Η Οχτωβριανή Επανάσταση του 1917 άνοιξε νέες προοπτικές για το θέατρο. Οι κλασικές παραδόσεις του θεάτρου τέθηκαν στην υπηρεσία της σοσιαλιστικής επανάστασης, η θεατρική πράξη απέκτησε ιδεολογικούς και διαφωτιστικούς στόχους. Η εικόνα της θεατρικής ζωής άλλαξε, όπως άλλαξε και η σύνθεση του θεατριζόμενου κοινού. Ο χαρακτήρας των παραστάσεων αντικατοπτρίζει μια ξεκάθαρη θεαματικότητα με στοιχεία οξύτατης σάτιρας, μαζικότητας και πλατιάς καλλιτεχνικής ακτινοβολίας.

Στη δεκαετία του '20 στη σοβιετική δραματουργία απεικονίζεται ο ηρωικός αγώνας του λαού για την προώθηση της ταξικής πάλης και την καθιέρωση της νέας ηθικής συμπεριφοράς (Τρενιόφ, Ιβάνοφ κ. ά.). Η εμφάνιση της σάτιρας στο σοβιετικό θέατρο συνδέεται με τη δραματουργία του Μαγιακόφσκι,ενώ νέες τάσεις και αναζητήσεις αναπτύσσονται στο χώρο της σκηνοθετικής εργασίας και της υποκριτικής τέχνης (Στανισλάφσκι, Νεμιρόβιτς - Ντάτσενκο, Μέγιερχολντ, Βαχτάνγκοφ κ. ά.). Πολλοί ήταν εκείνοι που οδήγησαν το σοβιετικό θέατρο σε μεγάλες κατακτήσεις, δεμένες θεματικά και μορφολογικά με τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, και συνέβαλαν στην ανάπτυξη της σύγχρονης σοβιετικής δραματουργίας, που σαν κύρια κατεύθυνση είχε το μεγαλείο της πολιτικής συνείδησης που εκφράστηκε μέσα από έργα του Γκόρκι.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του σοβιετικού θεάτρου ήταν η πολυεθνικότητά του. Αναπτύχθηκαν τα θέατρα των Ουκρανίας, Λευκορωσίας, Αρμενίας, Γεωργίας, Λετονίας, Λιθουανίας, Εσθονίας. Η διαρκής ανταλλαγή καλλιτεχνικής εμπειρίας ανάμεσα στους λαούς της ΕΣΣΔ εμπλούτισε τις διαδικασίες καλλιτεχνικής ανάπτυξης και δημιουργίας.

Στα χρόνια του Μεγάλου Πατριωτικού Μετώπου, το ρεπερτόριο ήταν αφιερωμένο στα κατορθώματα του σοβιετικού λαού, που αγωνιζόταν για την ειρήνη και τη σοσιαλιστική του πατρίδα. Στη δεκαετία του '50 μεγάλη καλλιτεχνική επιτυχία σημείωσαν οι παραστάσεις έργων της κλασικής σοβιετικής δραματουργίας, ενώ συγχρόνως εμφανίστηκαν έργα αφιερωμένα στη διαμόρφωση του σύγχρονου μεταπολεμικού ανθρώπου. Με πνεύμα νέας οπτικής και επανεξέτασης του φιλοσοφικού και ανθρωπιστικού τους περιεχομένου ανέβηκαν αριστουργήματα της παγκόσμιας και ρώσικης κλασικής δραματουργίας (Σαίξπηρ, Λέρμοντοφ, Τολστόι).

Στη δεκαετία '60 και '70 το σοβιετικό θέατρο με νέες δυνάμεις στράφηκε στην ανάλυση των κοινωνικών και ηθικών αξιών της σύγχρονης ζωής με έργα των Ρόζοφ, Αρμπούζοφ, Στάιν, Ντορέτσκι κ. ά.

Το "Θέατρο Δωματίου" (ΘΔ), με απόφαση του υπουργείου Παιδείας, 20/11/1920, εντάχθηκε στην κατηγορία των ακαδημαϊκών θεάτρων της ΕΣΣΔ. Το ΘΔ εγκαινιάστηκε το 1914 και ιδρυτής του υπήρξε ο Ταϊροφ, που σκηνοθέτησε και τις πιο σημαντικές παραστάσεις σε όλη την ιστορία του. Σύμφωνα με τις απόψεις του Ταϊροφ το ΘΔ όφειλε να αντιπαραθέσει το δικό του δημιουργικό "πιστεύω" απέναντι στο νατουραλισμό και στο λεγόμενο συμβατικό θέατρο. Απέκτησε μεγάλη φήμη ιδιαίτερα μετά από τις περιοδείες του στο εξωτερικό το 1923, 1925, 1930. Η παράσταση της "Αισιόδοξης τραγωδίας" του Βισνιέφσκι (1933) στάθηκε μια από τις κορυφαίες στιγμές του επαναστατικού ηρωισμού στη σκηνή. Το 1950 έκλεισε και ένα μέρος των ηθοποιών του πέρασε στο ανανεωμένο θέατρο, με την επωνυμία "Πούσκιν".

Το "Θέατρο Εργατικής Νεολαίας" εμφανίστηκε σαν ερασιτεχνικός ή ημιεπαγγελματικός θίασος στα μέσα της δεκαετίας του '20. Θέατρα της εργατικής νεολαίας υπήρχαν σε πολλές πόλεις (Μόσχα, Λένινγκραντ, Μπακού, Ιβάνοφ, Ροστόβ, Χάρκοβο, Σβερντλόφσκ κ. α.). Τα θέατρα αυτά εξέφραζαν την τάση της νεολαίας να "μιλήσει" μέσα από μια μορφή θεάματος για προβλήματα της επικαιρότητας και ήταν στενά συνδεδεμένα με τις οργανώσεις της Κομσομόλ. Το 1928 υπήρχαν 11 θίασοι, ενώ το 1930 γύρω στους 70.Το 1932 τα νεολαιίστικα θέατρα της Μόσχας, του Λένινγκραντ, του Σβερντλόφσκ, του Κιούμπισεφ μετατράπηκαν σε επαγγελματικά και υπήρξαν τα πρώτα με την ονομασία "Θέατρο της Λενινιστικής Κομμουνιστικής νεολαίας".Ετσι άρχισε και η επαγγελματική εκπαίδευση των μελών τους.

Το πρώτο κινητό θέατρο πρόζας, που από το 1919 ονομάστηκε "Κινητό Θέατρο προσιτό στον καθένα",είχε δημιουργηθεί το 1905 στην Πετρούπολη και λειτούργησε μέχρι το 1928. Πραγματοποιούσε περιοδείες και έδινε παραστάσεις και στα πιο απομακρυσμένα μέρη.

Το "Θέατρο της Επανάστασης" ήταν ένα από τα πρώτα σοβιετικά θέατρα πρόζας, που εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 1922 στη Μόσχα με τη συγχώνευση του "Τερεβσάτ" ("Θέατρο Επαναστατικής Σάτιρας"), με άλλους μικρότερους επαναστατικούς θιάσους. Μέχρι το 1924 επικεφαλής του ήταν ο Μέγιερχολντ. Στην περίοδο 1941-1943 ένα μεγάλο μέρος του θιάσου μεταφέρθηκε και έδινε παραστάσεις στην Τασκένδη. Το 1943, επιστρέφοντας στη Μόσχα, συγχωνεύτηκε με το θίασο που στα χρόνια του πολέμου έδινε παραστάσεις στις εγκαταστάσεις του "Θεάτρου της επανάστασης" και ονομάστηκε "Θέατρο Πρόζας της Μόσχας" μέχρι το 1954, οπότε μετονομάστηκε σε θέατρο "Μαγιακόφσκι".

Το "Ακαδημαϊκό Θέατρο των Σοβιέτ Μόσχας" ("Μοσσοβιέτ"), ιδρύθηκε το 1923 σαν θέατρο του μοσχοβίτικου Σοβιέτ των Επαγγελματικών Ενώσεων και από το 1928 φέρει τη σημερινή του ονομασία.

Σ. Α.