Λόγω του πληθωριστικού καταιγισμού παραστάσεων, μπορεί κάποιες πολύ αξιόλογες να μην αναφερθούν από τη στήλη, εξαιτίας της μικρής διάρκειάς τους, παρότι το άξιζαν. Τέτοια περίπτωση - μια από τις καλύτερες μέχρι τώρα παράσταση του χειμώνα - ήταν ο τσεχοφικός "Ιβάνοφ".Συντελεστές της η ρέουσα μετάφραση του Λεωνίδα Καρατζά,ο έξοχα διαρρυθμισμένος και σκηνογραφημένος χώρος (Λίλυ Πεζανού), τα όμορφα, αναλογούντα στην τσαρική Ρωσία, στην αστικοτσιφλικάδικη τάξη και στους ανθρώπους που πλάθει ο κορυφαίος δραματουργός, τα κοστούμια (Κλαιρ Μπρέισγουελ), η αισθαντική μουσική(Δημήτρης Καμαρωτός), οι ατμοσφαιρικοί φωτισμοί (Ανδρέας Σινάνος). Πάνω απ' όλα το εξαίρετο ερμηνευτικό αποτέλεσμα οφείλεται στη σκηνοθεσία του Σέρβου Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς,ο οποίος και μέσω της διασκευής του "διάβασε" τον Τσέχοφ ρεαλιστικά, αλλά και ποιητικά. Ανέδειξε τον κοινωνικά παρηκμασμένο, οικονομικά ετοιμόρροπο, ιδεολογικά αδιέξοδο, ηθικά ανερμάτιστο, εργασιακά νωθρό, ψυχολογικά νοσούντα κόσμο των ξεπεσμένων αριστοκρατών, όπως και την αήθεια των αρπακτικά αναρριχώμενων αστών και των κάθε λογής "υπηρετών" τους. Συνέθεσε γύρω από το κεντρικό πρόσωπο, του"ξοφλημένου", οικονομικά, κοινωνικά, οικογενειακά, ηθικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά, αυτοκαταστροφικού Ιβάνοφο, μια κοινωνική τοιχογραφία, και καθοδήγησε τους ηθοποιούς, με λόγο χαμηλότονο, βιωματικό, σκεπτόμενο, αυτοελεγχόμενο, να βαθύνουν στο χαρακτήρα των ρόλων τους. Πολύ καλή η σκηνοθετική δουλιά, απέδωσε πολύ καλές ερμηνείες από όλους, ανεξαίρετα, τους ηθοποιούς. Ιδιαίτερης, έστω συνοπτικά, μνείας αξίζουν οι ερμηνείες των Σμαράγδας Σμυρναίου, Λάζαρου Γεωργακόπουλου, Κώστα Ζαχαράκη, Μάνου Βακούση, Ερσης Μαλικένζου, Γιάννη Βογιατζή, Ναταλίας Δραγούμη.

Ζωή και θάνατος. Θάνατος και ζωή. Δύο αέναα, παλίνδρομα, από γεννήσεως γης και ανθρώπου, μυστήρια. Γένος αιμομεικτικό ο άνθρωπος, ζώντας αμαρτάνει, πεθαίνοντας εξαγνίζεται. Και μια νέα κόρη - μήτρα, σαν τη μυθολογική Περσεφόνη που κυκλικά πορεύεται από τον Αδη στη γη, κυοφορεί το σπόρο του και τον ξαναγεννά. Τι ήταν άραγε τα Ελευσίνια Μυστήρια; Μύηση, απλώς, για την αποδοχή της αλληλουχίας ζωής - θανάτου; Καθώς παραμένει σκοτεινό το αληθινό περιεχόμενό τους, αλλά αιώνια αληθινός ο μύθος της κόρης - μήτρας για την αναγέννηση της ζωής, ελεύθερα ο ποιητικός νους μπορεί να τον ερμηνεύσει και να τον μεταπλάσει. Φωτεινό ή σκοτεινό. Ελπιδοφόρο ή εφιαλτικό. Αίσιο ή τραγικό.

Ο Παύλος Μάτεσις βασισμένος στο μυθιστόρημα του Φώκνερ "Καθώς ψυχορραγώ", με το "Προς Ελευσίνα" επέλεξε να δημιουργήσει μια σκοτεινή, εφιαλτική, τραγική, απαισιόδοξη εκδοχή του μύθου. Ανεξάρτητα από το αν ταιριάζει ή όχι στην ψυχοσύνθεση του καθένα μια τέτοια εκδοχή, κατά τη γνώμη της στήλης ο Μάτεσις δημιούργησε ένα συνταρακτικό σκηνικό ποίημα. Ακόνισε το μύθο του στην κόψη του ξυραφιού, ώστε είναι και ωμά ρεαλιστικός και συμβολικός. Ελληνικός και πανανθρώπινος. Σκληρής αλήθειας για τη ζωή και τους ζωντανούς, ποιητικού δέους για το θάνατο και τους νεκρούς. Οποιος έχει νιώσει απύθμενο, αβάσταχτο πόνο με το θάνατο, έχει "μυηθεί" στις ταφικές και μνημόσυνες τελετουργίες και στο νόημα των αριθμητικών συμβόλων τους, δεν μπορεί παρά να συγκλονιστεί από τους αλλεπάλληλους συνειρμούς που προκαλεί το έργο: Λ.χ. με την κάθοδο της Μητέρας στον κάτω κόσμο, την άρνησή της για τον επάνω κόσμο, τον αυτοεξαγνισμό της με τη νοερή επιστροφή της στα χρόνια της αθωότητας, τη "συνομιλία" της με τους γιους και την αόρατη "παρουσία" της στη μνήμη της κόρης. Κι όλα αυτά συνθεμένα με ένα ακόμα έξοχο εύρημα: Τη σταδιακή σμίκρυνση της σορού της Μητέρας, έως ότου απομείνουν τα οστά της, ένα ταφικό επιτύμβιο, ένα φαγιούμ, μια φωτογραφία, σήμερα, να τη θυμίζει, μαζί με τον προορισμό της κόρης να συνεχίσει τη γέννα της ζωής.

Το δεύτερο ανέβασμα του έργου (πρωτοπαίχτηκε το 1995 στο Εθνικό Θέατρο), στο "Ανοιχτό Θέατρο",ευτύχησε χάρη στην ποιητικότατη σκηνοθετική "ανάγνωση" του Γιώργου Μιχαηλίδη,η οποία καθηλώνει τον θεατή, καθώς καθιστά ορατή, ζωική, κατανοητή στους συνειρμικούς συμβολισμούς της εικόνα, την όχι ευκολονόητη και οπωσδήποτε "σκοτεινή", κατάπικρη ποιητική σύλληψη του Μάτεσι. Ποιητικότατη και ατμοσφαιρική, με τη συμβολή του εικαστικής αισθητικής σκηνικού χώρου (γήινου και υπερβατικού) και των κοστουμιών της Αγνής Ντούτση (εξαίρετο το κοστούμι του Ερμή), της διακριτικά τελετουργικής κίνησης που δίδαξε η Βαγγελιώ Ιερωνυμάκη,και της υποβλητικής, πένθιμων ακουσμάτων, παραδοσιακής μας μουσικής, που επέλεξε ο ίδιος ο σκηνοθέτης, υπογραμμίζοντας και δι' αυτής την ελληνικότητα του αφετηριακού μύθου και του έργου.

Αντίστοιχες στη σκηνοθετική ανάγνωση είναι και οι ερμηνείες: Η Μαριέττα Σγουρδαίου συνθέτει ισόρροπα και λιτά μια μητέρα γήινη και υπερβατική, εγκόσμια και υπερκόσμια ταυτόχρονα. Η Ντίνα Μιχαηλίδη (Κόρη) μορφοποίησε δυναμικά το άγος, το χρέος, αλλά και τον πόθο της μητρότητας. Τη δίψα του ανθρώπου για τη μητρική αγάπη, το διαταραγμένο ψυχισμό του, την επίγεια "κόλασή" του ερμηνεύουν αντιστικτικά, με απελπισία ο Μηνάς Χατζησάββας και με τρυφερότητα ο Νίκος Καραγέωργος.Ενα κολασμένο, ανεύθυνο, ατομιστή πατέρα πλάθει ο Σπύρος Κωνσταντόπουλος και μια οικεία λαϊκή γυναίκα η Μπέλλα Μπερδούση.

ΘΥΜΕΛΗ