Ελεγα στο προηγούμενο σημείωμα πως, όπως έδειχναν οι αριθμοί, - σε κείμενα μάλιστα που φιλοξενούσαν σοβαρές αντιρρήσεις για το "ρωσικό πείραμα", - επί μία τουλάχιστον τριακονταετία (από το 1928 έως το 1955) η βιομηχανική παραγωγή της αμερικανικής οικονομίας ήταν πολύ μικρότερη από την αντίστοιχη της σοβιετικής οικονομίας. Και αυτό αποτέλεσε, όπως έλεγα, γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας, αφού έδειχνε ότι η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής δε φέρνει διόλου - εφόσον λειτουργεί σωστά - το μαρασμό της παραγωγής και της οικονομίας.

Το γεγονός πάντως αυτό δεν ακυρώνει μιαν άλλη παρατήρηση που έκανα, ότι ο άνθρωπος είναι πλάσμα εγωκεντρικό, σκέπτεται πρώτα (όχι σπάνια και αποκλειστικά) τον εαυτό του, το έτσι ή αλλιώς εννοούμενο προσωπικό του συμφέρον. Και μπορούμε να πούμε, ότι το σοβιετικό εκείνο επίτευγμα ήταν αξιοθαύμαστο, ή και άξιο να λογαριαστεί σαν ένα θαύμα, ακριβώς γιατί είχε γίνει στο πείσμα της εγωκεντρικής διάθεσης και τάσης του ανθρώπου, η οποία παραμένει ισχυρή (ίσως στις μέρες μας έχει γίνει και πανίσχυρη). Και το σφάλμα που διαπράχθηκε εκεί και αποδείχθηκε μοιραίο ήταν, ότι αγνοήθηκε αυτή η μεγάλη (δυστυχώς) ψυχολογική - κοινωνική αλήθεια, δεν λογαριάστηκε αυτή η ενδιάθετη τάση του ανθρώπου, δεν έγινε προσπάθεια να πολεμηθεί με σωστό τρόπο. Αυτό θα συνέβαινε, αν δίνονταν κίνητρα συνεχή, ώστε ο λαός να ενισχύεται ηθικά στη σκληρή προσπάθεια που είχε ξεκινήσει, να πάει ενάντια στις ίδιες τις φυσικές ατέλειες του ανθρώπου, να ενθαρρυνθεί στην ολοκλήρωση ενός κοσμοσωτήριου οράματος, που ήταν και ένα τρομακτικά δύσκολο έργο: να ηθικοποιηθεί πάνω σε άλλη βάση ο άνθρωπος, με την οικοδόμηση ενός νέου συστήματος σοσιαλιστικής ηθικής, που θα επαληθευόταν καθημερινά στην πράξη, προπάντων από τα ηγετικά στελέχη, από τους υπεύθυνους του Κόμματος. Τέτοια κίνητρα δεν δόθηκαν. Η, για να το πω όπως το αισθάνομαι, δεν δόθηκαν σε όλους. Το αληθινό σοσιαλιστικό σύστημα, - τέτοιο που το οραματίστηκε και το πόθησε ο Λένιν, - προορισμένο να αγκαλιάζει όλους, άρχισε να δείχνει προτιμήσεις, κάνοντας διακρίσεις σε καλούς και κακούς, σε εχθρούς και φίλους. Κακοί και εχθροί ασφαλώς υπήρχαν. Αλλά, φαίνεται, τα κριτήρια που τους όριζαν γίνονταν ολοένα λιγότερο ψύχραιμα και αντικειμενικά. Αυτό ήταν το ένα. Και υπήρξαν ακόμα, όπως νομίζω τουλάχιστον, κάποια λάθη τακτικής. Αυτά έκαμψαν το αλτρουιστικό φρόνημα μεγάλων μαζών, έφεραν την ολέθρια αδιαφορία ή και τη δυσπιστία ως προς την επίτευξη του στόχου της κοινωνικής ισότητας, αφήνοντας έτσι να σηκώνει ολοένα πιο πολύ κεφάλι ο "παλαιός", ο εγωκεντρικός και φίλαυτος άνθρωπος που, μόλις πάψουμε να επαγρυπνούμε, αναδύεται θηριώδης από τα βάθη. Αλλά πώς πρέπει να εννοήσουμε αυτή την επαγρύπνηση; Προσπάθησα πιο πάνω να δείξω, πώς την εννοώ. Καταλαβαίνω όμως ότι πρέπει να δώσω περισσότερες διευκρινίσεις. Την άλλη Κυριακή.