία αλλά και τα βιομηχανικά ερείπια, που έχει χαρακτηριστεί σαν «πόλις - στούντιο», πραγματοποιήθηκε το 9ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ, που διοργανώνει κάθε χρόνο το Σωματείο Ελλήνων Σκηνοθετών - Παραγωγών Κινηματογράφου. Είναι το μόνο φεστιβάλ στη χώρα μας που οργανώνεται από συνδικαλιστικό φορέα και φέτος, για πρώτη φορά, φιλοξενήθηκε στο Λαύριο, όπου φαίνεται ότι θα «ριζώσει» (επί οκτώ χρόνια γινόταν στο Πυθαγόρειο της Σάμου). Να σημειωθεί ότι στο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ - που δεν είναι διαγωνιστικό - δίνεται η ευκαιρία να προβληθούν και αρκετά ντοκιμαντέρ, που οι ενδιαφερόμενοι δεν έχουν την ευκαιρία να δουν αλλού.

Το φετινό Φεστιβάλ πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, στο οποίο οφείλεται και η δημιουργία του Τεχνολογικού Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου, όπου προβλήθηκαν οι είκοσι τρεις ταινίες του φεστιβάλ (από Ελλάδα, Κύπρο, Τουρκία, Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία και Ισραήλ).

Σε μια πόλη όπως το Λαύριο, το βιομηχανικό παρελθόν του δεν μπορούσε παρά να είναι ένας από τους «πρωταγωνιστές»: «Οι σκουριασμένες εικόνες» του Γιάννη Κατσάμπουλα έδωσαν από την πρώτη μέρα των προβολών, μια εικόνα αυτής της παλιάς εργατούπολης - της υπέργειας και υπόγειας - με τα 2.000 χιλιόμετρα υπόγειων στοών και τις 10.000 περίπου μεταλλεργάτες.

Αλλά και το «Παλιό Εργοστάσιο» του Μένιου Δίτσα που προβλήθηκε είναι ένα μοναδικό ντοκουμέντο. Η ταινία του Νίκου Κρητικού «Οι κληρονόμοι της βιομηχανίας στην Ελλάδα», έδωσε χαρακτηριστικά δείγματα του βιομηχανικού πολιτισμού στον ελλαδικό χώρο.

Φέτος ιδιαίτερα εντυπωσίασε το ντοκιμαντέρ της Λάουρας Μουσκαρντίν «Τα παιδιά της ανοχύρωτης πόλης». Αξιόλογα ήταν και ντοκιμαντέρ από την Τουρκία. Ιδιαίτερα ξεχώρισε το «Υιοθετώντας μια νέα πατρίδα» του Ενίς Ρίζα, που αναφέρεται στους Μικρασιάτες της Νέας Μάκρης και στον απελευθερωτικό - αντιστασιακό αγώνα τους στην κατοχή. Το ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ της Γιεσίμ Ουστάογλου «Με τη ζωή στην πλάτη», παρακολουθεί αγρότισσες στην Τουρκία, να μεταφέρουν στην πλάτη τους τεράστια φορτία, πορευόμενες σε ορεινά χωριά και γκρεμούς, αντιμέτωπες με διάφορους κινδύνους. Μια ταινία - ύμνος στις αφανείς ηρωίδες της καθημερινότητας. Οι γυναίκες - που «προνόμιό» τους στην περιοχή είναι να σηκώνουν μόνο αυτές τα βάρη - φτάνουν κάθε χρόνο, σε υψόμετρο ακόμα και 3.500 μέτρων, στην κορυφή της μεγαλοπρεπούς οροσειράς του Πόντου, όπου βρίσκονται τα θερινά τους βοσκοτόπια. Η σκληρή ζωή τούς δημιουργεί προβλήματα υγείας - κήλη, νεφροπάθειες, γυναικολογικά προβλήματα και την ελπίδα οι κόρες τους να σπουδάσουν για να μη ζήσουν την ίδια ζωή...

«Οι διάλογοι στο σκοτάδι» της Μελέκ Ουλαγκάι Ταϊλάν, δίνουν το λόγο σε κατατρεγμένες γυναίκες, που θέτουν σε αμφισβήτηση τις έννοιες της τιμής και της ντροπής.

Η ταινία «Μπλακ Μπεεε» του Θόδωρου Μαραγκού σατιρίζει το πώς ο νεοέλληνας υποτάσσεται στην εξουσία και ψάχνει το παρελθόν του για να μάθει τι ήταν πριν μεταμορφωθεί σε ...πρόβατο. Η ταινία βασίζεται σε μια -πραγματική - ανακάλυψη στην Ιταλία ανεκτίμητων αρχαίων συγγραμμάτων, τα οποία αγνοούν οι Ελληνες!

Συγκλονιστικός ο «Σεισμός» του Γιούρι Αβέρωφ, αναφέρεται στους σεισμούς του '53 στην Κεφαλονιά, που οδήγησαν χιλιάδες ανθρώπους στη μετανάστευση. Το έργο αναδεικνύει και την πολιτιστική καταστροφή, αλλά και τις παρεπόμενες κοινωνικές συνέπειες του σεισμού, με άξονα ένα αυτοβιογραφικό κείμενο του συγγραφέα Στρατή Χαβιαρά.

Το ντοκιμαντέρ του Ηλία Δημητρίου «Πύλα, αυτοί που πάντα έμεναν μαζί», αναδεικνύει την ειρηνική συνύπαρξη των Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων κατοίκων ενός χωριού της Κύπρου.

Αλλά και η γνωστή ταινία της Λουκίας Ρικάκη «Ο άλλος» μιλά με συγκινητικό τρόπο για την ειρηνική συμβίωση με τους γείτονες μετανάστες που καλλιεργούν τη γη σ' ένα χωριό (όπου στο σχολείο όλοι οι μαθητές είναι Αλβανοί εκτός από έναν Ελληνα).

Η ταινία «Μνήμη» του Βασίλη Μαζωμένου παρουσιάζει, χρησιμοποιώντας πολλές πειραματικές τεχνικές, δυο παράλληλες, αλλά διαφορετικές ιστορίες - μιας ηθοποιού και ενός ποιητή.

Η ταινία του Λευτέρη Χαρωνίτη «Ιδαίου Μύθοι» αναδεικνύει την πνευματική διάσταση των αρχαιολογικών ανακαλύψεων: Ο καθηγητής Γιάννης Σακελλαράκης, στον Ψηλορείτη, ερευνά τη Ζώμινθο - έναν οικισμό του 1600 π.Χ, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων.

Τέλος, το «Κάιρο» του Νταβίντε Σακέτι μάς ταξιδεύει στην πανάρχαια πόλη, μέσα από τον διάσημο Αιγύπτιο συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, τον σκηνοθέτη Γιουσέφ Χαλίν, αλλά και μέσα από τον εργαζόμενο λαό της, που σε κάποιες περιπτώσεις αναγκάζεται να ζήσει ακόμα και μέσα σε τάφους για να επιβιώσει...

Η ιδιαίτερη σχέση μεταξύ σκηνοθέτη και ηθοποιού πριν την παράσταση ανιχνεύτηκε στην ενδιαφέρουσα θεματική ενότητα «προσωπογραφίες». Στο ντοκιμαντέρ «Κάρολος Κουν», του Κώστα Αριστόπουλου, στην προσωπογραφία «Πίτερ Μπρουκ» του Σιμόν Μπρουκ και στο ντοκιμαντέρ του Στέφαν Μετζ «Μια άλλη μοναξιά».

Οι άλλες προσωπογραφίες ήταν οι: «Διονύσης Σαββόπουλος» του Απόστολου Καρακάση, «Περικλής Ξανθίππου Αθηναίος» της Μαίρης Χατζημιχάλη - Παπαλιού, «Επισκέψεις στο σπίτι του Εχ Γονατά» της Εύας Στεφανή, «Ηλίας Πετρόπουλος - ένας κόσμος υπόγειος» της Καλλιόπης Λεγάκη.

Βασικό θέμα του φετινού φεστιβάλ ήταν η σχέση κινηματογράφου - θεάτρου και ειδικότερα η σχέση θεάτρου - ντοκιμαντέρ. Εισηγητές στη συζήτηση που έγινε στο ξενοδοχείο «Πλάζα Ρίσορτ» ήταν οι κριτικοί κινηματογράφου Νίνος Μικελίδης και Σπύρος Παγιατάκης, καθώς και η Ελίζα - Αννα Δελβερούδη, καθηγήτρια Ιστορίας Νεοελληνικού Θεάτρου - Κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Στη συζήτηση τονίστηκε η δυνατότητα και ανάγκη διάσωσης σημαντικών θεατρικών παραστάσεων, μέσω ντοκιμαντέρ: Το θέατρο είναι μια «τέχνη εφήμερη» και «κάθε παράσταση διαφορετική». Οπως υπογράμμισε ο Νίνος Μικελίδης, στο θέατρο ο θεατής κάνει το δικό του νοητικό μοντάζ με το βλέμμα, ενώ στον κινηματογράφο η επιλογή ανήκει στον σκηνοθέτη, που κινώντας την κάμερα κάνει το δικό του σχόλιο. «Εχει σημασία πώς κινεί την κάμερα, πώς πλησιάζει το πρόσωπο, πώς δίνει τις εκφράσεις του». Τη σημασία του μοντάζ επισήμανε ο Νίκος Κανάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, ενώ ο Βασίλης Βαφέας, πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Σκηνοθετών - Παραγωγών, είπε, στο θέατρο ο σκηνοθέτης βρίσκεται στο έλεος του ηθοποιού, ενώ στον κινηματογράφο ο ηθοποιός στο έλεος του σκηνοθέτη. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε ο Σπ. Παγιατάκης στη δημιουργία αρχείου, με ό,τι έχει σωθεί από το ελληνικό θέατρο, ενώ ο Β. Μαζωμένος παρατήρησε ότι το «πάντρεμα» θεάτρου - κινηματογράφου μπορεί να οδηγήσει μελλοντικά σε δημιουργία νέων τεχνών, αφού σήμερα το ένα επηρεάζει το άλλο. Προς το παρόν πάντως, παρά τους αλληλοδανεισμούς μέσων, οι δυο τέχνες εξακολουθούν, όπως παρατήρησε η Λιζιάννα Δελβερούδη, να έχουν ανταγωνιστική σχέση: Ο κινηματογράφος δανείζεται θέματα από το θέατρο, αποσπώντας μια μεγάλη μερίδα θεατών...

Σχεδόν εκατό ταινίες μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ αλλά και τηλεοπτικές σκηνές γνωστών σκηνοθετών γυρίστηκαν τα τελευταία χρόνια στο Λαύριο, που όπως λέχθηκε τείνει να γίνει το «Ελληνικό Χόλιγουντ». Ας ελπίσουμε ότι το Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ θα «ανθίσει» στο Λαύριο, που είναι πιο προσιτό για το ευρύ κοινό.